دانشگاه کابل که در افغانستان اغلب از آن با واژه پشتوی (پوهنتون کابل) یاد می‌شود، نام دانشگاهی است در شهر کابل افغانستان.
دانشگاه کابل، به عنوان نخستین نهاد آموزش عالی در افغانستان، در سال ۱۳۴۳ خورشیدی تاسیس شد. در سال ۱۳۱۱ ه. ق. / ۱۹۳۱ م. (عصر نادرشاهی) نخستین پایهٔ دانشگاه کابل نهاده شد و دانشکده طب(علوم پزشکی) کابل تأسیس گردید. در سال ۱۳۱۷ ه. ق. / ۱۹۳۸ م. (یعنی در عصر محمد ظاهرشاه) دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی و در تاریخ ۱۳۲۲ ه. ق. / ۱۹۴۳ م. دانشکدهٔ سیانس و در سال ۱۳۲۳ ه. ق. / ۱۹۴۴ م. دانشکدهٔ ادبیات تأسیس گردید. وجود این دانشکده‌ها سبب شد که دولت افغانستان قدم بزرگ‌تری بردارد و بنیاد دانشگاه کابل را بگذارد. بدین قرار، در سال ۱۳۲۵ ه. ق. / ۱۹۴۵ م. محفل بزرگی برای تأسیس دانشگاه کابل منعقد شد.
در گذشته، دانشگاه کابل از دانشگاه‌های معتبر جهان بود، اما، در جنگهای داخلی آسیب‌های زیاد به آن وارد گردید. دانشگاه کابل در زمان حاکمیت طالبان به مدرسهٔ دینی تبدیل شده بود، که دران تنها علوم دینی تدریس می‌شد و استادان سایر علوم ملحد شناخته شده و اهانت می‌شدند. اما با روی کار آمدن نظام نوین در افغانستان، این دانشگاه دوباره در حال شکوفایی و بهبود است. بعضی از پشتو زبانان این کشور از ذکر واژهٔ "دانشگاه" حساسیت داشته و آن را واژه ایرانی می پندارند، در‌حالی‌که، تفاوت میان دری و فارسی ایرانی فقط به ندرت در لهجه بوده و هیچ تفاوت با هم ندارند. تمام کشورهای فارسی زبان جهان که عمده‌ترین آنها ایران، افغانستان، و تاجیکستان می‌باشند، در تلاش برای نزدیک شدن باهم‌اند.
دانشگاه کابل دارای چهارده دانشکده می‌باشد، که عبارتند از: علوم ساینس، فارسی، علوم و ترنری (دامپزشکی)، زمین شناسی، شرعیات، هنرهای زیبا، مهندسی، اقتصاد، زبان و ادبیات، زراعت (کشاورزی)، حقوق و علوم سیاسی، علوم اجتماعی، خبرنگاری، روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه کابل بستر خوب فعالیتهای سیاسی برای احزاب سیاسی بوده و همیشه مورد استفادهٔ سوء قرار گرفته‌است. روی این ملحوظ، دانشگاه کابل در تغییر حکومت‌های پیشین نقش مهمی داشته‌است. در دانشگاه کابل با مخالفت‌های شدید بین فارسی زبان‌ها و پشتو زبان‌ها جریان داشته و در پهلوی این تعصبات ، تعصبات مذهبی، سن و سال استادان کهن سال و جوان نیز جزو چالش‌های جدید در سر راه نوسازی و شگوفایی دانشگاه کابل است. استادان کهن سال بیشتر با جزوه‌های کهنه آراسته بوده در حالی که استادان جوان بیشتر آرزو دارند تا خلا بزرگی که بین فن‌آوری جدید و سیستم کهنه و فرسوده گذشته وجود دارد از بین برده شود.[*]
تاریخچه دانشگاه کابل
اساس و بنیان تحصیلات عالی در کشور با تاسیس فاکولته طب در ماه عقرب سال ۱۳۱۱ گذاشته شد. فاکولته طب تا سال ۱۳۶۰ جزء دانشگاه کابل بود. اولین دسته از فارغ التحصیلان لیسه‌های کابل که جمعا هشت نفر بودند شامل فاکولته طب گردیدند. در این هنگام دکتر رفقی کامل بیگ، یک تن از پروفسوران و اطبای ترکی ریاست فاکولته را به عهده داشت. در آن وقت عمارتی برای فاکولته ساخته شد و شفاخانه علی آباد در جوار آن عمارت اعمار گردید. در حقیقت اساس محوطه موجود دانشگاه با اعمار تعمیر فاکولته طب بنا نهاده شد. سپس دانشکده حقوق و علوم سیاسی به حیث دومین موسسه تعلیمات عالی کشور به نام «آکادمی‌حقوق و علوم سیاسی» در یازدهم ماه میزان سال ۱۳۱٧ به میان آمد و برای اولین بار پنج نفر از فارغ التحصیلان صنوف دوازدهم لیسه‌های مرکز، در آن دانشکده به تحصیل آغاز کردند. چهار سال بعد از تاسیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی (۱۳٢۱)، دانشکده علوم طبیعی عرض وجود کرد و در آن ۱۶ نفر محصل به تحصیل آغاز کردند. در سال ۱۳٢۳ دانشکده ادبیات که بعدا نام ادبیات و علوم بشری را به خود گرفت و اکنون به نام دانشکده زبان و ادبیات مسمی‌است، با اشتراک ۱۰ تن محصل از فارغ التحصیلان صنوف ۱٢ به فعالیت آغاز نمود.
این دانشکده‌ها تا سال ۱۳٢۵ مستقیما ازطرف وزارت وقت اداره می‌شد. تاسیس مرکز دانشگاه به حیث یک واحد مستقل مرکزی به منظور اداره، تنظیم و توسعه تعلیمات عالی در کشور در ماه حمل ۱۳٢۵ یکی از اقدمات معقول و سازنده ای بود که دانشگاه را از اداره مستثیم وزارت معارف بیرون کشید و به حیث یک واحد مستقل درآورد. ولی با آن همه، ارتباط بین دانشگاه و حکومت (صدارت) توسط وزیر معارف تنظیم و برقرار می‌شد.
با بوجود آمدن دانشگاه به حیث یک واحد جداگانه مرکزی، فعالیتها و اقدامات سودمندی در راه توحید و انسجام دانشکده‌ها و تعمیم و گسترش بیشتر تحصیلات عالی صورت گرفت. در سال ۱۳٢٧ دانشکده ادبیات و ساینس نسوان به منظور تربیت جوانان اناث کشور در رشته‌های علوم و ادبیات تاسیس شد. سالهای ۱۳۳۰-۱۳۴۰ را میتوان ازنظر شکل، دهه انکشاف و توسعه دانشگاه به حساب آورد. در سال ۱۳۳۰ دانشکده شرعیات به خاطر تربیت جوانان کشور در علوم قدیم و جدید یعنی علوم عقلی و نقلی و اسلامی، در چوکات دانشگاه تاسیس گردید و با اشتراک ۱۶ تن محصل در دارالامان در پهلوی دانشکده حقوق و علوم سیاسی به فعالیت آغاز نمود. به همین ترتیب دانشکده‌های زراعت و انجینری در سال ۱۳۳۵ تاسیس یافت. اولی برای تربیت جوانان کشور در علوم عالی معاصر زراعتی به خاطر پیاده کردن، تعمیم و انکشاف زراعت عصری و بلندبردن تولیدات زراعتی بود و دومی‌برای تربیت جوانان به منظور سهمگیری فعال و شایسته در ساحات تخنیکی، ساختمانی، آب و برق تاسیس گردید. امور مربوط به این دو دانشکده از بدو تاسیس تا دو سال تحت نظارت و ادره دانشکده علوم پیش برده می‌شد. این دو دانشکده در سال ۱۳۴٢ از دانشکده علوم جدا گردیده و به حیث دانشکده‌های مستقل عرض وجود نمود.
طی دهه ۱۳۳۰ انکشاف و توسعه دانشگاه ادامه یافت و در سال ۱۳۴۰ دانشکده علوم وترنری (دامپزشکی) برای تربیت نسل جوان کشور در رشته طب حیوانی، پیشبرد امور مالداری، مجادله علیه امراض حیوانی و کنترول مواد غذایی دارای منبع حیوانی و نظیر آن تاسیس گردید و با پذیرش ۶۰ محصل به فعالیت آغاز نمود. در همین سال موسسه تعلیم و تربیه بنا بر ارتباط نزدیک آن با تعلیمات عالی، به ویژه تربیت معلمان و اداره کنندگان به سویه‌های عالیتر، از چوکات وزارت معارف جدا و به دانشگاه کابل محلق گردید. قابل یادآوری است که پلان تاسیس موسسه تعلیم و تربیه در اواخر سال ۱۳۳٢ از طرف معارف وقت به حکومت پیشنهاد و منظور گردید و موسسه موصوف عملا در سال ۱۳۳۳ به فعالیت آغاز کرد. موسسه تا سال ۱۳۳۵ تحت اداره وزارت معارف قرار داشت.
احتیاج روزافزون کشور به پرسنل ورزیده و تعلیم یافته در رشته‌های مختلف اقتصادی موجب ایجاد یک موسسه تعلیمات عالی به نام «انستیتوت عالی اقتصاد»، درماه حمل سال ۱۳۳۶ گردید. این انستیتوت در سال ۱۳۳٧ به نام دانشکده اقتصاد در ردیف سایر دانشکده‌های دانشگاه قرار گرفت. صنوف اول و دوم آن تا سال ۱۳۴۰ پروگرام مشترکی را با دانشکده حقوق و علوم سیاسی تعقیب می‌کرد، در همین سال دانشکده دارای پروگرام و نصاب تعلیمی‌مستقل گردید.
تاسیس دانشکده‌ها در همین جا خاتمه نمی‌پذیرد. موسسات تعلیمات عالی یکی بعد از دیگری در دانشگاه کابل تاسیس یافت و فعالیتهای این مرکز علمی‌را وسیعتر و گسترده تر ساخت. افتتاح شعبه نسوان در دانشکده طب در سال ۱۳۳۶ صورت گرفت و راه را برای شمول جوانان اناث کشور در موسسات تعلیمات عالی گشود.
در ماه ثور سال ۱۳۳٨ دانشکده فارمسی (دواسازی) به خاطر رفع نیازمندیهای کشور به دواسازان لیسانسه تاسیس گردید. ضرورت تربیه معلمان مسلکی، معلمان تدریس زبان انگلیسی، مدیران و مفتشان ورزیده، فکر تاسیس دانشکده تعلیم و تربیه را به میان آورد و دانشکده تعلیم و تربیه در سال ۱۳۴۱ در چوکات موسسه تعلیم و تربیه شروع به فعالیت کرد. امور اداری و تدریسی آن تحت سرپرستی ریاست متذکره پیش برده می‌شد تا اینکه در سال ۱۳۴٢ دانشکده از ریاست موسسه تعلیم و تربیه جدا ساخته شد و به حیث دانشکده مستقل در ردیف دانشکده‌های دانشگاه کابل قرار گرفت. در سال ۱۳۴٢ دانشکده تدبیر منزل تاسیس و به فعالیت آغاز کرد. این دانشکده بعد از سه سال فعالیت قبل از آنکه فارغ التحصیل دهد، لغو گردید و به حیث یک دپارتمنت به نام دیپارتمنت تدبیر منزل در دانشکده تعلیم و تربیه به فعالیتهای خویش ادامه داد تا آنکه تمام صنوف آن در سال ۱۳۴٢ سند فراغت دانشگاه را به دست آوردند.
قابل یادآوری است که تطبیق پروژه تاسیس انستیتوت پولی تخنیک در ماه میزان سال ۱۳۴٢ که در پلان انکشافی دوم به همکاری وزارت معارف و وزارت معادن و صنایع به سفارش دولت پیش بینی شده بود، به دانشگاه کابل سپرده شد. از اهداف آن انستیتوت تربیه انجینران در رشته‌های تعمیرات مدنی و صنعتی، پل‌ها و سرک‌های موتررو، بند و نهر، معادن و گاز و مواد مفیده جامد و تکنالوژی کیمیاوی بوده است. انستیتوت بعد از اکمال امور ساختمانی در سال ۱۳۴٨ رسما افتتاح گردید.
بین سالهای ۱۳۴۳ تا ۱۳۵٢ در دانشگاه از نگاه تاسیس دانشکده‌ها و موسسات تعلیمات عالی کدام جنبش و حرکت قابل ملاحظه به نظر نمی‌رسد، زیرا دولت در این وقت متوجه تاسیس موسسات عالی تربیه معلم در ولایات گردید. در سال ۱۳۵٢ دانشگاه شاهد الغال موسسه تعلیم و تربیه و دانشکده تعلیم و تربیه بوده است. پیوست با الغای این دو موسسه، دانشکده علوم وترنری بار دوم در سال ۱۳۵٢ تاسیس شد.
بعد از انقلاب ٧ ثور سال ۱۳۵٧، انکشاف تازه ای در دانشگاه رونما شد. در دانشکده ادبیات و علوم بشری از نگاه ساختار آکادمیک تغییراتی رخ داد. دانشکده در سال ۱۳۵٩ نام «دانشکده زبان و ادبیات» را به خود گرفت. دیپارتمنت‌های السنه داخلی و خارجی در این دانشکده به پانزده دیپارتمنت توسعه پذیرفت و دانشکده به یک موسسه واقعی تدریس و تحقیق زبان و ادبیات اختصاص یافت. سایر دیپارتمنت‌ها از آن جدا شده و با تعدیلاتی به دانشکده‌ها ارتقاء یافت. چنانچه در سال ۱۳۵٨ دیپارتمنت جغرافیای دانشکده ادبیات و علوم بشری و دیپارتمنت جیولوپزی و مترولوژی دانشکده علوم با هم یکجا شده و دانشکده جدیدی به نام زمین شناسی تاسیس شد.
همچنان با یکجا شدن دیپارتمنت‌های تاریخ، ژورنالیزم و علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم بشری در سال ۱۳۵٨ دانشکده مستقلی به نام علوم اجتماعی به فعالیت آغاز کرد. بعدا دیپارتمنت تاریخ نوین و بشرشناسی نیز در چوکات این دانشکده تاسیس شد. این دانشکده تدریس مضامین فلسفی، تاریخ، تاریخ نوین و بشرشناسی را به سطح دانشگاه به دوش دارد.
دانشکده‌های شبانه به منظور آماده ساختن زمینه تحصیلات برای آن عده از جوانان کشور که بنا بر نامساعد بودن شرایط در گذشته نتوانسته اند تحصیلات دوره لیساسن را به موقع و در زمانش تکمیل نمایند، در سال ۱۳۵٩ تاسیس شد. در همین وقت موسسه تعلیمات کارگری نیز به خاطر آماده ساختن زمینه مساعد برای تعلیم و تربیه پسران کارگران، زارعان و دیگر زحمتکشان، که به خاطر شرایط دشوار اقتصادی نتوانسته اند دوره تعلیمات ثانوی را به اتمام رسانند، به وجود آمد. شاگردان نظر به لوایح و مقررات در آن موسسه شامل شده بودند و به دروس خویش آغاز نمودند.
بناهای دانشگاه
اولین بنای دانشگاه کابل عمارت دانشکده طب و ملحقات آن است که سالها قبل از اعمار و تمرکز دانشکده‌ها و اداره دانشگاه در محوطه موجوده اعمار شده است. متعاقب آن عمارت دانشکده‌های علوم طبیعی و فارمسی (دواسازی) که درجوار یکدیگر قرار دارند، به آن افزوده شد. تهداب ساختمان اداری و دانشکده‌های دانشگاه در سال ۱۳٢۳ گذاشته شد و در سال ۱۳۴۳ دانشگاه به این ساختمان انتقال یافت. قبل از آن بعضی از دانشکده‌ها به صورت پراکنده و دور از هم دیگر در نقاط مختلف شهر به فاصله‌های بعید از ریاست دانشگاه که گاهی در تعمیر انستیتوت کیمیا واقع پل باغ عمومی‌و گاهی در شهر نو (بین چهارراهی حاجی انصاری و سه راهی زیژنتون و شفاخانه قوای مرکز) مقر داشت. دانشکده‌ها از خود لیلیه‌های جداگانه داشتند که آن هم در نقاط مختلف شهر پراکنده بود.
اعمار و انتقال دانشگاه با تمام موسسات و ادارات مربوط آن به محوطه و تعمیر جدید به دانشگاه روح تازه ای بخشید. دانشکده‌ها دور هم جمع شدند. کتابخانه دانشگاه در عمارت موجوده که دارای تالارهای بزرگ و بخشهای مختلف است، مرکزیت حاصل نموده و با سامان و لوازم عصری مجهز ساخته شد. دانشگاه برای انجام فعالیتهای آکادمیک و کلتوری یک ادیتوریم عصری را در مرکز محوطه خود جا داد. همچنان برای اجرای ورزشها و بازیهای دسته جمعی و انفرادی دارای یک جمنازیم نیز گردید.
دانشکده‌های دانشگاه کابل از نقاط مختلف شهر کابل دور هم جمع شده بعضی در عمارت مستقل و بعضا به صورت مشترک در یک عمارت ولی بزرگ و دو طبقه ای جایگزین شدند. دانشکده‌های حقوق و علوم سیاسی، ادبیات، علوم طبیعی، اقتصاد، شرعیات، تعلیم و تربیه با ریاست و دفاتر مرکزی دانشگاه در تعمیر مرکزی که با ادیتوریم پیوست است، جایگزین شدند. دانشکده انجینری و دانشکده زراعت در عمارت مستقل، مجهز با تمام وسایل تدریس عملی و نظری نقل مکان کرد. تمام محصلان در لیلیه عمومی«چهار باله» سه طبقه ای که در وسط آن کفتریا و دفاتر، آشپزخانه با انبارها و ذخیره خانه‌ها قرار دارد، در فضای دوستی و برادری زندگی می‌نمایند.
با اعمار و تکمیل بناهای جدید ٩۵ اتاقی در سال ۱۳۶۰، دانشکده‌های ادبیات و علوم بشری، اقتصاد و دانشکده طب کابل در آن مستقر گردید.
عمارات جدید یکی به تعقیب دیگر در سال ۱۳۶۱ و اوایل سال ۱۳۶٢، اولی به نام انستیتوت کیمیا، عصری ترین و مجهزترین عمارت دو طبقه ای با طرح و دیزاین خاص دانشگاهی و دیگری به نام اتاق‌های درسی «سه باله» و سه منزله که در آن دانشکده علوم وترنری و دانشکده زمین شناسی انتقال یافت، برای استفاده و بهره برداری آماده شد.
تشکیلات دانشگاه کابل
ریاست دانشگاه کابل به حیث یک ارگان مرکزی دولت و به منظور پیشرفت و توسعه روزافزون و تکامل موسسات مربوط در سال ۱۳٢۵ تاسیس شد. امور دانشگاه تحت نظر وزارت معارف (شخص وزیر) وقت پیشبرده می‌شد. این وضع تا ماه حمل سال ۱۳۳۵ ادامه یافت. در خلال همین مدت دانشکده‌ها و موسسات تعلیمات عالی یکی پی دیگری تاسیس گردید و سال به سال در تعداد آنها افزایش به عمل آمد. بنابراین به منظور اداره و تنظیم بهتر تحصیلات عالی در کشور به صوابدید دولت وقت وزارت تعلیمات عالی که بعد به نام وزارت تحصیلات عالی و مسلکی تعدیل شد، تاسیس گردید.[برگرفته از: سایت دانشگاه کابل، کتلاگ (کاتالوگ) پوهنتون کابل ۱۳۶۳-۱۳۶٢][*]
دانشکده‌ها
این دانشگاه بر طبق اصولنامه‌ای که دارد، دارای دانشکده‌های زیر می‌باشد:
- دانشکده ساینس (علوم)
- دانشکده زبان و ادبیات
- دانشکده طب (علوم پزشکی) و شعب و فروع آن
- دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی
- دانشکده دارو سازی
- دانشکده شرعیات (فقه حنفی)
- دانشکده مهندسی
- دانشکده روانشناسی
- دانشکده اقتصاد
- دانشکده ادبیات خارجی
- دانشکده علوم انسانی
- دانشکده علوم اجتماعی
- دانشکده زراعت (کشاورزی)
- دانشکده وترنری (دامپزشکی)
- دانشکده زمین‌شناسی
- دانشکده هنرهای زیبای [+]
علاوه بر آن، مؤسسات فرهنگی و مسلکی زیر هم در دایرهٔ دانشگاه کابل موجود است:
- دارالمعلمین عالی
- مدارس صنایع نفیسه
- دارالعلوم عربیه
دانشگاه کابل دارای شخصیت حقوقی است و نمایندگی آن به عهدهٔ رییس دانشگاه است و از لحاظ اداری و مالی مستقل و مستقیماً نزد وزیر تحصیلات عالی (وزیر علوم) مسئول است.
پوهنتون کابل
پوهنتون کابل اولين و بزرگترين موسسه تحصيلات عالی در کشور می‌باشد که در سال 1325 بوجود آمد. تاسيس پوهنتون کابل در سال مذکور به حيث يک واحد مستقل مرکزی موجب گرديد تا اداره تنظيم و توسعه تحصيلات عالی انسجام و بهبودی کسب نمايد اولين بنای پوهنتون کابل عمارت طب و ملحقات آن بود. پوهنتون کابل يگانه موسسه تحصيلات عالی است که در کتاب سبز يونسکو راجستر بوده و ديپلوم آن از شناسائی بين‌المللی برخوردار می‌باشد. پوهنتون کابل در پوهنحی‌های چهارده‌گانه خويش مجموعا 9020 محصل دارد که از جمله آنها 7008 تن ذکور و 2012 تن اناث می‌باشند تعداد استادان مجموعا به 520 تن ميرسد که از جمله 435 ذکور و 85 تن آنها را طبقه اناث تشکيل می‌دهد.[*]
پوهنتون کابل
پوهنتون کابل در شهر کابل، پایتخت افغانستان موقیعت دارد.این پوهنتون در سال ۱۹۳۱ میلادی تأ سیس شده، اما جهت امور تدریسی به‌طور رسمی در سال ۱۹۳۲ میلادی آغاز به‌کار نموده است. فعلآ در پوهنتون مذکور تقریبآ ۹۰۲۰ تن محصلین مشغول تحصیل می‌باشند که از جمله ۲۰۱۲ تن محصلین طبقه اناث می‌باشند. پوهنتون کابل هنوز هم در حال بازسازی و ترمیم خساراتی می‌باشد که از دوران جنگهای طویل‌المدت و بی‌نظمی‌های داخل کشور بجا مانده است.
تعمیر اصلی پوهنتون کابل تقریبآ به اندازه‌ای ۵۰۰ متر در قسمت تعمیر قبلی بازسازی شده است که تقریبا دارای عین دیزاین می‌باشد.
پوهنتون کابل متشکل از ۱۵ پوهنځی در رشته‌های زراعت، اقتصاد، دواسازی، اسلام‌شناسی، قانون، زبان و ادبیات، ریاضیات، انجینری، ژورنالیزم، وترنری، علوم اجتماعی، روانشناسی، علوم زمین‌شناسی، هنرهای زیبا و کمپیوتر ساینس می‌باشد.
مرکز منابع انکشاف مسلکی در پوهنتون کابل تكمیل شده است در آن جنراتور نصب و ارتباطات انترنیتی وصل گردید. این مرکز تدریس کمپیوتر، زبان انگلیسی و تربیه معلم را برای ٢٨ تن از اعضایی فاكولتهً تعلیم و تربیه فراهم نموده است.
مرکز منابع انکشاف مسلکی افتتاح شد: نومبر ٢٠٠٧[*]
