محمد نعیم فرحان (زادۀ ١٣١٧ خورشيدی -)، يکی از بازیگران پیشکسوت و سرشناس تئاتر مدرن افغانستان و استاد پيشين دانشکدۀ هنرهای زيبای دانشگاه کابل است.
زندگينامه
محمد نعیم فرحان فرزند حاجی محمد علی در حمل (فروردين) سال ١٣١٧ خورشيدی در دروازه هرات ولايت (استان) قندهار به دنيا آمد.[١]
فرحان آموزش ابتدايی و متوسطه را در ليسه (دبيرستان) حبيبيه انجام داد و در سال ١٣٣۸ خورشيدی وارد دانشگاه کابل شد و به تحصيل در رشته تاریخ و جغرافیا در دانشکده ادبيات و علوم بشری پرداخت و مدرک ليسانس خود را در سال ١٣۴۲ به دست آورد. اولین شغل او کار در وزارت اطلاعات و کلتور افغانستان بود و مدت کوتاهی به عنوان مدير عمومی "توريد و توليد فيلم" در رياست "پوهنی ننداری" به کار پرداخت. همزمان متمم (ويراستار) هفته‌نامه "هنر" بود. پس از آن، در نهم سنبله ١٣۴٣ خورشیدی، با دريافت بورس تحصيلی به چکوسلواکیا رفت و دانشنامۀ دکترای خود را در رشتۀ تئاتر از دانشگاه "چارلس" پراگ دريافت داشت.[۲] پروفسور دکتر لطيفی در اين مورد می‌نويسد:
- "با نمايشنامه‌نويس و کارگردان تحصيلکرده و با استعداد در هنر تياتر و موسيقی، دکتر محمدنعيم فرحان، در ايامی که نخستين صحنۀ تمثيل در کابل در بخش فعاليت‌های مطبوعاتی، با رياست مدبرانه و پر ابتکار شادروان عبدالرشيد لطيقی، به نمايش درامه‌ها آغاز کرد، آشنا شدم.
دکتر فرحان که خود در بخش موسيقی و سرايندگی و بازی و اکت درامه‌های کميدی و تراژيدی، يک هنرمند پرکار و با استعداد بود، بعد از فراغت و اخذ ليسانس از فاکولتۀ ادبيات دانشگاه کابل، جهت تحصيلات عالی در رشتۀ تياتر عازم چکوسلواکيا شد. اين هنر مند، چند بعدی را که با توضيحات پرمحتوای استاد دکتر شهرانی در متن کتاب، شامل تشکيلات ديکور، صحنه‌سازی، نقاشی، موسيقی، مکياژ، طراحی، طرز ديالوگ و مونولوگ و بيانات پر احساس و حرکات پرافتاده و امثال آن می‌باشد، توانست تا درجۀ دکترا به پيش ببرد."[۳]
دکتر محمد نعيم فرحان پس از مراجعت به افغانستان به عنوان عضو فارسی دری در ریاست ثقافت و هنر وزارت اطلاعات و کلتور اشتغال ورزيد و چندی بعد، سمت مدیريت آرشیف هنری ریاست صحنه تمثیل کابل را بر عهده داشت.[۴]
اين هنرمند توانا، آوازخوانی و بازیگری را از مدرسه آغاز کرد. همين استعداد و ذوق هنری او بود که پس از پايان تحصيل دانشگاهی، پایش را به راديو افغانستان کشانيد و در آنجا به آوازخوانی و تمثیل روی آورد. خود در اين زمينه می‌گويد:
- "زمانی که متعلم مکتب بودم و سن و سالم از پانزده تجاوز نمی‌کرد، نظر به علاقه مفرطی که به هنر آوازخوانی و تمثيل داشتم به اثر تشويق و ترغيب فاميل روشنفکرم به هنر تمثيل و آوازخوانی روی آوردم و به‌حيث ترانه‌خوان در پوهنی ننداری وقت و بعداً به‌حيث آوازخوان در راديو افغانستان قدم گذاشتم و در پارچه‌های تمثيلی نيز حصه می‌گرفتم."[۵]
دکتر فرحان، علاوه بر نقش آفرينی در رادیو افغانستان، با تئاتر معارف و شهرداری کابل نیز همکار بود و در شماری زیادی از نمايشنامه‌ها به ايفای نقش پرداخت.
از کارهای شاخص این یازیگر برجستۀ تئاتر افغانستان، می‌توان به نمايشنامه‌هایی چون: شام زندگی، زنان عصبی، شربت غريت، خاطره‌یی يک شب، کور خود بینای مردم، حماسه مادر گورکی، ملالی دوشیزه افغان، جبارخان و جلادخان، میرزا قلم‌ها، عزیزم مرا بکش، تو قهرمان نیستی، همه مادران مادرم است، امشب شاه می‌میرد و تاجر مرگ، اشاره کرد.
دکتر فرحان، در سال ١٣۵۹ خورشیدی به عنوان "استاد کرسی تئاتر" در ديپارتمت هنرهای زیبای دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کابل به تدريس پرداخت. چندی نيز آمر بخش تئاتر و موسیقی اين دانشکده بود و پس از آن، در سنبله سال ١٣۶٣ خورشیدی به سمت نخستين رئيس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه کابل منصوب شد. دکتر فرحان در گفت و شنودهای اختصاصی با "گلچين" (نشريۀ ايرانی در شهر ملبورن استراليا) می‌گويد:
- "در سال ١٣۵۹ برای نخستين‌بار در کادر علمی دانشگاه کابل پذيرفته شدم و در بخش هنرهای زيبای دانشکده زبان و ادبيات به حيث استاد کرسی تئاتر آغاز به تدريس کردم. در همين سال‌ها رياست بخش هنرهای زيبا نيز به من تفويض گرديد و از سال ١٣۶٣ که دانشکده هنرهای زيبا به عنوان يک دانشکدۀ مستقل در دانشگاه کابل افتتاح گرديد به عنوان اولين رئيس اين دانشکده در کادر رؤسای دانشکده‌های دانشگاه [کابل] داخل شدم."[استاد نعيم فرحان؛ چهرۀ درخشان تئاتر مدرن افغانستان، گلچين، ملبورن - استراليا: اسفند ١٣٧۶ خ (فبروری ١۹۹۸ م)، شمارۀ ۹۶، ص ۲٣]
پس از پيروزی مجاهدين و آغاز جنگ‌های داخلی در سال ١٣٧١ خورشيدی، دکتر فرحان مانند صدها هزار هموطن خود ناگزير به ترک افغانستان شد. او در اين باره می‌گويد:
- "سال ١۹۹۲ زمانی که مکاتب و پوهنتون‌ها مسدود گرديد، جنگ و خون‌ريزی کابل را ويران و تباه ساخت. اکثر مردم کابل به خاطر حفظ خود و زنده ماندن خانواده آهسته آهسته وطن آبايی و اجدادی خود را ترک گفته و رهسپار ديار غربت و بيگانه شدند. من هم در همان سال وطن نازنين خويش را موقتاً ترک گفته به پاکستان مهاجر شدم و بعد از يک سال به کشور آستراليا پناهنده شدم و فعلاً در شهر سدنی همراه فاميلم زندگی می‌کنم."[مصاحبه با داکتر محمدنعيم فرحان، گاهنامۀ هنر (نشريۀ هنری و فرهنگی)، پيشاور - پاکستان: سال دوم، شمارۀ دوم و سوم، زمستان ١٣۸٠ هجری شمسی، ص ١٠٣]
دکتر نعيم فرحان، به نوشته‌ی "گلچين"، يکی از شخصيت‌های علمی تئاتر مدرن افغانستان است[استاد نعيم فرحان؛ چهرۀ درخشان تئاتر مدرن افغانستان، گلچين، ملبورن - استراليا: اسفند ١٣٧۶ خ (فبروری ١۹۹۸ م)، شمارۀ ۹۶، ص ۲۲] که در مدت چهل پنج سال بیش از یکصد مقاله در باب هنر ترجمه و يا خود به رشته‌ی تحریر درآورده است که بيشتر آنها در روزنامه‌ها و مجلات معتبر علمی افغانستان به ويژه در دانشگاه کابل به نشر رسيده‌اند.دکتور نعیم فرحان در استودیوی شماره هفت
پيوست‌ها
پيوست ۱: استاد رسول رهين، زندگينامه‌ی دکتور محمدنعیم فرحان
پيوست ٢: مهديزاده کابلی، آشنايی با دکتر محمدنعيم فرحان از زبان خودش
پيوست ۳: هارون يوسفی، دکتور نعیم فرحان در استودیوی شماره هفت
پيوست ٤:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
پيوست ٧:
پيوست ٨:
پی‌نوشت‌ها
[۲]- همان‌جا، ص ١٠۲؛ هارون يوسفی، دکتور نعیم فرحان در استودیوی شماره هفت، سايت بخش فارسی بی بی سی (چهارشنبه ۲۵ ژوئن ۲٠٠۸ - ٠۵ تیر ١٣۸٧)
[۳]- هفته نامۀ اميد، شمارۀ ۸۴٣، ١٠ حمل ١٣۸۸ (٣٠ مارچ ۲٠٠۹)
[۴]- دکتور نعیم فرحان در استودیوی شماره هفت
[۵]- مصاحبه با داکتر محمدنعيم فرحان، گاهنامۀ هنر (نشريۀ هنری و فرهنگی)، پيشاور - پاکستان: سال دوم، شمارۀ دوم و سوم، زمستان ١٣۸٠ هجری شمسی، ص ١٠٣
[۶]-
[٧]-
[۸]-
[۹]-
جُستارهای وابسته
□
□
منابع
□
□
□
يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامۀ آريانا توسط مهديزاده کابلی نگاشته شده است.
پيوند به بیرون
□
□
