فهرست مندرجات
ژان فرانسوا شامپولیون (به فرانسوی: Jean François Champollion؛ زادۀ ۱۷۹۰ م - درگذشتۀ ۱۸۳۲ م)، دانشمند، زبان‌شناس و شرق‌شناس فرانسوی بود که پس از سال‌ها تحقيقات دشوار و بی‌وقفه به راز و رمز خط هيروگليف مصريان باستان پی برد و موفق شد تا مفهوم نشانه‌های اين دبیرهٔ (خط) باستانی را دريابد. شامپولیون را بنیادگذار دبستان مصرشناسی خوانده‌اند.
[↑] زندگی‌نامه
ژان فرانسوا شامپولیون در روز ۲۳ دسامبر سال ۱۷۹۰ ميلادی در شهر فيژاك در استان لوت فرانسه متولد شد.[۱] از سال ۱۸۰۱ برادر بزرگتر وی ژاک ژوزف که خود دانشمندی پژوهشگر به‌شمار می‌رفت با هاژش بُندک مراقبت کامل آموزش و پرورش او را بر دوش گرفت و تا دوازده سال دقیقه‌ای از پروا به وی فرو نگذاشت.[٢]
از سال ۱۸۰۴ ژان فرانسوا به یافتن رمزهای دبیرهٔ هیروگلیف دلبسته شد و دریافت که برای کامیابی در این کار آشنایی با زبان‌های شرقی لازم است. این بود که در همان اوان جوانی جندين زبان كهن را فرا گرفت. او که از يك نبوغ ذاتی در فراگيری زبان‌های كهن برخوردار بود، ابتدا به فرا گرفتن یونانی و رومی روی آورد و سپس به آموحتن زبان‌های عبری، قبطی، عربی و سریانی پرداخت. شانزده ساله بود که رساله او دربارهٔ نام‌های گیتی‌شناختی مصر باستان مورد تحسین و تایید اعضای دانشگاه گرنوبل قرار گرفت. سپس به پاریس رفت و با سرسختی بسیار به پژوهش‌های روشمند خود در دبیره‌های مصری به‌ویژه دبیره قبطی ادامه داد و کوشید تا از راه این دبیره، کلید دبیره‌های هیروگلیف مصری را به‌دست آورد. در سال ۱۸۰۹ در نوزده سالگی به استادی رشته تاریخ در دانشگاه گرنوبل گماشته شد. با این هم از این مقام دست کشید و به پاریس برگشت[٣] و گفته می‌شود که شامپوليون پس از سرنگونی ناپلئون از امپراتوری فرانسه و بازگشت سلسله بوربون‌ها به سلطنت اين کشور، مورد بی‌مهری قرار گرفت و كرسی خود را در دانشگاه گرونوبل به‌عنوان استاد تاريخ از دست داد؛ اما برادر بزرگش كه يك باستان‌شناس مشهور بود، او را زير چتر حمايت خود گرفت و ژان فرانسوا جوان توانست به لطف كمك‌های بی‌دريغ برادرش به تحقيقات خود ادامه دهد.[۴] بدين ترتيب، او نزدیک به همهٔ عمر خود را صرف خواندن بازماندههای باستانی مصر کرد و با بهره‌گیری از بررسی‌های دانشمندانی که پیش از او این راه را رفته بودند، سرانجام در ٣٢ سالگی توانست، آنچه را که به سه زبان بر روی سنگ "رشید" (Rosseta) نوشته شده بود، بخواند و از تطبیق آنها با یکدیگر به کشف راز دبیرهٔ هیروگلیف نايل آيد.
شامپولیون در سال ۱۸۲۴ برای خوانش غُند بازماندههای مصری موزه تورن به ایتالیا رفت و تا سال ۱۸۲۶ در آن جا بود. پس از بازگشت به میهن به فرمان شارل دهم پادشاه فرانسه به فرنشینی بخش مصری موزه لوور گماشته شد. از سال ۱۸۲۸ تا ۱۸۳۰ او و یک استاد ایتالیایی به‌نام روسلینی مداد و نسکچه در دست سراسر مصر را گشتند و با گرداوری طرح‌ها و نگارهای کنده کاری‌های بازماندههای باستانی سرزمین فرعون‌ها و یادداشت‌های روشنکردیِ بُندکی که به آنها پیوسته بودند نسکی در چهار جلد با نام یادبودهای مصر ونوبی پخشیدند. ژان فرانسوا در بازگشت از مصر ترتیب بردن دو ستون یادبود لوکسور را نیز داد؛ که مصریان پیشکش دولت فرانسه کرده بودند. با این باز در سرنوشت او نبود که خود گواه رهیافت آنها به پاریس باشد. زیرا دو ستون یادشده در ۱۱ مه ۱۸۳۲، دو ماه پس از مرگ وی، به بندر تولون رسید. افزون بر اين، او رفته رفته توانست، الفبای دبیره مصری، سپس فرهنگ واژگان و پس از آن، دستور زبان مصر کهن را آماده کند و یافته‌های خود را به سال ۱۸۳۲، در یک رشته یادداشت‌ها، برای انجمن ملی فرانسه بفرستد. این یادداشت‌ها در همان هنگام به هزینه دولت فرانسه با نام شناسه‌های دبیرهٔ هیروگلیفی مصر کهن چاپ و پخش شد.
ژان فرانسوا پس از بازگشت به فرانسه در سال ۱۸۳۰ سرافراخت هموندی در فرهنگستان سنگ‌نبشته و ادبیات را یافت. سپسین سال استاد کولژ دوفرانس شد. در ۴ مه ۱۸۳۲ در چهل و دو سالگی درگذشت.[۵]
[↑] چگونگی كشف راز هیروگلیف
لشكركشی ناپلئون بناپارت به مصر در سال‌های ۱۷۹۸ تا ۱۷۹۹ ميلادی موجب شد تا آثار باستانی مصر به كانون توجه دانشمندان آن روزگار مبدل شوند.
در سال ۱۷۹۸ ميلادی، دانشمندانی كه همراه ناپلئون به مصر رفته بودند و در دلتای نيل در ناحيه‌ای به‌نام روزت موفق به كشف يك لوح سنگی از جنس بازالت سياه رنگ شدند كه بر سطح آن متنی توسط راهبان شهر ممفيس در دوران سلطنت بطلميوس پنجم از سلسله فراعنه بطالمه مصر حك شده بود. اين متن به ٣ خط يونانی قديم، دموتيك يك خط مصری جديدتر و هيروگليف خط مقدس مصريان باستان توسط راهبان ممفيس نوشته شده بود. اين لوح با ارزش خيلی زود توسط درياسالار هوراشيو نلسون انگليسی كه در آن زمان با فرانسوی‌ها می‌جنگيد از آنها ربوده شد و امروز در بريتيش موزئوم لندن از آن نگهداری می‌شود.
اين لوح كنجكاوی بسياری از دانشمندان، از جمله شامپوليون جوان و يك فيزيكدان انگليسی به‌نام توماس يانگ كه ۱۵ سال از شامپوليون بزرگتر بود را برانگيخته بود. توماس يانگ به رمز خط دموتيك لوح روزت پی برد و متوجه شد، برخی از نشانه‌های هيروگليف حاوی اسامی فراعنه است. اما شامپوليون موفق می‌شود به نسخه كپی شده از لوح روزت دست پيدا كند و به نوبه خود به مقايسه ٣ خط موجود بر سطح لوح می‌پردازد. شامپوليون خواندن متن به خط يونانی كه برايش آسانتر بود را ترجيح می‌دهد.
به زودی شامپوليون جوان از رقيب بزرگسال خود پيش می‌افتد كه دليل آن آشنايی‌اش به فرهنگ مصر باستان و تسلط كامل بر زبان قبطی بود كه تا اندازه‌ای به زبان مصريان باستان نزديكتر است. او متوجه می‌شود در متن هيروگليف لوح روزت تعداد نشانه‌ها، ٣ برابر واژه‌های متن يونانی لوح است.
شامپوليون كشف می‌كند برخلاف تصور همگان نشانه‌های هيروگليف تنها يك خط نوشتاری نيستند بلكه مانند حروف الفبا دارای آوا هستند. شامپوليون دانسته‌های خود را با يك متن خلاصه شده از يك معبد مصری مقايسه كرده و نام كلئوپاترا را در آن متن تشخيص می‌دهد.
او در روز ٢٢ سپتامبر سال ۱۸٢٢ ميلادی تصاويری را از يك باستان‌شناس دريافت می‌كند و با تشخيص نام‌های رامسس و توتموزيس در آن تصاوير از صحت كشف خود آگاه می‌شود. هيجان ناشی از اين كشف برای چند روز شامپوليون را از خود بی‌خود كرده و به حالتی شبيه كما فرو می‌برد. سرانجام او پس از ۵ روز به‌خود آمده و در روز ٢٧ دسامبر سال ۱۸٢٢ ميلادی خبر كشف راز و رمز خط هيروگليف را اعلام می‌كند. اين خبر سروصدای زيادی را در محافل علمی آن روزگار ايجاد كرده و شامپوليون به شهرت فراوانی دست می‌يابد.[٦]
به اين ترتيب، شامپوليون، زبان‌شناس جوان ٣٢ ساله فرانسوی به راز و رمز خط (دبیرهٔ) هيروگليف مصر باستان پی برد و كشف او راه را برای مصرشناسان و باستاشناسان پس از وی گشود تا به تاريخ و تمدن مصر باستان و فراعنه پی برند و رازهای اين تمدن غنی باستانی را كشف نمايند.
[↑] مرگ
ژان فرانسوا شامپوليون ده سال پس از كشف راز دبیرهٔ (خط) هيروگليف، در روز ۴ مارس سال ۱۸۳۲ ميلادی در سن ۴٢ سالگی درگذشت، بی‌آنكه فرصت يابد دستور زبان مصری و فرهنگنامه مصری كه به تاليف آنها پرداخته بود را به اتمام برساند.
[↑ ] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهديزاده کابلی گرداوری شده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- افتخاری، بهرام، شامپوليون راز هيروگليف را كشف كرد، جام جم آنلاين
[۲]- ژان فرانسوا شامپولیون، ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
[۳]- همان‌جا
[۴]- شامپوليون راز هيروگليف را كشف كرد
[۵]- ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
[۶]- شامپوليون راز هيروگليف را كشف كرد
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ جام جم آنلاين: شنبه ٠٦ مهر ۱۳۸٧، شماره خبر: ۱٠٠۹۵٠۱۴٦٧۴۵
□ ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد؛ برگرفته از: فرعون، الویس جارویس مک گراو، ابوالقاسم حالت، دُرسا، چاپ ۱۳۷۶
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□
□
<برگشت به بالا><گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله>
