- تاریخچۀ مطالعات
- طبقه‌بندی علمی
- ریخت‌شناسی
- تنوع گونه‌ها
- نقش تکاملی
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[فرگشت انسان] [دودمان انسان]
جنوبی‌کپی با نام علمی «استرالوپیتکوس» (Australopithecus)، سردهٔ منقرض‌شده‌ای از تیره‌ی «انسان‌سانان» یا «هومینیدها» (Hominidae) است[۱]. تکامل انسان هم طبق باوری سنتی در دیرین‌مردم‌شناسی از همین سرده بوده است[٢].
بر اساس شواهد دیرین‌شناسی و باستان‌شناسی، به‌نظر می‌رسد سرده‌ی استرالوپیتکوس در حدود ۴ میلیون سال، پیش از گسترش آن به سراسر قارۀ افریقا، در شرق این قاره تکامل یافته و در نهایت ٢ میلیون سال پیش منقرض شده است[٣].
[↑] تاریخچۀ مطالعات
نخستین سنگواره‌ای استرالوپیتکوس متعلق به کودک سه سالۀ جنوبی‌کپی افریقایی بود که توسط کارگران در یک معدن سنگ آهک در شهر تاونگ (Taung)، در کشور آفریقای جنوبی به‌دست آمد. این نمونه توسط «ریموند دارت»[۴] (Raymond Dart)، کالبدشناس استرالیایی که بعدها در در دانشگاه «ویتواترسرند» (Witwatersrand) در ژوهانسبورگ مشغول به کار شد، مورد مطالعه قرار گرفت. وی نتایخ تخقیقات خود را در فوریۀ ۱۹٢۵ میلادی، در مجلۀ «طبعیت» (Nature) منتشر کرد. دارت، بـه ایـن نـتـیـجـه رســیـد که ســنـگـواره‌ای اســتـرالـوپـیـتـکـوس دارای ویـژگـی‌هـای تـیـره‌ی «انسان‌سانان» یا «هومینیدها» است. از این روی، به نظر وی، سنگوارهٔ کودک تاونگ مربوط به سرده‌ای است که نیاکان دو پای انسان‌ها را در بر می‌گیرد[۵].
ده‌سال بعد، او و «رابرت بروم»[٦] (Robert Broom)، پزشک و دیرین‌شناس اهل اسکاتلند، در بارۀ نمونه‌های «انسان‌تباران اولیه» (early Hominin) و بقایای «جنوبی‌کپی افریقایی» (Australopithecus africanus) که از چندین محل پیدا شده بودند و سنگواره‌های یک گونه‌ایی که بروم آن را «پرامردم» (Paranthropus) نامیده بود و امروزه به‌نام «پرامردم تناور» (Paranthropus robustus) یاد می‌شود، به مطالعه پرداختند[٧].
در ابتدا، انسان‌شناسان با هر نظری در بارۀ این یافته‌ها مخالف بودند به‌جز این‌که آن‌ها را «کَپی» (Ape) بدانند. اما این دیدگاه در سال دوم دهۀ ۱۹۴٠ میلادی تغییر کرد[٨].
نخستین سنگواره‌ای «جنوبی‌کپی‌آسا» (Australopithecine) که در شرق آفریقا کشف شد، مربوط به جمجمه یک «پرامردم بویسی» یا «استرالوپیتکوس بویسی» (Australopithecus boisei) بود که در حفاری سال ۱۹۵۹، توسط «ماری لیکی» (Mary Leakey)، باستان‌شناس و مردم‌شناس بریتانیایی، در «تنگ اُلدُوای» (Olduvai Gorge)، در شمال تانزانیا به‌دست آمد. از آن پس، خانوادۀ لیکی، به حفاری‌های بیشتری در آن تنگی پرداختند، که سبب، کشف نمونه‌های بیشتر از «جنوبی‌کپی‌آسا»، «هومو هابیلیس» (انسان ماهر) و «هومو ارکتوس» شد[۹].
دانشمندان به‌تازگی بازماندۀ «جنوبی‌کپی‌آسا» جدیدی را در غار باستانی مالاپا، که در ۴۵ کیلومتری شمال غربی شهر ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی واقع شده است، پیدا کردند. این سنگواره‌های متعلق به «جنوبی‌کپی سدیبا» (Australopithecus sediba) است که حدود ۱،۹ میلیون سال پیش در آن‌جا می‌زیست. تصور می‌شود که احتمالاً «جنوبی‌کپی افریقایی» به «جنوبی‌کپی سدیبا» تکامل یافته است. اما برخی از دانشمندان دیگر، احتمال می‌دهند که این تکامل در جهت پیدایش «هومو ارکتوس» بوده است[۱٠].
[↑] طبقه‌بندی علمی
استرالوپیتکوس یا جنوبی‌کپی (براساس رده‌بندی ریموند آرتور دارت در سال ۱۹۲۵ میلادی)، از فرمانرو جانوران[۱۱]، شاخه‌ی طنابداران[۱٢]، رده‌ی پستانداران[۱٣]، راسته‌ی نخستی‌سانان (نخستی‌ها یا پریمات‌ها)[۱۴]، خانواده‌ی انسان‌سانان[۱۵]، زیرخانواده‌ی انسان‌سایان[۱٦]، تبار انسان‌تباران[۱٧]، زیرتبار جنوبی‌کپی‌آسا[۱٨]، سرده‌ی جنوبی‌کپی[۱۹] و گونه‌های جنوبی‌کپی افریقایی[٢٠]، جنوبی‌کپی گارهی[٢۱]، جنوبی‌کپی سدیبا[٢٢]، پرامردم اتیوپی[٢٣]، پرامردم تناور[٢۴]، پرامردم بویسی[٢۵]، جنوبی‌کپی عفاری[٢٦]، جنوبی‌کپی انامی[٢٧] و جنوبی‌کپی بحرالغزالی[٢٨] است[٢۹].
[↑] ریخت‌شناسی
حجم مغز بسیاری از گونه‌های استرالوپیتکوس، در حدود ٣۵ درصد حجم مغز انسان مدرن است. اندازۀ مغز او حدود ۵٠٠ ساتنی‌مترمکعب است و وزن بدنش بین ٣۵ تا ۴۵ کیلوگرم. اکثر گونه‌های این سرده، کوچک و لاغر اندام بودند و معمولاً قد بین ۱٢٠ تا ۱۵٠ سانتی‌متر داشتند.
به‌سبب فشارهایی تکاملی، در اغلب گونه‌های استرالوپیتکوس، «دودیسی جنسی» (Sexual dimorphism) بیشتر است. چرا که نران برای تصاحب مادگان باید هرچه بیشتر بزرگ و زورمند شوند تا بتوانند بر نران رقیب پیروز آیند. از این روی، نران بسی درشت‌پیکرتر از مادگان‌اند.
به‌نظر نمی‌رسد، که در انسان‌سانان مدرن دودیسی جنسی همسان با جنوبی‌کپی‌ها باشد، به‌ویژه در انسان‌های مدرن که بزرگی جثه نران ۱۵ درصد مادگان است؛ در حالی که این تفاوت در استرالوپیتکوس‌ها به حدود ۵٠ درصد فزونی می‌یابد. هر چند پژوهش‌های تازه بیانگر درصد کمتر است؛ اما هنوز هم، این موضوع میان دانشمندان مورد گفتگو است.
استخوان لگن خاصره و ران استرالوپیتکوس و قرار گرفتن مفصل جمجمه و گردن او، آشکارا نمودار آن است که استرالوپیتکوس بر دو پا راه می‌رفته است و قدی به‌راستی قد آدمی داشته و از همۀ میمون‌ها را ست‌تر و کشیده‌تر بوده است.[ولز، هربرت جرج، کلیات تاریخ، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، ج ۱، ص ٨۹]
[↑] تنوع گونه‌ها
طی حدود ٢ میلیون سال، دورۀ زیست سردۀ استرالوپیتکوس، تعداد گونه‌های متنوع از آن پدید آمدند، از جمله: «استرالوپیتکوس آفارنسیس» یا «جنوبی‌کپی عفاری» (Australopithecus afarensis)، «جنوبی‌کپی افریقایی» (Australopithecus africanus)، «جنوبی‌کپی انامی» (Australopithecus anamensis)، «جنوبی‌کپی بحرالغزالی» (Australopithecus bahrelghazali)، «جنوبی‌کپی گارهی» (Australopithecus garhi) و «جنوبی‌کپی سدیبا» (Australopithecus sediba).
با این حال، هنوز بحث میان بیشتر دانشمندان جریان دارد که آیا برخی از گونه‌های خاص هومینیدهای (انسان‌سانان) آفریقایی مانند: «پرامردم تناور» (Paranthropus robustus) و «پرامردم بویسی» (Paranthropus boisei) هموند (عضو) سردۀ استرالوپیتکوس هستند؛ اگر چنین است، بایست این گونه‌ها به‌عنوان «استرالوپیتس تناور» (Robust australopiths) در نظر گرفته شوند، در حالی که گونه‌های دیگر به‌عنوان «استرالوپیتس لاغر» (Gracile australopiths) شناسایی شوند. اما در صورتی که این گونه‌های تناور، سردۀ جداگانه‌ی خود را تشکیل دهند، در این صورت، ممکن است به‌نام «پرامردم» (Paranthropus) شناخته شوند.
[↑] نقش تکاملی
به‌گفتۀ هربرت جرج ولز، چون این جانور راست ایستاد و دست‌هایش آزاد شد، توانست از آن‌ها بهره گیرد و ابزارهای سنگی و تمدن الدون را بسازد. از لحاظ بسیاری از دانشمندان باور نکردنی بود که نیمه انسانی با مغزی که از مغز میمون‌ها بزرگ‌تر نبود، بتواند ابزارهایی بسازد ولو آن‌که ناشیانه و خشن پرداخته شده باشد.[ولز، هربرت جرج، کلیات تاریخ، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، ج ۱، ص ٨۹]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[٢۱]-
[٢٢]-
[٢٣]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢٦]-
[٢٧]-
[٢٨]-
[٢۹]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21]
