[تاریخ ایران] [پارسیان]
ساسانی (به انگلیسی: Sasanian یا Sasanid و یا Sassanid)، نام آخرین دودمان پارسی است که پیش از دوره اسلامی در ایران کنونی، از [استان] پارس برخاسته[۱] و بر پهنه بزرگی از آسیای باختری چیرگی یافته، گستره فرمانروایی خود را برای نخستین‌بار پس از هخامنشیان، یکپارچه ساخته و زیر فرمان تنها یک دولت شاهنشاهی آوردند[٢]. آنان خود را وارث پادشاهان هخامنشی می‌پنداشتند[٣].
اردشير اول پس از غلبه بر اردوان پنجم (چهارم)، پادشاه اشکانی، سلسله‌ی ساسانی را در سال ٢٢۴ میلادی پایه‌گزاری کرد. این سلسله بیش از چهار قرن بر ایران فرمانروایی کردند تا این‌که با یورش تازیان و مرگ یزدگرد سوم، در سال ٦۵۱ میلادی، به پایان عمر خود رسید[۴]. دولتی را که ساسانیان بنیاد گذاشتند، بر دو پایۀ دین و مرکزیت استوار بود[۵]. پایتخت شاهنشاهی ساسانی، در این دوره، در شهر تیسفون در نزدیکی بغداد در عراق امروزی قرار داشت[٦].
[↑] تبارشناسی
در تبارشناسی افسانه‌ای ساسانیان که در کارنامهٔ اردشیر بابکان پدیدار گشته است، از پیوند خویشی میان ساسانیان و هخامنشیان یاد می‌شود. در این کتاب اندیشه‌ای که بازتاب یافته است همانا پیوند ساسان نیای دودمان ساسانی با نوادگان داریوش از یکسوی و پادشاهان محلی پارس از سوی دیگر است. اگرچه ساسانیان در سدهٔ پنجم میلادی نسب و نیای خود را به پادشاه‌هان اسطوره‌ای اوستا یعنی «کیانیان» رسانیدند که نمودش افزوده گشتن لقب «کی» به القاب شاهنشاهان ساسانی می‌باشد[٧]. در حالی که دارندگان اولیۀ عنوان «کوی» (کی)، خواه تاریخی باشند و خواه افسانه‌یی، به‌طور قطع به روایات ایران شرقی (افغانستان کنونی) بستگی دارند[٨].
این پرسش که آیا این دست ادعاها و نقشه‌ها و کین‌خواهی‌ها به همان شکل که منابع تاریخی آورده‌اند، به واقع توسط خود اردشیر مطرح شده‌است یا بعدترها به وی به عنوان بنیانگذار شاهنشاهی منتسب شده، به سبب نبود منابع کافی هنوز بی‌پاسخ مانده است؛ اگرچه انتساب این ادعاها پس از حیات اردشیر بدو منطقی‌تر می‌نماید. با این اوصاف، در این موضوع شکی نیست که دیدگاه‌های بلندپروازانهٔ اردشیر پیرامون سیاست و رابطه با جهان خارج، برپایهٔ از سرگیری و تکرار موفقیت‌های هخامنشیان شکل گرفته بود. به هر روی دانایی ساسانیان از هخامنشیان، دانسته‌هایی سطحی و مبهم بوده و مبنایی باقاعده و تاریخی نداشته است[۹].
در همین راستا، ریچارد نلسون فرای و تورج دریایی برآنند که آن بخش از منابع عربی - فارسی (مانند طبری) که دربردارندهٔ تاریخ ساسانیان از آغاز تا روزگار خسرو انوشیروان است را باید به دیدهٔ تردید نگریست؛ آنان این نگاه تردیدآلود را بر متونی همچو کارنامهٔ اردشیر بابکان نیز روا می‌دانند؛ این نگاه تردیدآمیز از آن سبب بوده است که اکثر منابع تاریخ ایرانی در دورهٔ خسرو انوشیروان و به‌دست کاتبان دربار و روحانیون تدوین می‌کردند تا تاریخ گذشتگان خویش را با جهان‌بینی آن روز حکومت ساسانی تطبیق دهند و به طریق اولی تصویری آرمانی و منطبق بر آرمان‌های خسرو انوشیروان از اردشیر بابکان ترسیم کنند[۱٠].
گزارش‌های تاریخیِ متفاوتی پیرامون نیا و نسب اردشیر بابکان (اردشیر یکم ساسانی)، بنیانگذار سلسلهٔ ساسانی، وجود دارد. براساس گزارش طبری، اردشیر پسر بابک پسر ساسان بوده است. روایت دیگری که در کارنامهٔ اردشیر بابکان می‌باشد، و شاهنامهٔ فردوسی نیز همان را بیان داشته، چنین آورده که اردشیر، زادهٔ ازدواج ساسان - فردی از نوادگان دارا - با دختر بابک، حاکمی محلی در ایالت پارس بوده‌است.[۱۱] در کارنامهٔ اردشیر بابکان که پس از وی نگاشته شده، «اردشیر کی بابکان از تخمهٔ ساسان و از ناف دارا شاه» خوانده شده است[۱٢]. تورج دریایی برآن است که با توجه بدین سطر می‌توان دریافت که اردشیر تبار خویش را به هر آن‌که می‌توانسته نسبت داده است؛ انتساب اردشیر به کیانیان اسطوره‌ای با لقب «کی» در کنار پیونددادن خویش به «ساسان» که ایزدی نگهبان و اسرارآمیز بوده و همچنین دارا، که احتمالاً تلفیقی است از داریوش یکم و دوم هخامنشی با دارای یکم و دوم از دودمان شاهان محلی پارس، نشان از تبار ساختگی او است[۱٣].
[↑] تاریخ
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- مشکور، محمدجواد، ایران در عهد باستان (در تاریخ اقوام و پادشاهان پیش از اسلام)، ص ٣٧۹
[٢]- ساسانیان، از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد؛ به نقل از: کارنامه اردشیر بابکان (از متن‌های دوره ساسانی).
[٣]- مشکور، محمدجواد، پیشین، ص ٣٧۹
[۴]- پرویز حسین طلایی، افول و سقوط ساسانیان، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، اردیبهشت ۱٣٨۹، شماره ۱۴۴
[۵]- مشکور، محمدجواد، پیشین، ص ٣٧۹
[٦]- ساسانیان، از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
[٧]- لوکونین، تاریخ ایران کمبریج، ص ۹۱.
[٨]- کریستن‌سن، آرتور، کیانیان، ص ٦؛ همچنین رجوع شود به: مهدیزاده کابلی، درآمدی بر تاریخ افغانستان، ص ۴٣
[۹]- Wiesehöfer, Joseph, »ARDAŠĪR I i. History«, Encyclopædia Iranica[۱٠]- دریایی، تورج، ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان، ص ۱۸.
[۱۱]- دانشنامۀ ایرنیکا، پیشین.
[۱٢]- دریایی، تورج، پیشین، ص ۸۴.
[۱٣]- همان‌جا، ص ۲۱
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ کریستن‌سن، آرتور، کیانیان، ترجمۀ ذبیح‌الله صفا، تهران: چاپ ۱۳۴۳.
□ دریایی، تورج، ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان، ترجمهٔ آهنگ حقانی، محمود فاضلی بیرجندی، تهران: کتاب پارسه، ۱۳۹۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۷۳۳-۵۵-۶.
□ لوکونین، ولادیمیر گریگوریویچ. «نهادهای سیاسی، اجتماعی و اداری، مالیات‌ها و داد و ستد»، در تاریخ ایران کمبریج، جلد سوم، قسمت دوم، ترجمهٔ حسن انوشه، تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۷. شابک ۹۸۷-۹۶۴-۲۳۰۰-۶۰۰.
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
