 | از: دانشنامهی آریانا |
جنسیت‌زدگی
فهرست مندرجات
- واژه‌شناسی
- پیشینه‌ی تاریخی
- گونه‌های جنسیت‌زدگی
- جنسیت‌زدگی در ادیان
- جنسیت‌زدگی زبان
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[جنسیت‌گرایی] [تبعیض جنسی]
جنسیت‌زدگی یا سکسیسم (به انگلیسی: Sexism)، این مفهوم می‌تواند به‌عنوان تبعیض جنسی یا جنسیت‌گرایی به‌کار رود[۱] که در این مفهوم، به‌معنای باور یا نگرشی است که یک جنسیت یا جنس را پَست‌تر از دیگری، و درجه دوم می‌داند. این امر موجب تبعیض منفی نسبت به انسان‌ها بر اساس هویت واقعی یا فرضی جنسیتی آنان است. این مفهوم هم‌چنین می‌تواند در اشاره به نفرت یا بدگمانی نسبت به یک جنس (زن‌ستیزی و مردستیزی)، و یا کلیشه‌ای کردن مردانگی در رابطه با مردان و زنانگی در رابطه با زنان باشد. تبعیض جنسی به‌طور تاریخی و فرهنگی بیشتر در جهت فرودست کردن زنان به کاررفته است و زنان و مردان بسیاری برای رسیدن به برابری جنسی ِ بیشتر، از فمینیسم بهره برده‌اند.[٢]
جنسیت‌زدگی در همه جوامع وجود دارد و ممکن است در گفت‌وگوهای روزمره، باورهای رایج و حتی قوانین و مقررات رخنه کرده باشد. سکسیسم گاهی عامدانه و گاه کاملاً ناخودآگاه و در همه‌جا مانند خیابان، خانواده، محل تحصیل و کار و حتی روابط دوستانه و عاشقانه ممکن است اتفاق بیافتد.
بر اساس آمار موجود، فقط ۹ نفر از سران کشورهای جهان را زنان تشکیل می‌دهند. در برخی کشورها برخی قوانین و مقررات برای زنان و مردان حقوق متفاوتی تعریف کرده که این مرزبندی جنسی گاهی باعث تبعیض می‌شود. مانند کشورهای اسلامی که در آن، قوانین دیه و ارث به‌گونه‌ای‌ست که تبعیض جنسیتی علیه زنان، شرعی یا قانونی تلقی می‌شود.[٣]
بسیاری از زن‌های موفق ایرانی و افغان در طول زندگی خود با برخوردهای جنسیتی روبه‌رو شده‌اند. مردان و زنان جوان دیگری هم تجربه‌هایی از رفتار تبعیض‌آمیز و برخوردهای کلیشه‌ای داشته‌اند.[۴]
بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، در ۸ سال گذشته، سالانه به‌طور متوسط بیش از صد هزار نفر از زنان شاغل ایران از بازار کار کنار رفته‌اند. هم‌چنین در حالی‌که درباره خشونت‌های جنسیتی و خانگی علیه مردان آمار مشخصی وجود ندارد اما در جهان ۳۵ درصد زنان قربانیان این‌گونه خشونت‌ها هستند.[۵]
| واژه‌شناسی | ▲ |
به گفتۀ «فرد آر. شاپیرو»[٦] (Fred R. Shapiro)، اصطلاح «سکسیسم» به احتمال زیاد در ۱٨ نوامبر سال ۱۹٦۵، توسط «پائولین م. لیت» (Pauline M. Leet)، زمانی که در گردهمایی دانشجویان کالج فرانکلین و مارشال (Franklin and Marshall College) سخنرانی داشت، ابداع شد.[٧]
سکسیسم یا جنسیت‌زدگی، نوعی تبعیض و پیش‌داوری درباره انسان‌ها بر اساس جنسیت آن‌ها و کلیشه‌های جنسیتی غالب در جامعه است. کلیشه‌های جنسیتی نقش‌های خاصی را برای مردان و زنان تعریف می‌کند و اگر انسانی خارج از این تعاریف رفتار کند، «غیرطبیعی» یا «نامناسب» محسوب می‌شود. این پیش‌فرض‌های کلیشه‌ای اغلب باعث تبعیض و نابرابری می‌شود.[٨]
| پیشینه‌ی تاریخی | ▲ |
| گونه‌های جنسیت‌زدگی | ▲ |
به‌طور سنتی، جنسیت‌زدگی را ضدیت با زنان توصیف کرده‌اند، اما بر اساس نظریه جنسیت‌زدگی دوگانه، نگاه جنسیتی دو نوع است: خصمانه (Hostile) و خیرخواهانه (Benevolent).
| ۱- جنسیت‌زدگی خصمانه (Hostile sexism) |
بر اساس تعریف، جنسیت‌زدگی خصمانه (Hostile sexism) به‌صورت سلطه‌جویی مردسالارانه و باورهای تحقیرآمیز خود را نشان می‌دهد و موضوع مرکزی آن صراحتاً این است که مرد جنس برتر است و باید قدرت را در اختیار داشته باشد. به عبارت دیگر همان نگاهی که زن را «ضعیف» می‌بیند.[]
| ٢-جنسیت‌زدگی خیرخواهانه (Hostile sexism) |
جنسیت‌زدگی خیرخواهانه (benevolent sexism) نگاهی ملایم‌تر نسبت به زن دارد؛ زن را موجودی زیبا و شکننده می‌بیند که باید از او حمایت کرد، با این حال زنان باید همان نقش‌های محدود و کلیشه‌ای را بپذیرند و دنباله‌رو باشند. به‌عبارت دیگر همان نگاهی که زن را «جنس لطیف» می‌بیند. بهترین مثال برای جنسیت‌زدگی خیرخواهانه تصویر کردن زن ایده‌آل به‌عنوان همسر و مادر و سوژه عشق رمانتیک است. افرادی که چنین نگاهی دارند به زنان زیاد کمک می‌کنند و با آن‌ها روابط صمیمانه و دوستانه دارند. جنسیت‌زدگی خیرخواهانه نگاهی مثبت‌تر از جنسیت‌زدگی خصمانه به زنان دارد، اما در یک نکته با آن شریک است: این‌که زن موجودی «ضعیف‌تر» است و برای حفظ ساختار قدرت مردانه این نگاه را توجیهی مناسب می‌بیند، برای این‌که زن بهتر است به وظایف خانگی رسیدگی کند. دو استاد روان‌شناسی، پروفسور پیتر گلیک و پروفسور سوزان فیسک با پرسش‌نامه خود جنسیت‌زدگی را در ۱۹ کشور بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که در تمام آن‌ها جنسیت‌زدگی خصمانه در مردان بیشتر از زنان است، اما در جنسیت‌زدگی خیرخواهانه این‌طور نیست.[]
روان‌شناسان فمینیست نگاهی بسیار منفی به جنسیت‌زدگی خیرخواهانه دارند. مثلاً وقتی مردی زنی را غرق در عواطف می‌کند یا به او می‌گوید که نمی‌تواند بدون او زندگی کند، این رفتار را جنسیت‌زده می‌دانند. آن‌ها معتقدند که این اعمال برای حفظ و دوام اجتماعی است که زنان در آن جنس آسیب‌پذیر باشند و در آن بی‌عدالتی و نابرابری برقرار باشد.[]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱: جنسیت‌زدگی چیست؟، گزارش از بی بی سی
پيوست ٢: ندا سانیچ، سکسیسم به‌روایت شش نفر
پيوست ۳: ائلچین حاتمی، تحقیر و فرودستی زنان در گرو جنسیت‌زدگی زبان در ایران
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]- در American Speech (Vol. 60, No. 1, Spring 1985)
[٧]- »Feminism Friday: The origins of the word "sexism"«. Finally, feminism 101 Blog. October 19, 2007[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها: │ جامعه‌شناسی │ جنسیت‌گرایی │ تبعیض جنسی
