فهرست مندرجات
۱- پيشگفتار
۲- وجه تسمیه
۳- زمین‌شناسی
۴- جغرافیا۴-۱- استان‌ها ۴-۲- آب و هوا ۵ مردم
۶ دین
۷ تاریخ۷-۱- دودمان‌های دوره پیش از اسلام ۷-۲- دودمان‌های دوره پس از اسلام
[↑] ایران کشوری در جنوب غربی آسیا در منطقهٔ مشهور به خاورمیانه است. نام رسمی آن جمهوری اسلامی ایران و پایتخت آن تهران است. مساحت اين کشور ۱٬۶۴۸٬۱۹۵ کيلومتر مربع است و بر پایه آمار سال ۱۳۸۵ (هجری خورشیدی) حدود ۷۰ میلیون و ۴۷۲ هزار نفر جمعیت دارد.[۱]
در شمال با ارمنستان، آذربایجان و ترکمنستان، از شرق با افغانستان و پاکستان، در غرب با ترکیه و عراق مرز زمینی و همچنین دارای مرز دریایی در شمال با دریای خزر و در جنوب با خلیج فارس و دریای عمان است، که دو منطقه نخست از مناطق مهم تولید نفت و گاز در جهان هستند.[۲]
با مختصات جغرافیایی: بین ″۰ ′۲۵ °۵۱ شرقی و ″۰ ′۴۱ °۳۵ شمالی
نظام سیاسی ایران برپایه قانون اساسی مصوب ۱۹۷۹ (میلادی) (۱۳۵۸/بازنگری ۱۳۶۸) پایه‌ریزی شده‌است. بالاترین جایگاه رسمی ایران پس از انقلاب، ولایت فقیه است که در حال حاضر در اختیار سیدعلی خامنه‌ای است. اسلام دین رسمی، تشیع مذهب رسمی و فارسی زبان رسمی ایران است.[۳]
ایران به عنوان یک کشور و یک ملت دارای تاريخ جديد است؛ اما اين کشور که در گذشته به‌نام پارس ياد می‌شد، یکی از تاریخی‌ترین سرزمين‌های جهان به شمار می‌رود.[۳]
ایران به واسطه قرار گرفتن در منطقه مرکزی اوراسیا دارای موقعیتی ژئواستراتژیک است. این کشور از اعضای پایه گذار سازمان ملل متحد، جنبش عدم تعهد، سازمان کنفرانس اسلامی، اوپک و سازمان اکو است، ایران یک قدرت منطقه‌ای در جنوب غربی آسیا است و جایگاه مهمی را در اقتصاد جهانی به واسطه در اختیار داشتن صنعت نفت، صنعت پتروشیمی و گاز طبیعی برای خود بدست آورده‌است.[۲]
نام ايران[*]
اگرچه امروز ملت ايران کشور خود را ايران می‌نامند، اما نبايد تصور کرد که کشور آنها در گذشته نيز بدين نام ناميده می‌شد. زيرا، مفهوم تاريخی کلمه‌ی ايران، چه در نزد قدما و چه در پيش معاصرين جدا از مفهوم استعمال سياسی امروزی آن (ايران کنونی) بوده است.[۳]
واژهٔ ايران برگرفته از نام "آريانا" يعنی سرزمين آريايی‌هاست. آريايی‌ها در هزاره دوم قبل از ميلاد به فلات ايران وارد شدند. گروهی از آنان به هند رفتند و گروهی در سرزمينی كه به نام آنان آريانا نام گرفته بود، باقی ماندند. اما اين سرزمين فقط شامل کشور افغانستان و بخش‌های شرقی ايران کنونی می‌شد.[۱] در آن ايام، ايران کنونی بيشتر به نام پارس (= فارس که در زبان‌های اروپايی پرس، پرشا، پرشيا و پرشيانا خوانده می‌شود)، سرشناس بوده است. [پارس از سال ۱۳۱۳ خورشیدی، به‌عنوان ایران شناخته شد.][*]
در روزگار ساسانيان (دورهٔ استفاده از زبان فارسی ميانه) كلمه آريانا به صورت اران (eran) در بين مردم رايج شد. اين كلمه معمولا همراه با شتر (shatra) به معنای شهر و به صورت اران شتر بكار می‌رفت كه معنی آن ايرانشهر و مراد از آن سرزمين‌های آريايی است.[۳]
نام ايران در منابع پهلوی که اکثراً در اواخر عهد ساسانی يا کمی بعدتر از آن از روی متون بر جای مانده‌ی اوستا برگردان شده بودند، بيشتر به خراسان بزرگ گفته می‌شد و اين سرزمين عبارت بود از «آريانای باستان» که محل ظهور و نشو و نمای قهرمانان داستان‌های آريايی بوده و اکنون افغانستان ناميده می‌شود. همان‌طوری که منظور آنها از توران، نواحی ماورای جيحون يا همسايه‌های شمالی افغانستان بوده است.[۱۶]
بنابر اسناد و مدارک عهد باستان، قلمرو اصلی دولت‌های پيش از اسلام ايران، به طور مسلم نام يا نام‌های ديگری جز ايران داشته است.[۱٧] به گفته‌ی شادروان دکتر محمود افشار يزدی، در زمان هخامنشيان دولت آنروز ايران را پارس می‌گفتند.[۱٨] چه در کتيبه‌های هخامنشی و چه در کتاب مقدس (عهد قديم) و تاريخ‌های يونانی و رومی پارس نوشته‌اند. اخيراً دکتر احسان يارشاطر، يکی از برجسته‌ترين ايران‌شناسان ايرانی، نيز يادآور شده است: "کشور ما را پارس (Persia) بناميد نه ايران".[۱٩]
زمین‌شناسی ایران[*]
کشور ایران که قسمتی از نجد ایران است از لحاظ زمین‌شناسی به طور کلی به ترتیب زیر است:
در قسمت مرکز و مشرق و جنوب شرقی زمینهای کویری که بیشتر از ماسه و شن و گاهی تشکیلات کولابی و دریاچه یی دارد و بیشتر از بقایای دریاچه‌ای عهد سوم است.
جنوب ایران بیشتر تشکیلات دوران سوم را دارد و تشکیلات نفتی بیشتر در همین قسمت‌ها است.
در شمال شرقی ایران (اطراف مشهد) غالبا تشکیلات دوران دوم به‌انضمام تشکیلات آتشفشانی و نیز قسمتی از تشکیلات دوران سوم دیده می‌شود.
شمال ایران در قسمت‌های سواحل دریای خزر بیشتر تشکیلات دوران سوم و در قسمت‌های جنوبی تر (رشته‌كوه البرز) تشکیلات دوران دوم و اول به‌انضمام تشکیلات آتشفشانی مشاهده می‌گردد.
در آذربایجان شمالی غالبا زمینهای دوران دوم و ابتدای دوران سوم و تشکیلات آتشفشانی وجود دارد.
در آذربایجان شرقی اکثر تشکیلات دوران اول و تشکیلات آتشفشانی است. در آذربایجان غربی و سواحل دریاچه ارومیه تشکیلات دوران اول و ابتدای دوران سوم و تشکیلات آتشفشانی محسوس است.
در مغرب ایران (کرمانشاه و کردستان) بیشتر تشکیلات مربوط به ابتدای دوران سوم و اواخر دوران دوم است.
در جنوب شرقی ایران (بلوچستان) بیشتر تشکیلات دوران سوم دیده می‌شود.
جغرافيا
از دید طبیعی ایران از شمال به رود اترک، دریای خزر و رود ارس، از مشرق به کوه‌های هندوکش و کوه‌های غربی دره سند، از مغرب به دامنه‌های غربی کوه‌های زاگرس و حوضه آبریز اروندرود و از جنوب به خلیج فارس و دریای عمان محدود است. مساحت آن ۱٬۶۴۸٬۱۹۵ کیلو متر مربع و جمعیت آن برپایه سرشماری سال ۱۳۸۵ هجری شمسی ۷۰ میلیون تن بوده‌است. بیش از نیمی از ایران کویری و نیمه کویری است. حدود یک سوم ایران نیز کوهستانی است و بخش کوچکی از ایران (شامل جلگهٔ جنوب دریای خزر و جلگهٔ خوزستان) نیز از جلگه‌های حاصلخیز تشکیل شده‌است. مرتفع‌ترین کوه ایران نیز دماوند می‌باشد. غربی‌ترین شهر ایران از نظر جغرافیایی شهر آواجیق و شرقی‌ترین شهر ایران سیرکان است.[۲۰]
استان‌ها[*]
ایران تا پیش از برقراری حکومت مشروطه سلطنتی فاقد تقسیمات کشوری رسمی بوده‌است. و طبق اولین قانون تقسیمات کشوری (مصوب ۱۲۸۶ شمسی) ایران به ۴ ایالت «آذربایجان» ، «خراسان» ، «فارس» ، و «کرمان و بلوچستان» تقسیم شد و هر ایالت به چند ولایت حاکم نشین و هر ولایت به چند نایب‌الحکومه نشین بخش گرديد. این تقسیمات تا سال ۱۳۱۶ با تغییرات جزئی به همین‌گونه باقی ماند.
در سال ۱۳۱۶ خورشیدی با تصویب قانون جدید تقسیمات کشوری، ایران به ۱۰ استان و ۴۹ شهرستان تقسیم شد. به مرور زمان با ایجاد استان‌های جدید، تعداد استان‌های ایران افزایش یافت. برای مدت‌های مدیدی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران دارای ۲۴ استان بود. در سال ۱۳۷۲ استان اردبیل از استان آذربایجان شرقی جدا شد. همچنین استان قم در سال ۱۳۷۴ از استان تهران جدا شد و استان قزوین در سال ۱۳۷۳ از استان زنجان جدا و به استان تهران ملحق شد و در سال ۱۳۷۶ به استان قزوین مبدل شد[۵]. در سال ۱۳۸۳، استان خراسان به سه استان: خراسان جنوبی، خراسان شمالی و خراسان رضوی تقسیم شد. به این ترتیب اکنون ایران از ۳۰ استان تشکیل شده‌است.
پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶: دکتر مهدی خراسانی، ايران يا پارس؟
پی‌نوشت‌ها
[۲]-
[۳]- کشور ایران در سمت شرقی نصف النهار گرینویچ و شمال خط استوا واقع شده است؛ لذا مختصات ایران با E و N نمایش داده می‌شود. [۴]-
[۵]- قدیمی‌ترین سند مکتوب با واژه‌ی "ايران" (Eran) در سنگ‌نوشته‌های اردشير يكم - بنيان‌گذار دودمان ساسانی - گواهی شده است. سنگ‌نوشته سه زبانه‌ی شاپور يكم در كعبه‌ی زرتشت در استان فارس - كه در اين موضوع فقط نسخه‌های پارتی و يونانی‌اش محفوظ مانده، اما نسخه‌ی پارسی ميانه‌ی آن نيز با اطمينان، بازسازی‌پذير است - برای نخستين بار حاوی واژه‌ی پارسی ميانه‌ی "ايرانشهر" EranShahr (به پارتی: Aryanshahr) است.
[۶]-
[٧]-
[۸]-
[۹]- [۱]- جغرافيای استرابو، ص ۳۰۶
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱۲]-
[۱۳]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱۶]-
[۱٧]-
[۱۸]-
[۱۹]-
[٢٠]- اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳، نقشه‌ها.
[٢۱]-
[٢۲]-
[٢۳]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢۶]-
[٢٧]-
[٢۸]-
[٢۹]-
جُستارهای وابسته
منابع
□
پيوند به بیرون
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]
