انجمن ادبی كابل (Kabul Literary Academy)، در سال ۱۳۰٩، به عنوان نخستين انجمن علمی و فرهنگی رسمی در افغانستان، به رياست محمدنوروز خان، سرمنشی حضور محمدنادر خان و معاونت شهزاده احمدعلی خان درانی، برادر زاده‌ی مادر محمد نادرخان، تأسيس شد. هدف از تأسيس اين انجمن "اصلاح و توحيد سبك ادبيات و اتخاذ اسلوب نگارش و روشن ساختن تاريخ مشاهير و رجال و مفاخر گذشته‌ی وطن"[۱] اعلام شد و در سال ۱۳۱۱، تغييراتی در مديريت آن بوجود آمد. بعد از ايجاد تغييرات، شهزاده احمدعلی خان درانی، به مقام مديريت انجمن ادبی كابل و غلام‌جيلانی خان اعظمی، به مقام معاونت آن منصوب شدند. آقايان مير غلام‌محمد غبار، قاری عبدالله خان، عبدالعلی خان مستغنی، محمدكريم خان نزيهی، سرور خان جويا، سرور خان گويا، حفيظ‌الله خان، امين‌الله خان زمريالی، سيد قاسم خان، مترجم فرانسه و عبدالباقی خان لطيفی، اعضای هيأت انجمن ادبی كابل را تشكيل می‌دادند.[٢] آقايان گل پاچا الفت، عبدالرؤوف بينوا، صديق‌الله رشتين، سيد قاسم رشتيا، علی‌احمد نعيمی، عبدالرحمان جرار و ... از اعضای انجمن ادبی بودند. انجمن ادبی كابل در طی حدود هفت سال فعاليت، كارهای مهمی در زمينه‌ی تاريخ سياسی و ادبی افغانستان در راستای اهداف مقام سلطنت انجام داد و سبب مطرح شدن تعدادی قابل توجهی از شعرا، نويسندگان، تذكره‌نويسان و شناساندن بعضی رجال ادبی، و علمی به جامعه توسط شعرا و نويسندگان مذكور شد. محمدقدير خان تره‌كی، در رابطه با فراهم ساختن زمينه‌ی پشتونيزه ساختن افغانستان از طريق انجمن ادبی كابل، چنين اعتراف می‌كند: "روی همرفته، انجمن ادبی در اثر انتشار كتب، مجلات كابل، سالنامه‌ها، طرح‌نمودن اقتراحات و اعطای جوايز و امثال آن‌ها در راه بيداری و عرفان مملكت خدمات غير قابل انكاری نموده است. چنانچه يكی از خدمات بزرگ او اين است كه او سبب نشر افكار شاهانه راجع به احيای زبان پشتو و تهيه نمودن زمينه برای ترقی و تعميم اين زبان شده است. زيرا، انجمن ادبی از اشعار شعرای نامور پشتو منتخبات و اقتباساتی نموده وقتاً فوقتاً به مجله‌ی كابل نشر و در اطراف اهميت زبان پشتو و روی همرفته اهميت السنه و زبان مستقل[؟!] برای يك ملت مستقل [در واقع قوم مستقل] در مجله‌ی سالنامه‌ی كابل، مقالات متعددی نشر كرد تا اين كه از داخل و خارج اذهان را ملتفت و متوجه اهميت و مقام زبان پشتو نمود و به تاريخ ٢۰ حمل ۱۳۱۶ كه ع، ج ،سردار محمدنعيم خان، به وزارت معارف مقرر شدند، رياست رسمی انجمن را حايز و آن را مبدل به پشتو تولنه فرموده به شكل اكادمی در آوردند."[۳] مجله‌ی كابل كه از سوی انجمن ادبی كابل به شكل ماهنامه منتشر می‌شد در تاريخ ۱۵/۳/۱۳۱۰، تأسيس شده بود و تا ۱٢ شماره انتشار يافت. انجمن ادبی كابل، سالنامه‌ای را نيز به نام "سالنامه‌ی مجله كابل" يا "د كابل كالنی" منتشر می‌كرد كه اين سالنامه، پس از ادغام انجمن ادبی كابل به پشتو تولنه، "دافغانستان كالنی" ناميده شد. علاوه بر نشر مجله و سالنامه، برگزاری همايش‌های علمی و ادبی، تأسيس كتابخانه با كتاب‌هايی به زبان‌های فارسی، عربی، انگليسی، فرانسوی، تركی و اردو، تأليف، ترجمه و تصحيح كتاب‌های متعدد از ديگر فعاليت‌های مهم انجمن ادبی كابل به شمار می‌رود. در بخش تأليف می‌توان از كتاب‌های اخلاق عسكری، نوشته‌ی غلام‌جيلانی خان اعظمی در دو جلد، قرائت فارسی برای دانش آموزان سال چهارم و پنجم ابتدايی، نوشته‌ی محمدانور بسمل و غلام‌سرور گويا، تاريخ افغانستان، نوشته‌ی مير غلام‌محمد غبار، تاريخ ادبيات افغانستان و تذكره‌ی مشاهير افغانستان، نوشته‌ی غلام‌جيلانی خان، نام برد. كتاب‌های ترجمه شده در انجمن ادبی كابل، عبارت اند از: آثار عتيقه باميان، از گوادرو هاكن فرانسوی، ترجمه‌ی احمدعلی خان، نگارش و نگارندگان، از محمدكرد علی به زبان عربی، ترجمه‌ی سرور خان گويا، جلال‌الدين خوارزمشاه، از نامق كمال بيگ ترك، ترجمه‌ی شهزاده احمدعلی خان درانی از اردو، خر مهره‌ی طلايی، از ايد گرايدن پو، ترجمه‌ی شهزاده احمدعلی خان از انگليسی، شرح حال سيد جمال‌الدين افغان، از ابراهيم علاءالدين بيگ، ترجمه‌ی مير غلام‌احمد خان، طرد امان‌الله افغان، ترجمه‌ی عبدالباقی لطيفی از انگليسی، تاريخ مختصر سلطنت‌های اسلام در دنيا، ترجمه از هندی، شعر العجم شبلی نعمانی (جلد دوم)، ترجمه‌ی سرور گويا از اردو، گيتان جلی تا گور، ترجمه‌ی شهزاده علی‌احمد خان از اردو، تاريخ افغانستان، از ملسن انگليسی، ترجمه‌ی محمدحسن خان، اصول نام‌های اساسی افغانستان (فارسی)، ترجمه به پشتو از امين‌الله خان. همچنين حدود هفت اثر ديگر مؤلفان افغانی و خارجی در انجمن ادبی كابل تصحيح شده است كه مهمترين آن‌ها تاريخ الفاروق و تاريخ شبلی نعمانی، ترجمه‌ی نادر شاه افغان از اردو به تصحيح محمدبشير خان منشی‌زاده و امين‌الله خان و نيز تاريخچه‌ی مختصر ادبی، تأليف قاری عبدالله خان به تصحيح مير غلام‌محمد غبار، به شمار می‌روند.[٤]
اعضای اوليه انجمن
- ● قاری عبدالله
● عبدالحق بيتاب
● محمدانور بسمل
● عبدالعلی مستغنی
● میر غلام‌محمد غبار
● سرور گويا
● محمدسرور پويا
● محمد اکبر[۵]
پی‌نوشت‌ها
[۲]- ↑ همان منبع، همان صفحه.
[۳]- ↑ سالنامه‌ی كابل، سال ۱۳۱۶، ص ۵۵۵.
[٤]- ↑ مجله‌ی ميهن، شماره‌ی ۱٩–٢٤ ،ميزان تا حوت ۱۳٨۰، صفحه‌ی ٢٤٨.
[۵]- هفتاد و پنج سالگی انجمن ادبی کابل، سايت فارسی بی بی سی
جُستارهای وابسته
□
منابع
پيوند به بیرون
□ انجمن ادبی کابل تهداب گرانسنگی بجا گذاشته، سايت نشريه ارمغان ملی
□ ناظمی، لطيف، نخستين انجمن ادبی در افغانستان، سايت دويچه وله (صدای آلمان)
□ تأسیس انجمن ادبی کابل