بخش پنجاهم

از: دکتر اسدالله شعور

اشاره: این بحث را به مناسبت پنجاهمین سال درگذشت استاد قاسم افغان طی پنجاه بخش خدمت خواننده‌ی عزیز مجله‌ی آشیان تقدیم میداریم و برای علاقمندان آرزوی حوصله مندی داریم تا با تعقیب این سلسله با ما باشند و از نظریات، پیشنهاد‌ها و رهنمایی‌های مفید خویش مستفید مان گردانند.

<بخش چهل و نهم>     <جستاری در معنای واژه‌ی خرابات>

[↑] بخش پنجاهم

[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]

[٢۱]
[٢٢]
[٢٣]
[٢۴]
[٢۵]
[٢٦]
[٢٧]
[٢٨]
[٢۹]


[↑ ] يادداشت‌ها

يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط … برشتۀ تحرير درآمده است.

[↑] پيوست‌ها

پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:

[↑] پی‌نوشت‌ها

[۱]- خرآبه یا خورخانه‌یی که در پوزه کوتل خیرخانۀ کابل واقع است در نخستین حفریات باستان‌شناسی کشور در عهد امانی توسط باستانشاسان فرانسوی کشف گردید که آن را یکی از اعضای هیأت یادشده به‌نام مسیو هاکن در کتابی زیر عنوان آثار عتیقۀ کوتل خیرخانه بازشناسانده است. این کتاب توسط زنده‌یاد استاد احمدعلی کهزاد به دری برگردانیده شده و در عهد نادرشاه از طرف انجمن ادبی کابل به‌چاپ نیز رسیده است. قابل توجه است که عامۀ مردم برای خوار نشان دادن هرچی بیشتر آیین میترا این محل را خرس‌خانه و کوتل را کوتل خرس‌خانه می‌نامیدند. این نام در سراج‌الاخبار چندین بار ذکر یافته است. ولی امیر حبیب‌الله کلکانی به‌علت آنکه نخستین کامیابی‌اش برای گرفتن تاج و تخت کابل از همین نقطه آغاز یافت، آن را نزدیک به‌نام اصلی‌اش، کوتل خیرخانه نامید که تا به امروز به‌همین نام یاد می‌شود.
[۲]- روی همین منطق است که در آیین مهر آغاز هر فصل را که دورۀ جديدی در حیات انسان شمرده می‌شود، با جشن و سرور پیشواز می‌گرفتند، چنان که شروع بهار را با جشن نوروز؛ ابتدای تابستان را با جشن تيرگان؛ سرآغاز پاييز را با جشن مهرگان و مقدم زمستان را با جشن يلدا که آن را زادروز مهر یا ميترا می‌دانستند؛ استقبال می‌نمودند.
[۳]- بته‌های هوم که هنوزهم در شمال و شمالغرب کشور به فراوانی یافت می‌شوند و به‌همین نام یاد می‌گردند. امروز نیز در مسکرات کاربرد دارد، زیرا بته‌های آنرا می‌سوزانند و خاکسترش را در نصوار مخلوط می‌کنند که امر از کاربرد قدیمی آن زیاد دور نیست. در ولایت غور این بته فراوان‌تر از سایر مناطق می‌روید.
[۴]- جالب توجه است که سری چند پسر ارشد بابا نانک پیشوای مذهبی سیکهـ‌ها در در حوالی سال ٩٠٣ ش (١٥٢٤ م) شهر کابل را برای زنده‌گی برگزید و در نزدیکی گذر خواجه خردک (فاصله‌ی کمتر از نیم کیلومتری) مرکز عرفان هندو‌ها را بنا نهاده بود که آن یکی نیز تا زمان ویرانی شهر کابل در سال ١٣٧١ ش پابرجا بود. و این مرکز که در حقیقت خانقاه اهل هنود را تشکیل می‌داد، بر اساس باورهای بابا نانک، مقید به تعالیم مذهب خاصی عمل نمی‌کرد، بلکه عرفان و عشق به خدای یگانه را اساس کار قرار داده بود. لذا غیر مسلمان هندی نیز با ورود به کابل به‌این عبادتگاه روی می‌آوردند و از تسهیلات آن بهره‌ور می‌گشتند.
[۵]- خوافی، یعقوب علی، پادشاهان متأخر افغانستان، به تصحیح احمدعلی کهزاد، کابل: انجمن تاریخ، ١٣٤٢، ص ٩٣.
غبار، میر غلام محمد، افغانستان در مسیر تاریخ، کابل: موسسه‌ی طبع کتب، ١٣٤٦، ص ٥٩٠.
[۶]- بابر، ظهیرالدین محمد، بابرنامه یا تزک بابری، ترجمه‌ی عبدالرحیم خانخانان، لاهور: مفید عام پرس، (ب.ت) ص ٦٤.
[٧]- فوفلزایی، عزیزالدین وکیلی، تیمورشاه درانی، کابل: انجمن تاریخ افغانستان، ١٣٤٦، ج ٢، صص ٤٩٨-٤٩٩.
[۸]- نقل قول از چاچه عبدالواحد (پدر استاد غلام سرور‌ هارمونیم نواز) که از احفاد میا بحرپور خان بود. این روایت در همان سال‌های ثبت توسط استاد‌هاشم نیز تأیید می‌گردید و اکنون استاد محمدعارف چشتی که در اسکاتلند انگلستان اقامت دارند، در صحبت تلفنی عین روایت را برای نگارنده باز گفتند.
[۹]- شهباز علی، استاد، سُر سنسار، راولپندی: علی پبلیکیشنر، ٢٠٠٢، ص ٣٦
[۱٠]- شکارپوری، عطا محمد، تازه نوای معارک، به تصحیح عبدالحی حبیبی، کراچی: سند ادبی بورد، ١٩٥٩، صص ٣٧ و ٥٨.
[۱۱]- مجموعه‌ی مقامات دلگشا و مسرت افزأ، نسخه‌ی خطی، شماره ٤٠٣، کتابخانه‌ی گنج بخش اسلام آباد، هفت نسخه‌ی دیگر این کتاب در کتابخانه‌های آرشیف ملی افغانستان همان کتابخانه‌ی گنج بخش، کتابخانه‌ی دانشگاه تهران، کتابخانه‌ی انستیتوت تاریخ طب در انگلستان نیز موجود است.
[۱۲]- کهگدای، حافظ نورمحمد، میله‌های نوروزی در وقت محمدزاییان، کابل: ژوندون، شماره ٣ (٢٠ حمل ١٣٥١)، ص ٥.
[۱۳]- شعور، داکتر اسدالله، مفاهمه‌ی شفاهی و سیر تاریخی آن در افغانستان، کابل: اتحادیه‌ی ژورنالیستان، ١٣٦٦، صص ١٦٤-١٦٥.
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱۶]-
[۱٧]-
[۱۸]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[٢۱]-
[٢۲]-
[٢۳]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢۶]-
[٢٧]-
[٢۸]-
[٢۹]-

[↑] جُستارهای وابسته

□
□
□

[↑] سرچشمه‌ها

□
□
□
□

[↑] پيوند به بیرون

□ [1 2 3 4]
□
□

<برگشت به بالا><گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله>

برگشت به فهرست