- گیاه‌شناسی
- تاریخچه
- ترکیبات شیمیایی
- ارزش غذایی
- خواص درمانی
- کاشت و برداشت
- تولید گردو
- فرآورده‌های گردو
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[میوه‌جات] [میوه‌های خشک]
گـردو یا چهـارمغـز (به عربی: جـوز؛ به انگلیسـی: Walnuts؛ به آلمانی: Walnüsse)، میوه‌ای گرد با دو پوسته، یکی نرم و سبزرنگ که به‌تدریج خشک می‌شود و از بین می‌رود و دیگری سخت و چوبی است. مغز آن مانند مغز بادام خوراکی است و روغن فراوان دارد[۱].
مغز گردو نوعی خشکبار مقوی است که با خارج کردن آن از پوسته سخت گردو قابل استفاده است[٢]. مغز گردو را با نام غذای مغز نیز بیان کرده‌اند، زیرا مغز گردو سرشار از امگا۳ است که باعث کارکرد بهتر مغز می‌شود[٣].
[↑] گیاه‌شناسی
گِــردو (بــا نــام عـلـمــی: Juglans regia)، از لحــاظ طـبــقـه‌بـنــدی عـلـمــی، درخـتــی اســت از فـرمـانــرو گـیـاهــان، دسـتــه‌ی گـیـاهــان گـلــدار (Magnoliophyta)، رده‌ی دولپه‌ای‌ها (Magnoliopsida)، راسته‌ی راش‌سانان یا توس‌ها (Fagales)، خانوادۀ گردوها (Juglandaceae)، تیره‌ی گردوییان، و سرده‌ی «Juglans»[۴].
نام گردو به‌هر گونه درخت از خانواده‌ی گردو اطلاق می‌شود. آن‌ها درختانی برگریز هستند به ارتفاع ۴۵-۱۰ متر، با برگ‌های شانه‌ای به‌طول ۹۰-۲۰ سانتی‌متر، تعداد ۲۵-۵ برگچه و جوانه‌ها دارای درونه حفره‌دار هستند که این ویژگی در همه بال میوه‌ای‌ها (Pterocarya) مشترک است به‌جز گردوهای امریکایی (Carya) در همین خانواده[۵].
گردوی معمولی درختی است یک پایه که بلندی آن از ۱۰ تا ۲۵ متر قابل تغییر است که گل‌های نر و ماده روی یک درخت به‌صورت جداگانه ظاهر می‌شوند. گامت‌های ماده گردو دگر گشن است گرده افشانی آن به‌وسیله باد انجام می‌شود و حشرات در آن نقشی ندارند[٦].
میوه گردو سفت تقریباً مدور، اگزوکارپ دارای رنگ سبز روشن است، در هنگام بلوغ، برون‌بر و میان‌بر سبز میوه از آن جدا می‌شود. درون‌بر سخت و چوبی است، ضخامت پوست چوبی متنوع و از پوست
کاغذی تا پوست کلفت و سخت می‌باشد و مغز را در بر می‌گیرد، بذر دارای دو لپه است که توسط شیار ناقصی هر لپه به دو قسمت تقسیم می‌شود[٧]. مغز بدون آلبومن با اندوخته روغنی است، فضای داخلی میوه توسط دیواره غضروفی ناقصی تقسیم شده است[٨].
جنس گردو دارای بیست‌ویک گونه است که اکثر آن‌ها در آسیای مرکزی، شرقی، خاورمیانه، دامنه کوه‌های «کارپات» در جنوب شرقی اروپا، دامنه کوه‌های هیمالیا، شمال آفریقا، یونان و برخی ایالت‌های آمریکا پراکنده‌اند[۹]. اما حالت وحشی گردو در منطقه کوه‌های کارپاتیان در شرق اروپا، سراسر ترکیه، عراق، ایران، جنوب روسیه، افغانستان تا مناطق شمال غربی هیمالیا یافت شده‌اند[۱٠].
[↑] تاریخچه
گردو از دوران پیش از تاریخ وجود داشته است. برابر بررسی‌های دیرین‌شناسی گیاهی و گرده‌شناسی در روی کره‌ی زمین، گونه‌های مختلف گردو از زمان‌های بسیار قدیم به‌ویژه از دوران سوم زمین‌شناسی وجود داشته است. و از دوران چهارم زمین‌شناسی به بعد آثار درخت گردو از جمله گرده‌ی آن در کشورهای اروپای شرقی به‌دست آمده است.[۱۱] تغییرات آب و هوایی خصوصاً در آخرین دوره‌ی یخبندان باعث تغییر پراگندگی مناطق رشد این جنس به‌شکل امروزی گردیده است[۱٢].
زیستگاه اصلی این گیاه بالکان در جنوب شرقی اروپا، مرکز و جنوب غربی آسیا تا هیمالایا و جنوب غربی چین است که این گیاه طی ملیون‌ها سال در این سرزمین‌ها رویش داشته است[۱٣] و حتی شواهد دال بر وجود یک باغ گردوی بسیار زیبا در باغ‌های معلق بابل وجود دارد[۱۴].
افسانه‌ای قدیمی می‌گوید در عصر طلایی، انسان‌ها روی میوه‌های بلوط و خدایان روی میوه‌های گردو می‌زیسته‌اند، از همین‌جا گیاه گردو ژوگلانس یا میوه ژوپیتر نامیده شد.[۱۵]
برخی گردو را بومی آناتولی دانسته، که دارای تاریخچه‌ای طولانی از کشت و کار در این منطقه می‌باشد، برخی دیگر این گونه را بومی چین نیز معرفی نموده‌اند[۱٦]. همچنین محققان زیادی نیز معتقدند که منشأ گردو افغانستان و ایران بوده و از این دو کشـور به‌سمـت شـرق، ابتـدا به هنـد و بعـد از آن حـدود ۱۵۰ سـال قبـل از میـلاد به چیـن انتـقال یافتـه اسـت و سـپاه اسـکندر در بازگشـت خـود آن را به اروپا بـرده اسـت[۱٧].
رومیان، کشت گردو را در سراسر جنوب اروپا متداول کردند و مهاجران انگلیسی این گیاه را به آمریکا بردند. در این کشور هم، از گردو استقبال خوبی شد، به‌طوری که امروز آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده گردوی جهان است. آمریکا با تولید سالانه ٢۵۴ هزار تن گردو مقام نخست را در تولید این میوه به‌خود اختصاص داده است[۱٨].
[↑] ترکیبات شیمیایی
مغز گردو دارای چند اسید آلی، مقدر کمی اسانس، اگزالات آهک و ویتامین‌های آ (A)، ب (B)، ث (C)، دی (D)، ای (E) می‌باشد. همچنین مغز گردو دارای مقدر کمی (۱٢ %) ارسنیک است. برگ درخت گردو دارای ٣ درصد اینوژیت، اسید الاژیک، اسید گالیک و اسانسی با بوی مخصوص و مقداری پارافین، تانن، مواد چرب و املاح معدنی مانند کلسیم، پتاسیم، منیزیم، باریم و همچنین کاروتن است. پوسته گوشتدار میوه سبز گردو دارای امولسیون، قند و اسیدهای آلی مانند اسید سیتریک، اسید مالیک، فسفات‌ها و اگزالات کلسیم است. عصاره برگ درخت گردو خاصیت میکروب‌کشی و باکتری‌کشی درد[۱۹]. در صد گرم مغز گردو خام و خشک مواد زیر موجود است:
آب ۳/۵ گرم، پروتئین ۱۴/۸ گرم، مواد چربی ٦۵ گرم، مواد نشاسته‌ای ۱۳ گرم، کلسیم ۱۰۰ میلی‌گرم، فسفر ۳۸۰ میلی‌گرم، آهن ۳ میلی‌گرم، سدیم ٢ میلی‌گرم، پتاسیم ۵۰ میلی‌گرم، ویتامین آ ۳۰ واحد، ویتامین ب ۱ ۰/۳۵ میلی‌گرم، ویتامین ب ٢ ۰/۱٢ میلی‌گرم، ویتامین ب ۳ ۱ میلی‌گرم، ویتامین ث ٢ میلی‌گرم.[٢٠]
[↑] ارزش غذایی
گردو، میوه مغزدار باارزشی است که انواع مختلفی دارد. گردو منبع عالی پروتئین، فیبر، ویتامین‌ها، آنتی اکسیدان‌ها و مواد معدنی است. این میوه مغزدار یکی از بهترین منابع اسیدهای چرب امگا۳ است. ۱۵ درصد از چربی‌های مغز گردو از نوع غیر اشباع است که برای سلامتی بدن بسیار مفید و سودمند هستند. یک چهارم فنجان مغز گردو، در حدود ۸/۹۰ درصد نیاز روزانه بدن به این چربی ضروری را تامین می‌کند.
همچنین، گردو منبع خوبی از فسفر، پتاسیم، منیزیم، پروتئین و ویتامین E است که هم به‌صورت خشکبار و هم به‌صورت تازه و خورده می‌شود و از آن در تهیه برخی از غذاها استفاده می‌شود.
گردو که از قدیم برای پختن غذاها از آن استفاده می‌شد است، روغنی است به‌رنگ زرد روشن که دارای طعم مطبوع و ملایم است و به آسانی تند (اکسیده) می‌شود.
[↑] خواص درمانی
گردو از نظر طب قدیم گرم و خشک است. در قرون وسطی اعتقاد بر این بود که گردو سر درد را معالجه می‌کند. این میوه، خون‌ساز و تصفیه‌کننده خون، درمان‌کننده بیماری‌های ریوی، و مسکن دل پیچه است.
اگر از گردو و عسل و مربا درست شود، برای افراد لاغر و تقویت و تحریک نیروی جنسی مفید است. مربای گردو ملین بوده و آپاندیس را تقویت می‌کند.
خوردن گردو از تشکیل سنگ کلیه و سنگ کیسه صفرا جلوگیری می‌کند و خوردن گردو برای تقویت جنسی مفید است و همچنین خوردن گردو با انجیر و موز مقوی حواس و مغز است.
اگر پوست تازۀ گردو به‌دندان و لثه مالیده شود، لثه و دندان را تقویت می‌کند. دم کرده برگ درخت گردو برای درمان ورم مفاصل، درمان ترشحات زنانه و بیماری سل مفید است. همچنین جوشانده‌ی برگ درخت این میوه درمان‌کننده سر درد، سرمازدگی و بیماری‌های پوستی است.
اگر ۵۰ گرم برگ گردو در یک لیتر آب‌جوش ریخته و به‌مدت چند دققیه جوشانده شود، این جوشانده برای شست‌وشوی زخم‌ها و التیام آن‌ها بسیار مفید است و برگ تازه‌ی درخت گردو حشرات موذی مانند بید و ساس را از بین می‌برد.
شیره قسمت سبز میوه گردو اگر چندبار روی زگیل مالیده شود، آن را از بین می‌برد. اگر قسمت سبز و تازه‌ی این میوه، با آب جوشانده و موها با آن رنگ شود، رنگ قهوه‌ای به مو می‌دهد.
اگر زن حامله روزی یک عدد گردو بخورد، پس از زایمان پوست شکمش زیبایی خود را حفظ خواهد کرد و چون گردو دارای مس می‌باشد، بنابراین به جذب آهن در بدن نیز کمک می‌کند.
با وجود این که گردو با داشتن مواد مغذی زیاد، غذای بسیار خوبی است ولی نباید در خوردن آن اصراف کرد؛ زیرا زیاده‌روی آن باعث ورم لوزه و زخم دهان می‌شود. مخصوصاً گردو برای گرم زماج‌ها خوب نیست و معمولاً بهتر است این‌گونه افراد، بعد از خوردن گردو دهان خود را بشویند و یا انار ترش و یا کمی سکنجبین یا سرکه بخورند. مغز گردو لطیف است و در اثر ماندن کهنه می‌شود و رنگ آن زرد یا قهوه‌ای و طعمش تند می‌شود و باعث مسمومیت خواهد شد و نباید از آن استفاده شود.
[↑] کاشت و برداشت
از لحاظ شرایط آب‌وهوا، درخت گردو، در طول تابستان نسبت به گرما و سرمای بیش از حد حساس است؛ در طول دوره خواب زمستانه گردو می‌تواند سرمای ۱۱- درجه سانتی‌گراد را بدون خسارت جدی تحمل کند. ولی پس از شروع رشد، سرمای ٢- تا ٣- درجه سانتی‌گراد موجب از بین رفتن برگ‌ها، شاخه‌ها و گل‌ها شده و در نتیجه محصول کاهش می‌یابد. دمای بالاتر از ٣٨ درجه سانتی‌گراد موجب آفتاب سوختگی پوست سبز و چروکیدگی مغز گردو می‌شود و گاهی اوقات نیز میوه‌ها پوک می‌شوند. در رطوبت نسبی کم و دمای بالاتر از ۴٠ درجه سانتی‌گراد به گردو خسارت جدی وارد می‌شود. دمای پائین تابستان نیز مناسب نیست زیرا موجب می‌شود میوه‌ها به اندازه کافی پر نشود بارندگی و رطوبت در اواخر فصل بهار و در تابستان موجب افزایش شیوع بیماری بلایت گردو می‌شود؛ اما هنگامی‌که برگ‌های آن‌ها دیرتر ظاهر می‌شود، معمولاً از آلودگی مصون می‌مانند.
از نظر خاک، قبل از کاشت گردو ابتدا باید خاک رویی، خاک زیرین، تهویه، زهکشی، واکنش شیمیایی خاک (PH) و قابل استفاده بودن عناصر مختلف مورد آزمایش قرار گیرد. تجزیه خاک رویی و خاک زیرین اطلاعات مفیدی در مورد وضعیت خاک به‌دست می‌دهد. خاک رویی باید حاصلخیز بوده و زهکشی خوبی داشته باشد. میزان اسیدیته خاک در قابل جذب بودن مواد معدنی موثر است. اکثر عناصر معدنی در دامنه اسیدتیه ٦ تا ٧ برای گیاه قابل جذب است. معمولاَ در مناطق سرد واکنش شیمیایی خاک اسیدی است که با اضافه کردن آهک می‌توان آن را افزایش داد. غیر از خاک رویی وضعیت خاک زیرین نیز برای گردو اهمیت دارد زیرا ریشه‌های آن تا عمق ٣ متری خاک نفوذ می‌کنند. خاک زیرین باید عاری از سنگ، رس سفت و لایه‌های غیر قابل نفوذ که ریشه را محدود می‌کنند، باشد. درخت گردو خاک فقیر، خاک سطحی و خاک خشک را بهتر از شرایط آب‌وهوای نامساعد تحمل می‌کند. در ضمن خاک باید عاری از نماتدهای مولد زخم ریشه و بیماری‌های قارچی باشد.
[↑] تولید گردو
در جهان ٦٣٠ هزار هکتار باغ گردو موجود است. توليد گردوی خشک جهان ۱۱٨٣٨۹٨ تن با عملکرد ٢٨٧۹ کيلوگرم در هکتار گزارش شده است. بر اساس اطلاعات سازمان جهانی خواربار و کشاورزی، نظر به شاخص توليد گردو، در بين کشورهای جهان، چين مقام اول و آمريکا، ترکيه، ايران و اکراين به ترتيب در مقام‌های دوم تا پنجم قرار دارند. در اکثر کشورهای جهان به‌خصوص چين و آمريکا، فرانسه و اروپايی شرقی روی محصول گردو تحقيقاتی انجام گرفته است.
[↑] فرآورده‌های گردو
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط دانیال مهدی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
