- اوستا (کهن‌ترين سرودهای آريايی)
- گاهان (گاثاها)
- يَسنَه (يسنا)
- يشت‌ها
- ويسپِرَد
- وَنديداد
- خُرده اوستا
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[آیین زرتشتی] [اوستا]
کتاب دینی زرتشتیان اوستا نام دارد و بدین جهت زبانی را که این کتاب بدان نوشته شده است، اوستایی نامیده‌اند. جز کتاب اوستا و آثار وابسته به آن هیچ اثر دیگری به این زبان در دست نیست. در خود کتاب اوستا اشاره‌ای به‌نام اصلی این زبان نشده و حتی واژه اوستا نیز در متون اوستایی نيامده است.[۱]. گفته می‌شود که واژه‌ی «اوستا» از دوران ساسانیان به‌کار رفته است و این‌که در عهود پیش از ساسانیان، کتاب دینی زرتشتیان چه نام داشته است، نامشخص است.[]
[↑] اوستا (کهن‌ترين سرودهای آريايی)
اوستا مجموعه اصلی متون مقدس آيين زرتشتی و نام کلی مجموعهٔ کهن‌ترین نوشتار و سروده‌های آريايیان است.[٢] اين نام در كتاب اوستا نيامده است. تنها از دورۀ ساسانی و در کتاب‌های پهلوی است که به واژه‌ی اَبِستاک (Abestag) (در زبان عربی: ابستا و ابستاق و در فارسی دری: ابستا، اوستا، وستا و غیره) بر می‌خوریم. در این کتاب‌ها گاه زبان اوستا را "زبان دینی" نیز نامیده‌اند. معنای دقیق واژه‌ی اوستا روشن نیست. تنها احتمال داده شده که به‌معنی "ستایش" باشد.[] اما رضا مرادی غیاث‌آبادی می‌نویسد: «در مورد معنايش هم بايد گفت كه هنوز معناگذاری دقيقی در اين خصوص نشده است. برخی اوستا را مطابق با دانش يا آگاهی می‌دانند، اما امكان دارد عموماً به‌معنای نوشتجات و مكتوبات باشد و یا امكان دارد که با واژه پَوَستا به‌معنی پوست در فارسی باستان در پيوند باشد.»
از بررسی‌های زبان‌شناسی و مقایسه‌ی زبان اوستایی با فارسی باستان از سویی، و مقایسه‌ی این زبان با زبان‌های شرقی دورۀ میانه از سوی دیگر، مسلم می‌گردد که اوستایی زبانی متعلق به ایران شرقی (افغانستان و آسیای میانه) بوده است و امروزه بیشتر دانشمندان معتقدند که این زبان به نواحی شمال خراسان بزرگ (بلخ - مرو) تعلق داشته است، گرچه برخی دانشمندان دیگر، نواحی سیستان و خوارزم را نیز پیشنهاد کرده‌اند.
بنا به روایت اوستا و کتاب‌های پهلوی، همۀ مطالب این کتاب را اورمزد (اهورا مزدا) به زرتشت الهام و ابلاغ کرده است! دربارۀ زمان زرتشت و در مورد زمان قدیم‌ترین بخش‌های اوستا به یقین نمی‌توان اظهارنظر کرد. به‌احتمال زیاد، وی در حدود ۱٠٠٠ تا ۱٨٠٠ پیش از میلاد می‌زیسته است[]. این زمان سلسله‌ای به اسم کوی (یا کی و جمع آن کیان به زبان پهلوی) از اهالی بلخ بر ایریانا ویجه (ایران‌ویج) فرمانروایی می‌کردند که آخرین شاه آن وِشتاسپَه (= گشتاسب) نامیده می‌شد. زرتشت در زمان وی ظهور کرد و دین خود را بر او عرضه داشت.
[↑] گاهان(گاثاها)
| اَهونَوَد گاه | اُشتَوَد گاه | سِپَنتمَد گاه | وُهوخشتَر گاه | وَهیشتوایشت گاه |
|---|---|---|---|---|
| هات ٢٨ | هات ۴٣ | هات ۴٧ | هات ۵١ | هات ۵٣ |
| هات ٢٩ | هات ۴۴ | هات ۴٨ | ||
| هات ٣٠ | هات ۴۵ | هات ۴٩ | ||
| هات ٣١ | هات ۴٦ | هات ۵٠ | ||
| هات ٣٢ | ||||
| هات ٣٣ | ||||
| هات ٣۴ |
[↑] يَسنَه (يسنا)
| هات ١ | هات ١٢ | هات ٢٣ | هات ۴١ | هات ٦٢ |
|---|---|---|---|---|
| هات ٢ | هات ١٣ | هات ٢۴ | هات ۴٢ | هات ٦٣ |
| هات ٣ | هات ١۴ | هات ٢۵ | هات ۵٢ | هات ٦۴ |
| هات ۴ | هات ١۵ | هات ٢٦ | هات ۵۴ | هات ٦۵ |
| هات ۵ | هات ١٦ | هات ٢٧ | هات ۵۵ | هات ٦٦ |
| هات ٦ | هات ١٧ | هات ٣۵ | هات ۵٦ | هات ٦٧ |
| هات ٧ | هات ١٨ | هات ٣٦ | هات ۵٧ | هات ٦٨ |
| هات ٨ | هات ١٩ | هات ٣٧ | هات ۵٨ | هات ٦٩ |
| هات ٩ | هات ٢٠ | هات ٣٨ | هات ۵٩ | هات ٧٠ |
| هات ١٠ | هات ٢١ | هات ٣٩ | هات ٦٠ | هات ٧١ |
| هات ١١ | هات ٢٢ | هات ۴٠ | هات ٦١ | هات ٧٢ |
[↑] يشت‌ها
| هرمزد یشت | خورشید یشت | رشن یشت | اشتاد یشت |
|---|---|---|---|
| هفتن یشت کوچک | ماه یشت | فروردین یشت | زامیاد یشت |
| هفتن یشت بزرگ | تیریشت | بهرام یشت | هوم یشت |
| اردیبهشت یشت | گوش یشت - درواسپ یشت | رام یشت | ونند یشت |
| خرداد یشت | مهر یشت | دین یشت | هادُخت نَسک پیوست یشتها |
| آبان یشت | سروش یشت هادخت | ارت یشت اشی یشت |
[↑] ويسپِرَد
ویسپَرَد به‌صورت تحت‌اللفظی به‌معنی «همۀ ردان (سروَران)» است و شباهت تامی به یسن‌ها دارد و مطالب آن از این متون اقتباس شده و مکمل آن‌هاست. ویسپرد همراه با یسن‌ها و خصوصاً در مراسم دینی نوروز و گاهنبارها (یا جشن‌های شش‌گانه‌ی فصلی) خوانده می‌شود.
«ویسپرد» حاوی جدیدترین بخش اوستاست که به زبان فارسی میانه نوشته شده و زمان آن به عصر ساسانی (۲۲۶ تا ۶۵۱ میلادی) بر می‌گردد. ویسپرد دارای ۲۴ «کَرده» (= تقسیم‌شده، بخش) است.
| کرده‌ی یکم | کرده‌ی هفتم | کرده‌ی سيزدهم | کرده‌ی نوزدهم |
|---|---|---|---|
| کرده‌ی دوم | کرده‌ی هشتم | کرده‌ی چهاردهم | کرده‌ی بيستم |
| کرده‌ی سوم | کرده‌ی نهم | کرده‌ی پانزدهم | کرده‌ی بيست و یکم |
| کرده‌ی چهارم | کرده‌ی دهم | کرده‌ی شانزدهم | کرده‌ی بيست و دوم |
| کرده‌ی پنجم | کرده‌ی یازدهم | کرده‌ی هفدهم | کرده‌ی بیست و سوم |
| کرده‌ی ششم | کرده‌ی دوازدهم | کرده‌ی هجدهم | کرده‌ی بيست چهارم |
[↑] وَنديداد
| فرگرد یکم | فرگرد هفتم | فرگرد سيزدهم | فرگرد نوزدهم |
|---|---|---|---|
| فرگرد دوم | فرگرد هشتم | فرگرد چهاردهم | فرگرد بيستم |
| فرگرد سوم | فرگرد نهم | فرگرد پانزدهم | فرگرد بيست و يکم |
| فرگرد چهارم | فرگرد دهم | فرگرد شانزدهم | فرگرد بيست و دوم |
| فرگرد پنجم | فرگرد يازدهم | فرگرد هفدهم | |
| فرگرد ششم | فرگرد دوازدهم | فرگرد هجدهم |
[↑] خُرده اوستا
خرده اوستا (یا اوستای کوچک)، مجموعه‌ای است از دعاهای کوتاه خاص مردم عادی زردشتی که آن‌ها را در موقعیت‌های خاصی می‌خوانند، در برابر دعاهایی که خواندن آن‌ها در مراسم دینی خاص روحانیون است. نام این کتاب فقط به‌صورت پهلوی آمده است و دربارۀ زمان دقیق تدوین متن‌های آن نمی‌توان اظهارنظر کرد. تدوین خرده اوستا به آذرباد مَهرسپندان، موبدان موبد زمان شاپور دوم ساسانی (۳٠٩ تا ۳٧٩ م.) نسبت داده شده است.
مهم‌ترین بخش‌های خرده اوستا عبارت‌اند از: نیایش، گاه، سی‌روزه و آفرینگان.
علاوه بر متن‌های فوق، خرده اوستا شعرها و دعاهای کوتاه دیگری مانند سهدعای معروف زردشتی، سروش باج (= دعای خاص ایزد سروش) و هوشبام (= دعایی در ستایش سپیده‌دم) را نیز دربردارد.
در نسخه‌های گوناگون خرده اوستا متن‌هایی نیز به پازند آمده است.
| سه نیایش آغازین | خورشید نیایش | هاوَنگاه | سی روزه ی کوچک |
|---|---|---|---|
| نیرنگ کُشتی بستن | مهر نیایش | رَپیثوینگاه | سی روزه ی بزرگ |
| سُروش باژ | ماه نیایش | اُزَیرِنگاه | آفَرینگان ِگاهان |
| هوشبام | اَرِدویسوربانو نیایش - آبان نیایش | اَویسروثریمگاه | آفَرینگان ِ گَهَنبار |
| آتش بهرام نیایش | اُشَهینگاه | آفَرینگان ِ رَپیثوین |
[↑ ] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهديزاده کابلی تهيه و گردآوری شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- [۱]
[۲]- [٢]
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
