- ریشه‌ی تاریخی
- آیین جشن حنوکا
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[یهود] [آیین‌های یهودی]
حَنوکا یا حنوکه (به عبری: חנוכה؛ به انگلیسی: Hanukkah؛ به آلمانی: Chanukka) یا عـیـد اخـلاص یا جشـن روشـنایـی یکـی از جشــن‌هـای یهـودیـان اســت[۱]. این جشن هشت‌روزه است و تقریباً همزمان با ایام کریسمس، در ماه دسامبر از روز بیست‌وپنجم ماه عبری «کیسلو» برگزار می‌شود و گرامیداشتِ یاد و خاطرۀ پیروزی‌های یهودیان باستان بر حاکمیت استبدادی مهاجمانِ تسخیرکنندۀ اورشلیم است[٢].
[↑] ریشه‌ی تاریخی
بر مبنای تاریخ یهود، پس از آن‌که به‌دلیل ظلم‌های موجود از سوی مهاجمان خارجی (سلوکیان)، حزب قدیسین از اورشلیم گریختند، متاسیاس (متابیبه)، بزرگ خانواده‌ی اشمونی‌ها را به‌رهبری خود برگزیدند، که جانشین او پسرش «یهودا» ملقب به «مکابی» (چکش) بود که علیه سلوکیان شورش کرد. وی پس از چندبار نبرد در سال‌های ۱۶۶-۱۶۵ پیش از میلاد بر آنان پیروز شد و بخش بزرگی از یهودیان نیز به او پیوستند.
در خصوص این نبرد تاریخی روایت شده است: در زمانی که پادشاهی یونانی به‌نام آنتیوخوس به‌قدرت رسید و زمام امور سرزمین‌های منطقه – از جمله سرزمین یهود را به‌دست گرفت - بلافاصله سعی کرد یهودیت را ریشه‌کن نموده و به‌جای آن بت‌پرستی را جایگزین نماید. در همین راستا فرمانی صادر کرد تا بت زئوس (یکی از خدایان یونان باستان) به معبد یهودیان یکتاپرست منتقل و برای وی قربانگاه بنا شود و کلیه یهودیان نیز اجباراً از این موارد پیروی کنند.
بنا به روایات موجود، به‌دستور حاکمان مسلط بر منطقه، سخن گفتن به زبان عبری (زبان باستانی ملت یهود) ممنوع گردید و سلسله قوانینی وضع شد که هدف آن‌ها از میان بردن تمدن و فرهنگ و ملیت و دین یهود، و ترویج باورهای بت‌پرستانه بود.
به‌دستور مهاجمان، عبادتگاه‌های یهودی یکی پس از دیگری ویران گردید تا یهودیان نتوانند خدای یکتا را ستایش کنند.
حکومت وقت حتی بیت‌المقدس (نیایشگاه اعظم یهودیان در تپه بزرگ اورشلیم) را به یک بتکده‌ی یونانی مبدل ساخت و یهودیان را از عبادتگاه خود بیرون راند.
در پی این فشار مذهبی، گروه کثیری از یهودیان با فرار به اطراف اورشلیم و پنهان شدن در کوه‌ها، تصمیم گرفتند همزمان با حفظ ایمان خود، از فرمان‌ها و قوانین حاکمان مهاجم خودداری نمایند، که در همین راستا، بسیاری از آنان با فجیع‌ترین وضعیت توسط مهاجمان جان خود را از دست دادند.
طبق روایات، در جریان این سرکوب، یکی از روحانیون بزرگ یهود به‌نام «متتیا حشمونایی» به‌همراه پنج پسرانش از اورشلیم گریخت و در روستایی در شمال به‌نام «مودیعین» سکونت یافت. وی پس از مدتی، با جمع کردن گروهی از یهودیان، اولین خیزش خویش را علیه دیکتاتوری مهاجمین آغاز کرد و به پیروزی‌های چشمگیری هم نایل آمد.
گفتنی است، یهودیان مبارزی که دست به‌مقاومت زده بودند، در قلعه‌ای به‌نام «حقرا» گرد آمدند و خود را «حسیدیم» یعنی پیروان دین و ایمان می‌نامیدند.
پس از مرگ متتیا، یکی از فرزندانش به‌نام یهودا، فرماندهی نیروهای مقاومت را به‌دست گرفت و به‌علت ضربات کوبنده‌ای که به‌دشمنان وارد ساخته بود، بعدها به‌نام یهودای مکابی یعنی «یهودای کوبنده» شهرت یافت. او پیامی معروف از کتاب مقدس را با این مضمون که «چه کسی در حد توانایی توست ای خدا» سرمشق و نصب‌العین قرار داد. وی و یارانش بعد از سال‌ها جنگ، نهایتاً توانستند به اورشلیم وارد شده و آن مکان مقدس را از وجود بت‌ها پاک کرده و ظروف تازه‌ای برای آن از نو بسازند.
در این خصوص روایت است که آن‌ها وقتی خواستند «منورا» یعنی شمعدان هفت شاخه طلا که باید شب و روز در معبد مقدس روشن باشد را بیافروزند، تنها یک ظرف کوچک روغن زیتون که ممهور به مهر کاهن اعظم بود و از دسترس مهاجمان دور مانده بود پیدا کرده و منورای بزرگ را روشن نمودند. اما با وجود قلت میزان روغن، همان میزان کم به‌مدت هشت شبانه روز دوام یافت و تا زمانی که آن‌ها مجدداً موفق به تهیه روغن مجدد شدند، منورای بزرگ روشن ماند[٣].
هم‌چنین آمده است؛ پیروزی یهودا سبب شد تا آنتیوخس چهارم به یهودیان اجازه پرداختن به امور دینی بدهد، که مکابی‌ها در تاریخ ۲۵/۱/۱۶۴ ق.م به اورشلیم بازگشتند و تاکنون نیز یهودیان این مناسبت را با عنوان عید روشنایی (حنوکا) جشن می‌گیرد[۴].
[↑] آیین جشن حنوکا
عید حنوکا یادآور یکی از داستان‌های یهودی است که بر پایه آن، تنها چراغ باقیمانده در نیایشگاه مکابیون در زمان جنگ با یونانیان، در حالی که تنها برای یک روز روغن داشته، به مدت هشت روز، روشن می‌ماند[۵].
از آن زمان، یعنی ۱۶۵ سال پیش از میلاد مسیح، یهودیان با فرا رسیدنِ بیست‌وپنجم ماه عبری «کیسلو»، عید حنوکا را جشن گرفته و به‌مدت هشت شبانه‌روز در منورا (شمعدان مخصوص) شمع روشن می‌کنند، که هنگام روشن کردن شمع‌ها دو دعای ویژه گفته می‌شود: یکی دعای روشن کردن شمع‌های حنوکا و دیگری دعای «که برای پدران ما معجزه‌ها کرد». هم‌چنین پس از روشن کردن شمع‌ها ترانه‌ی «خداوند صخره نجات من است» (از مزامیر داوود نبی) خوانده می‌شود.
بنا بر سنت، یهودیان در هشت شب حنوکا شمع روشن می‌کنند و آن را برکت می‌دهند. شب نخست یک شمع را همراه با شمع «خادم» بر می‌افروزند. خادم نام شمع اولی است که برافروخته می‌شود و با کمک آن شمع‌های دیگر را روشن می‌کنند. در شب دوم دو شمع برافروخته می‌شود (سه شمع همراه با خادم) و همین‌طور هر شب یک شمع اضافه می‌شود تا شب پایانی به هشت شمع (۹ شمع همراه با خادم) می‌رسد.
بدین ترتیب، شامگاه هر روز با غروب آفتاب، افراد خانواده دور شمعدان ۹ شاخه گرد می‌آیند و سرودهای عید می‌خوانند و یاد مبارزان باستان را گرامی می‌دارند.
یکی از آیین‌های یهودیان در جشن حنوکا، خوردن نوعی پیراشکی بسیار خوشمزه است که آرد آن در روغن سرخ می‌شود و داخل آن را با مربا پر می‌کنند. این پیراشکی که «سوفگانیا» نامیده می‌شود، در کنار شمعدان ۹ شاخه، یکی از نشان‌های بارز جشن حنوکاست که لبریز از شادمانی و امید به آینده است.
گفتنی است، حنوکا که دارای مفهوم عمیق دینی و ملی برای یهودیان است. از هنگام استقلال اسراییل به عید کودکان نیز مبدل شده، زیرا در این هشت روز مدارس تعطیل است و ده‌ها جشنواره و تئاتر موزیکال و برنامه‌های هنری و سرگرم‌کننده برای کودکان و نوجوانان اجرا می‌شود. هم‌چنان در جریان عید حنوکا، کودکان از بزرگترها هدیه دریافت می‌کنند.
در ضمن، در این عید، رهبران اسراییل هر شب با حضور در میان گروه‌های مختلف مردم، در برافروختن شمع شب حنوکا شرکت می‌کنند[٦].
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- حنوکا، از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
[٢]- عید «حنوکا»، جشن روشنایی و یادگار ایستادگی در برابر مهاجمین، سایت رسمی وزارت امور خارجه اسراییل
[٣]- همان‌جا
[۴]- تاریخ فلسطین قبل از اسلام، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین
[۵]- مطلب پیشین، سایت رسمی وزارت امور خارجه اسراییل
[٦]- همان‌جا
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد (به‌زبان‌های فارسی، عبری، انگلیسی و آلمانی)
□ سایت رسمی وزارت امور خارجه اسراییل
□ مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
