- زبانهای افغانستان
- مسایل زبانی در افغانستان
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[زبان]
افغانستان کشوری است با تنوع زبانی که هرچند شمار گویشوران برخی زبانهای این کشور به مرور زمان کمتر و کمتر شده است[۱]؛ اما هنوز هم مردم آن به دهها زبان سخن می‌گويند. تنوع زبانی در افغانستان، دلایل متعددی دارد و از جمله، می‌توان به موقعیت خاص ژیوپولتیک اين کشور اشاره کرد.
همجواری با آسيای مرکزی، چين، هند و ايران کنونی موقعیت جغرافیایی خاص به افغانستان بخشیده که حتی در عهد باستان، در مسیر راه ابریشم قرار داشته و در نهایت با مهاجرت‌ها و تهاجمات اقوام گوناگون مواجه بوده است. این امر سبب شده است که افغانستان در طول تاريخ کهن خود دارای تنوع فرهنگی و زبانی گردد.
در مورد شمار زبانهای رایج افغانستان در میان محققان و زبانشناسان، اختلاف نظرهای وجود دارد. برخی‌ها زبانهای زنده این کشور را بیست زبان می‌دانند ولی برخی بیش از چهل زبان هم گفته‌اند.
دکتر مجاور احمد زیار، زبانشناس افغان می‌گوید: "به طور کل زبانهای رایج افغانستان ۴۷ زبان است که در چهار گروه منقسم شده است."
هرچند که برخی محققان شمار گروه‌های زبانی افغانستان را بیش از این دانسته‌اند ولی در کل زبانهای رایج این کشور را در این چهار گروه می‌توان یافت. دکتر مجاور احمد زیار همچنان می‌افزاید:
- "از جمله یک گروه آریایی است که شامل زبانهای دری، پشتو، بلوچی و دوازده - سیزده زبان پامیری می‌شود. گروه دوم گروه زبان ترک و مغولی است که شامل زبانهای ازبکی، ترکمنی، قیرغیزی، قزاقی، ایغوری و غیره می‌شود. گروه سوم گروه هند و آریایی است که شامل زبانهای گجراتی، سندی، پنجابی و براهوی است و گروه چهارم گروه زبان سامی است که عبارت از عربی و عبری می‌باشد و در حال حاضر عبری در افغانستان موجود نیست چون گویشورانش از افغانستان رفته‌اند."[٢]
- ● پشتو
● دری
● بلوچی
● هندی
● نورستانی
● زبانهای پاميری
● پشه‌ای
● ترکمنی
● ازبکی
● قیرغیزی
● قزاقی
● ایغوری
● گجری
● داردی
عمدتاً تنش‌های موجود در عرصه مسایل زبانی برخاسته از نیات سیاسی است و نمی‌تواند به معضل جدی در میان افغان‌ها تبدیل شود.
در حال حاضر در افغانستان زبانهای پشتو و دری به عنوان زبانهای رسمی این کشور در قانون اساسی در نظر گرفته شده است؛ ولی در کنار آن به رشد زبانهای دیگر در مناطقی که به آن زبان‌ها سخن گفته می‌شود نیز تاکید شده است.
حنیف اتمر، وزیر معارف افغانستان، در مراسم رسمی که به مناسبت تجلیل از روز جهانی زبان مادری در شهر کابل روز پنجشنبه (۲۱ فبروری ٢۰۰٨) برگزار شد، آموزش به زبان مادری را حق تمام شهروندان افغان خواند و گفت دولت وظیفه دارد این حق را برای همه اتباع افغانستان تامین کند. آقای اتمر گفت:
- "آنچه که به عنوان حق به ملت بزرگ افغان و به فرزندانش داده شده است، به هیچ وجه نباید قربانی تفکر سیاسی و ملاحظات سیاسی شود."
وزیر معارف افغانستان افزود:
- "به آن هموطنان ما که به زبانهای ازبکی، بلوچی، پشه‌ای، نورستانی و پامیری صحبت می‌کنند این خبر خوش را بدهم که ما ترتیبات کامل را به خاطر تدریس این زبانهای شیرین ملی خود در نظام معارف (آموزش و پرورش) روی دست گرفته‌ایم."
افغانستان در حالی از روز جهانی زبان و، به ویژه سال زبان مادری، تجلیل می‌کند که این کشور در روزهای اخیر با موجی از تنش‌های تب‌آلود در عرصه زبان رو به رو است.
این تنشها در پی مجازات سه روزنامه‌نگار تلویزیون ملی افغانستان، به دلیل استفاده از واژگان فارسی دری، از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ این کشور به وجود آمد.
اسدلله ولوالجی، از نویسندگان ترک زبان افغان، عدم تحرک جامعه زبانی افغانستان و سهل‌انگاری دولت‌ها را در عدم رشد زبانهای رسمی و محلی افغانستان مهم ارزیابی کرد. آقای ولوالجی گفت:
- "زبان دری زبانی است که به زور بر مردم منطقه تحمیل نشده است. اقوام مختلف در آسیای میانه، افغانستان، هند، ایران و ترکیه این زبان را به طور طبیعی پذیرفته‌اند."
بسیاری از کارشناسان به مسائل زبانی در افغانستان با توجه به نابسامانی‌های زبانی در این کشور معتقدند که در کنار رشد زبانهای محلی افغانستان دولت این کشور باید برنامه‌هایی را در عرصه فرهنگ‌سازی و غنای زبان های موجود در این کشور آغاز کند.
در حال حاضر زبانهای افغانستان به دلیل عدم رابطه با دیگر زبانهای دنیا، که عمدتاً از راه ترجمه متون صورت می‌گیرد، به کمداشت‌های فراوانی در عرصه واژگان و اصطلاحات علمی، فلسفی، اقتصادی و فرهنگی رو به رو است[٣].
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
مقالات پيرامون مسايل زبانی در افغانستان:
پيوست ۱: زبان، نقش و كاربرد آن، نوشته پروفسور دکتر مجاور احمد زيار
پيوست ٢: پیشینه تاریخی زبان پارسی دری، نوشته پوهاند دکتور محمدحسین یمین
پيوست ۳: سرگذشت زبان فارسی ، نوشته دکتر جلال خالقی مطلق
پيوست ۴: زبان فارسی از آشوب تا سامان، نوشته دکتر جلیل دوستخواه
پيوست ۵: سرگذشت زبان فارسی دری ، نوشته پرفيسور رسول رهین
پيوست ۶: سیاست زبانی دولتهای خودکامه در افغانستان، نوشته پرفيسور رسول رهین
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- *
[۲]- *
[۳]- *
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□
□
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]