زبان نورستانی

زبان نورستانی

نـوشـــته: سعید حقیقی
(گزارشگر بخش فارسی بی بی سی)

نورستانی یکی از زبان‌های هند و آریایی است که در افغانستان و پاکستان به آن تکلم می‌شود. تعداد گویشوران این زبان حدود سی ‌هزار نفر برآورد شده است.

در چند سال پیش، بیشتر گویشوران این زبان در ولایات کنر و لغمان افغانستان زندگی می‌کردند ولی پس از تاسیس ولایتی به نام نورستان، این مناطق جز قلمرو این ولایت قرار گرفت.

عزیزالله شلماج، از کارمندان اداره نصاب تعلیمی (برنامه درسی) وزارت معارف افغانستان می‌گوید زبان نورستانی، تاریخ پنج هزار ساله دارد.

او می‌افزاید: "زبان نورستانی از زمان باختر، از دوران پکتها آغاز می‌شود. نورستانی ها اولاد (فرزندان) الینایاها اند که از همسایگان ده قبیله پکتها می‌باشد. که از همان زمان موجود بوده و با این زبان افهام و تفهیم شده است."

سرگذشت نورستان

این ولایت تا سال هزار و هشت صد ونود پنج میلادی به کافرستان معروف بود ولی پس از آن با یورش عبدالرحمان‌خان به این منطقه، مردم آن به اسلام رو آوردند، نام کافرستان به نورستان تغییر یافت و زبان گویشوران آن هم نورستانی خوانده شد.

در ویکی پدیا که به دانش نامه آزاد شهرت دارد در مورد نورستان چنین گفته شده است.

"در مورد این که زبان نورستانی در شاخه زبان‌های هندی یا ایرانی قرار می‌گیرد، اتفاق نظر وجود ندارد و بیشتر زبان شناسان نورستانی را زیر گروه مستقلی در زبان‌های هند و ایرانی به حساب می‌آورند.

نورستان در ارتفاعات صعب‌العبور هندوکش در شمال شرق افغانستان و بخشهایی از پاکستان قرار گرفته و این زبان چندان برای زبانشناسان اروپایی شناخته شده نیست. این عوامل و مهمتر از همه تعداد محدود گویندگان زبان نورستانی باعث شده تا این زبان در زمره زبان‌های در معرض خطر انقراض قرار گیرد."

برخی محققان مردم نورستان را به یونانی‌ها و اروپایی‌ها نسبت می‌دهند که می‌گویند در اثر مهاجرت‌ها به این منطقه کوچ کرده‌اند.

فرهنگ یونانی؟

عبدالغفور آرزو (شاعر) می‌گوید: "زبان نورستانی‌ها بیشتر با ساخت و فرهنگ یونانی‌ها قابل تعریف است. بخشی از سپاه یونانی و کسانی که اساس حکومت‌های یونان باختری را گذاشتند از جمله در مناطق امروزی نورستان جابجا شدند. به همین لحاظ زبان نورستانی را بدون فهم فرهنگ یونانی نمی‌توان شناخت."

ولی دکتر مجاور احمدزیار، که در زمینه زبانشناسی کارهای تحقیقی انجام داده به استناد یافته‌های مارگین سترن، یک زبان‌شناس اروپایی، نظریه منشا یونانی زبان نورستانی‌ها را رد می‌کند.

وی می‌گوید: "مارگین استرن در زمان امیر امان‌الله‌خان به نورستان رفت و روی زبان نورستانی کار کرد و متوجه شد که زبان نورستانی بیشتر نزدیک به دیگر زبان‌های افغانستان است تا زبان یونانی و در مقاله‌ای که نوشت و در اروپا منتشر شد این غلطی خاورشناسان را اصلاح کرد و گفت که نورستانی‌ها شاخه‌ای از تبار آریایی‌ها است و در همان زمانی که شاخه هندی‌ها از آریایی‌ها جدا شدند نورستانی‌ها نیز همزمان از این شاخه جدا شدند. ولی آنان به هندوستان نرفتند و در همین کوهپایه‌ها جابجا شدند و به مرور زمان این زبان به لهجه‌های مختلف صحبت می‌شده است."

از عادت مردم نورستان یکی هم این است که این مردم عمدتا از چوکی و میز به جای فرش و قالین که در اکثر مناطق افغانستان رواج دارد، استفاده می‌کنند. به گفته دکتر زیار، این موضوع سبب شده که برخی‌ها گمان کنند که نورستانی‌ها منشا اروپایی دارند.

وی می‌گوید: "روی چوکی نشستن و گوشت را با کارد خوردن به معنای شاخه‌ای از اروپایی بودن نیست چون در منطقه نورستان زمین هموار نیست بنا آنان برای خود چوکی می‌ساختند و روی آن می‌نشستند."

گفته می‌شود نورستان در گذشته‌ها سرزمینی نسبتا پهناور بوده ولی در اثر جنگها به دره‌های کوچک تقسیم شده است.

یک نورستانی در مورد سرزمین خود چنین می‌گوید: "پیشه اصلی مردم نورستان از گذشته‌ها تا حالا مالداری (دامداری) است. تقریبا در اوایل ماه حمل (فروردین) بردن حیوانات به مناطق سرسبز کوهستانی آغاز می‌شود و در ماه میزان دوباره به محلات اصلی خود برمی‌گردند."

الفبای نورستانی

زبان نورستانی تا نیم قرن پیش حاوی الفبا و متون نوشتاری نبود. عزیز الله شلماچ می‌گوید نخستین بار در زمان محمدظاهر شاه خط نورستانی ساخته شد.

وی می‌افزاید: "نخست در زمان ظاهر شاه نوشتار در نورستان آغاز شد و بعد از کودتای ثور برنامه‌های رادیویی و مسایل طبع و نشر مطرح شد. در کل الفبای نورستانی نسبت به پشتو، پنج حرف بیشتر دارد که مختص به زبان نورستانی است."

در حال حاضر در افغانستان از سوی وزارت معارف این کشور فعالیت‌های به هدف نوشتن کتاب‌های درسی به زبان نورستانی آغاز شده است.

آقای شلماچ می‌گوید: "در حال حاضر کتاب‌های صنف اول را به چاپ رساندیم و کتاب‌های صنف دو و سه و چهار و پنج و شش هم به شکل خطی موجود است و تا زمانی که برای چاپ آماده شود، زمان می‌برد."

زبان نورستانی در گذشته‌های دور از غنای فرهنگی خاصی برخوردار بوده است ولی به مرور زمان و در اثر تاثیرگذاری‌های زبان‌های فارسی و پشتو که در همسایگی آن قرار داشته، آهسته آهسته از غنای فرهنگی و زبانی آن کاسته شده است.

شاید فعالیت‌های که تازه در افغانستان در زمینه به نوشتار در آوردن زبان نورستانی آغاز شده، بتواند بخشی از این غنا را حفظ و به نسل‌های آینده منتقل کند.

پی‌نوشت‌ها
__________________________________________

[۱]-
[۲]-
[۳]-
[۴]-
[۵]-
[۶]-
[٧]-
[۸]-
[۹]-

جُستارهای وابسته
__________________________________________

□
□
□

منابع
__________________________________________

□ برگرفته از: سعيد حقيقی، زندگی زبانها ٢: زبان نورستانی، سايت فارسی بی بی سی، ۸ آبان ۱۳٨٧
□
□
□

پيوند به بیرون
__________________________________________

□
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10]
□

برگشت به فهرست