جنگ شوروی در افغانستان (۱۹٧۹-۱۹٨۹ م)، به ۹ سال اشغال و درگیری اتحاد جماهیر شوروی در آن کشور به جهت پشتیبانی از دولت کمونیست جمهوری دموکراتیک افغانستان در برابر نیروهای مجاهدین افغان و داوطلبان خارجی عرب گفته می‌شود؛ جنگی که به «جنگ ویتنام شوروی» مشهور است. در ۳ دی ۱۳۵۸ (۲۴ دسامبر ۱۹۷۹) به فرمان لئونید برژنف رهبر شوروی سپاه چهلم این کشور وارد افغانستان شد در ٦ دی (۲۷ دسامبر)، ۷۰۰ نفر از نفرات شوروی در یونیفرم افغانی، شامل نیروهای ویژه کا گ ب و گ ار یو از گروه‌های آلفا و زینت، مراکز مهم دولتی، نظامی و ساختمان رادیو و تلویزیون در کابل به همراه هدف اصلی‌شان کاخ ریاست جمهوری تاج‌بیگ را تصرف کردند. در ساعت ۱۹:۰۰ عملیات نابودی مراکز ارتباطی کابل و فلج نمودن فرماندهی ارتش افغانستان توسط گروه زینت به فرماندهی کا گ ب آغاز شد و رئیس جمهور حفیظ‌الله امین، به‌دستور رهبر فرتوت شوروی و به اسم فرمان شورای مرکزی انقلابی افغانستان - بدون دادرسی - کشته شد.
اشغال افغانستان، در نهایت در دوران میخائیل گورباچف، آخرین رهبر این کشور، پایان یافت و عقب‌نشینی سربازان ارتش سرخ از افغانستان، در ۲۵ اردیبهشت ۱۳٦۷ (۱۵ می ۱۹۸۸) آغاز و آخرین گروه در ۲٦ بهمن ۱۳٦۷ (۱۵ فوریه ۱۹۸۹) از این کشور خارج شدند.
آن‌چه در زیر آمده، تصاویر نادر از حمله شوروی به افغانستان، بین سال‌های ۱۹٧۹ تا ۱۹٨۹ میلادی می‌باشد که توسط AP Photo تهیه و در سایت اینترنتی Rare Historical Photos به نشر رسیده است. این تصاویر، مروری مصور بر یورش نیروهای ارتش سرخ شوروی به افغانستان و شکست و بازگشت آنان از این کشور است.
سرزمین افغانستان از سال ۱۹٧۹ درگیر نبردی شد که به ۹ سال اشغال این کشور به‌دست نیروهای ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی انجامید. این جنک بین نیروهای شوروی و مجاهدین افغان بود که برای سرنگونی رژیم دست‌نشانده‌ی شوروی به‌رهبری حزب دموکراتیک خلق افغانستان (PDPA) می‌جنگیدند. شوروی از دولت افغانستان حمایت می‌کرد، در حالی‌که شورشیان افغان از منابع گوناگون از جمله ایالات متحده آمریکا و پاکستان پشتیبانی می‌شدند. این جنگ، در واقع ثمره‌ی جنگ سرد دو ابرقدرت آمریکا و شوروی بود که هرگز به‌طور مستقیم باهم نجنگیدند.
دلایل واقعی تجاوز شوروی به افغانستان بسیار پیچیده است. در آن‌زمان شوروی خود را از نزدیک در محاصره‌ی دشمنان می‌دید. در غرب شوروی، اورپای غربی قرار داشت که توسط نیروهای ناتو، سلاح‌های هسته‌ای و پایگاه‌های نظامی آمریکایی اشباع شده بود. در جنوب شرق آن، چین بود که در سراسر مرزهای خود با شوروی، نزدیک به یک میلیون سرباز داشت. با این حال، روابط چین و شوروی بسیار تیره بود و چین، در سال ۱۹٧۹، به‌طور آشکارا در همکاری با ایالات متحده‌ی آمریکا بر ضد شوروی فعالیت می‌کرد.
در جنوب شوروی، نیز آمریکا متحدانی نظیر ترکیه، ایران، عراق و پاکستان داشت که در آن‌ها احتمال می‌رفت نیروها و موشک‌های آمریکایی مستقر شوند. اتحاد جماهیر شوروی از آسیبی‌که انقلاب ایران و حوادث پاکستان به مناسبات این دو کشور با آمریکا می‌زد، بی‌خبر بود و حتی این حوادث را نیز موضع‌گیری آمریکا علیه خود می‌پنداشت. تنها کشوری‌که در مرزهای جنوبی شوروی، هیچ ارتباط واقعی با ایالات متحده آمریکا و چین نداشت، افغانستان بود. افغانستان روابط متعادل و نسبتاً محدود خود را هم با آمریکا و هم با شوروی حفظ کرده بود.
روابط افغانستان با اتحاد جماهیر شوروی شامل آموزش و پرورش طبقه‌ی نخبگان افغانستان (در رشته‌های نظامی، سیاسی، علمی و غیره) در دانشگاه‌های شوروی بود که در آن‌جا آن‌ها با کمونیسم آشنا و علاقه‌مند شدند. این بدان‌معنا است که بسیاری از نخبگان افغان ایدئولوژی سکولار کمونیستی را پذیرفتند. در حالی‌که اکثریت جمعیت افغانستان طرفدار اسلام و ارزش‌های قبیله‌ای بودند. به‌طور مثال، نخبگان طرفدار حقوق زن محسوب می‌شدند، در حالی‌که مردم به نقش سنتی روابط جنسیتی پای‌بند بودند.
در سال ۱۹٧٣ محمدداوود خان با کودتا قدرت را از ظاهرشاه گرفت؛ داوود به‌هیچ‌وجه کمونیست نبود، اما روابطی نزدیکی با کمونیست‌ها داشت، هم‌چنان‌که روابط مستحکم با جنبش‌های ناسیونالیستی پشتون برقرار کرد. این روابط از یک‌سو، اسلام‌گرایان را در افغانستان سخت ترساند و از سوی دیگر، پاکستان را نیز دچار تشویش نمود و این فرصت مناسبی بود که اسلام‌گرایان افغانستان به دامان پاکستان پناه ببرند. پاکستان در آن‌زمان در این هراس بود که اختلافات قومی ممکن است دولت پاکستان را از بین ببرد. این ترس پاکستان ناموجه نبود. این کشور در سال ۱۹٧۱، به‌سبب جنگ داخلی، بنگلادیش را عملاً از دست داده بود. در این جنگ، کمک هند به نیروهای نامنظم بنگالی منجر به ایجاد جمهوری خلق بنگلادش (بنگال آزاد) مستقلی تحت رهبری شیخ مجیب‌الرحمن شد. روابط نزدیک هند و اتحاد جماهیر شوروی و هم‌چنین تقویت نیروهای چپ هوادار شوروی در افغانستان خطر بزرگی برای پاکستان تلقی می‌شد. از این‌رو، دولت پاکستان شروع به آموزش و مسلح‌کردن اسلام‌گرایان رادیکال برای براندازی حکومت محمدداوود کرد و آن‌ها را برای انجام شورش به افغانستان فرستاد. دولت داوود تا سال ۱۹٧۵، با این شورش‌ها مواجه بود. اما او که سیاستمدار کارکشته بود، توانست این شورش‌ها را مهار کند. اگرچه شورش‌گری بنیادگرایان مسلمان نافرجام ماند و آن‌ها که هنوز از دولت افغانستان ناراض بودند، گزینه جز این نداشتند که سلاح‌های خود بر زمین بگذارند و به پاکستان فرار کنند. اما با این وجود، دولت محمدداوود را در موقعیت دشوار قرار گرفت. رژیم جمهوری او با یک جنک واقعی اما اعلام ناشده روبه‌رو شد. بنابراین، استراتژی پاکستان مبنی بر وارد آوردن فشار بر محمدداوود مؤثر واقع شد. او که زمانی قهرمان داعیه‌ی پشتونستان به‌شمار می‌آمد، ناگزیر شد با پاکستان راه مذاکره و سازش را در پیش گیرد. ولی نزدیکی با پاکستان و تحکیم روابط با ایران، اتحاد جماهیر شوروی را سخت نگران ساخت.
پنج‌سال پس از آن‌که محمدداوود با کودتا به‌قدرت رسبد، مناسبات او با شوروی به‌سردی گرایید و کودتای دیگری به‌دست حزب دموکراتیک خلق افغانستان رخ داد که او را از حکومت برکنار و جانش را گرفت؛ این کودتا زمینه‌ی حضور شوروی در افغانستان را فراهم کرد.
پرواز بالگرد ارتش افغانستان بر فراز ارتفاعات سالنگ، برای پشتیبانی از محموله‌ی شوروی در راه کابل. ٣٠ ژانویه ۱۹٨۹
A low-flying Afghan helicopter gunship in snow-capped valley along Salang highway provides cover for a Soviet convoy sending food and fuel to Kabul, Afghanistan, on January 30, 1989. The convoy was attacked by Mujahideen guerrillas with rockets further up the highway, with Afghan government troops returning fire with artillery.
ساکنان کابل چند روز پس از تعین «ببرک کارمل» یکی از اعضای ارشد حزب دموکراتیک خلق به ریاست جمهوری این کشور در محوطه بیرونی زندان مرکزی کابل؛ چندی پس از اشغال افغانستان، شوروی «کارمل» را فراخواند و در تاریخ ۲۷ دسامبر سال ۱۹۷۹ پس از کشته شدن حفیظ‌الله امین به‌عنوان رئیس جمهور منصوب گردید.
Afghans wait outside the Kabul central Pulicharkhi prison on January 14, 1980, days after the Moscow-installed regime of Babrak Karmal took over. Although the regime released 126 prisoners from the notorious jail, around 1,000 residents stormed the compound to set 12 inmates free.
Afghan guerrillas, armed and equipped with motorcycles prepare for action with Soviet and government forces, in the mountainous western region of Afghanistan on January 14, 1980. The guerrillas were able to slip in and out of neighboring Iran, where they re-supplied from Muslims who sympathized with their struggle.
A mujahideen, a captain in the Afghan army before deserting, poses with a group of rebels near Herat, Afghanistan, on February 28, 1980. At the time, it was reported that the Afghan capital of Kabul returned to normal for the first time since bloody anti-Soviet rioting erupted there, killing more than 300 civilians and an unknown number of Soviet and Afghan soldiers.
In this late April 1988 photo, Soviet soldiers prepare to change their position while fighting Islamic guerrillas at undisclosed location in Afghanistan.
Three Muslim rebels, one armed with a Soviet-made AK-47 assault rifle, left, the others with older bolt-action rifles, pose on horseback during a rebel meeting at village near Herat, on February 15, 1980. Despite the presence of Soviet and Afghan government troops in the area, the rebels patrolled the mountain ranges along the Afghan-Iran border.
A troop of Muslim rebels equipped with old-fashioned rifles, east of Kabul, on February 21, 1980. At the time, anti-Communist rebels were attacking traffic at will on the main supply route from Pakistan to Afghanistan’s capital.
Two Soviet soldiers taken prisoner by the Afghan resistance forces loyal to the fundamentalist faction of Hezb-i-Islami in the Afghan province of Zabul in September of 1981. The prisoners had told journalists then they would be executed by the Afghan resistance for refusing to covert to Islam to make eligible to be tried by an Islamic court.
A Soviet-style military parade, held on the occasion of 5th anniversary of Afghanistan’s 1978 Saur Revolution, in the streets of Kabul on April 27, 1983.
Afghan guerrillas atop a downed Soviet Mi-8 transport helicopter, near the Salang Highway, a vital supply route north from Kabul to the Soviet border, January 12, 1981.
U.S. President Ronald Reagan meets with a group of Afghan freedom fighters to discuss Soviet atrocities in Afghanistan, especially the September 1982 massacre of 105 Afghan villagers in Lowgar Province.
A Muslim guerrilla in Afghanistan’s Paktia Province shows off his combat ration of peanut butter from the United States, on July 11, 1986. Many of his fellow guerrillas battling the Soviet-backed Communist government don’t like the American food and had been throwing it away.
Afghan guerrilla leader, Ahmad Shah Massoud, center, is surrounded by Mujahideen commanders at a meeting of the rebels in the Panchir Valley in northeast Afghanistan in 1984. Massoud was central to much of the ant-Soviet resistance, and after the troops left, struggled with others to create a new government. In a few years, Massoud and his forces were fighting the Taliban, and he had become an enemy of Osama bin Laden. On September 9, 2001 Massoud was assassinated by two attackers backed by Al Qaeda, just days before the September 11 attacks on the U.S.
An Afghan guerrilla handles a U.S.-made Stinger anti-aircraft missile in this photo made between November 1987 and January 1988. The shoulder-fired, heat-seeking missile supplied to the Afghan resistance by the CIA during the Soviet invasion of Afghanistan, is capable of bringing down low-flying planes and helicopters. At one point, late in the war, rebels were reportedly downing nearly one Soviet aircraft every day with Stinger missiles.
Afghan boys orphaned by the war between Kabul’s Soviet-backed government and Muslim rebels salute visitors at the Watan (‘Homeland’) Nursery in Kabul on January 20, 1986. Communist political education started young in Kabul schools during the occupation, as part of the government’s drive to win the population over.
Aftermath in a village located along the Salang Highway, shelled and destroyed during fights between Mujahideen guerrillas and Afghan soldiers in Salang, Afghanistan.
Wheels down, a Soviet transport aircraft seems to brush the treetops as it comes in to land at Kabul Airport on February 8, 1989. Soviet pilots flying in out of Kabul took defensive measures, including the firing of flares to divert heat-seeking missiles.
As the planned withdrawal of Soviet troops began, Afghan troops were trained and supplied to take their place. Here, a soldier crawls with his comrades, during a training session in Kabul on February 8, 1989. According to officials, the soldiers were from a new unit formed to defend vital installations in the Afghan capital.
Police and armed Afghan militiamen walk amid the debris after a bomb, allegedly placed by the Mujahideen rebels, exploded in downtown Kabul during celebrations marking the 10th anniversary of the Afghan revolution backed by the Soviet Union on April 27, 1988.
Afghan firefighters carry the body of a young girl killed in a powerful bomb blast that shattered rows of homes and shops in downtown Kabul on May 14, 1988. At least eight people were killed and more than 20 injured by the explosion, believed to be planted in a truck on the eve of the Soviet withdrawal from Afghanistan.
Afghanistan’s president Mohammed Najibullah (center) smiles as he meets Red Army soldiers on October 19, 1986, in downtown Kabul during a parade. Najibullah who became president in 1986, was later hanged in a street near the UN compound in Kabul on September 27, 1996, where he had sought sanctuary since April 1992 when Mujahideen guerrillas entered Afghan capital.
A Red Army soldier atop of his armored personal vehicle smiles as Soviet Army troops stop in Kabul prior to their withdrawal from Afghanistan, on May 16, 1988.
A column of Soviet armor and military trucks moves up the highway toward the Soviet border on February 7, 1989 in Hayratan. The convoy came from the Afghan capital Kabul as part of the withdrawal of Soviet soldiers.
An emotional mother embraces her son, a Soviet soldier who has just crossed the Soviet-Afghan border in Termez, during the withdrawal of Soviet army from Afghanistan, on May 21, 1988.
After the Soviet withdrawal. On a ruined fortress in the outskirts of the western Afghanistan city of Herat, a young man, formerly fighting for the Muslim guerrillas, but now on the payroll of the Afghan government, mans a weapon as cattle peacefully make their way to water in the background, on August 30, 1989.
