(رئیس شورای فرهنگی افغانستان)
پوهاند دکتور مجاور احمد زيار به تاريخ ۳۱ جوزای ١٣١٥ خورشيدی در يکی از روستاها واقع در دامنه‌های سپين غر (سفيد کوه) به نام حصارک مربوط حکومتی رود مزينه ولايت ننگرهار افغانستان، در يک خانوادهٔ بی‌بضاعت چشم به جهان گشوده است. در سن ٩ سالگی که هنوز شاگرد صنف سوم مکتب بود، از سايهٔ پدر محروم شده و با مادر و دو برادر کوچکش زندگی مشقتباری را تا پايان مکتب ابتدائيه (شش سال) متحمل گرديده است.
در سال ١٣٣٢ه. ش. با گزراندن امتحان شمول در زمرهٔ شاگردان مستحق ليليه، چانس شمول در دارالمعلمين کابل را به دست آورد که تا سال ١٣٣٧ ه. ش. آن را به پايان رسانيد. سپس تحصيلاتش را در فاکولته زبان و ادبيات دانشگاه کابل، در رشته زبان و ادبيات پشتو تا درجه لسانس ادامه داد.
مدت چهار سال به حيث عضوی کادر علمی و تحقيقی فاکولته ادبیات و موئسسه زبانشناسی مربوط به گردآوری و پژوهش گویشهای برخی زبان‌ها در اطراف و اکناف کشور در چهارچوب پروژه اطلس زبانشناسی افغانستان از سوی يونسکو و زير نظر آريان‌شناسان اروپايی پرداخت. در پاداش همين فعاليت‌های پژوهشی سکالرشيپ کشور سويس را نصيب گردیده، تحصيلات عالی تا درجه دکتورای ديفل در رشته‌های زبانشناسی عمومی، آريان‌شناسی و نژادشناسی در دانشگاه برن را به دست آورد.
پس از برگشت از سويس در آغاز سال ١٣٥١ خورشيدی (آوايل مارچ ١٩٧٢ ميلادی) کار تدريس در فاکولته زبان و ادبيات را از سر گرفت و در عين حال مسووليت گردانندگی مجله وژمه و نشرات ديپارتمنت زبان و ادبيات پشتو برايش سپرده شد.
پس از تحول ٧ ثور ١٣٥٧ مدتی رياست مرکز بين‌المللی تحقيقات پشتو در اکادمی علوم افغانستان را با حفظ حقوق استادی دانشگاه به پيش برد. سپس رهسپار زندان پلچرخی گردید. بعد از رهايی از زندان به حيث عضو کميسيون احيای موزيم ملی و همزمان عضو کميته نظارت و کنترول نشرات راديو، تلويزيون و اخبار و جرايد کار کرد. به تعقيب آن رياست سازمان صلح و همبستگی و دوستی افغانستان را به عهده گرفت.
از خزان سال ١٣٥٩ تا اواخر سال ١٣٦٢ ه. ش. به حيث رئيس فاکولته زبان و ادبيات دانشگاه کابل ايفای وظيفه نمود. از سال ١٣٦٣ تا ١٣٦٥ به صفت استاد مهمان وظيفه تدريس افغانستان‌شناسی در شعبه آريان‌شناسی دانشگاه هومبولت برلين را به پيش برد. پس از برگشت به کشور باز هم وظيفه استادی در فاکولته زبان و ادبيات را ادامه داد.
با سقوط حکومت دکتور نجيب‌الله و رسيدن مجاهدين بر سر قدرت در ٨ ثور ١٣٧١ ه. ش. کابل را همراه با فاميلش به قصد پشاور ترک گفت. مدتی به حيث استاد و رهنمای پروگرام ماستری و داکتری در ديپارتمنت پشتوی دانشـگاه پيشاور اشتغال داشت و در ضمن کارهای پژوهشی ادبی، علمی و فرهنگی که در پهلوی تدريس از مصروفيت‌های همیشگی‌اش به شمار می‌رود، در آنجا ادامه داده، و افزون بر مقاله‌ها، شماری از کتابهای علمی و ادبی را به هزينه شخصی به چاپ سپرد. با وجود اين همه مصروفيت‌ها، علايقش را با دانشگاه کابل يکسره قطع ننموده، با تحمل نا هنجاریهای جاری در کشور در فاکولته مربوط، کار تدريس را ماهی يک هفته نيز به پيش برد.
اواخر سنبله ١٣٧٥ ه. ش. مطابق سپتامبر ١٩٩٦ م. با استفاده از ويزه قانونی از سفارت انگلستان در اسلام‌آباد رهسپار اين ديار شده و تا اکنون زندگی جلای وطن را با فاميلش در شهر دانشگاهی اکسفورد به سر می‌برد، ولی رشته پژوهشهای علمی از راه ارتباط و همکاری با شعبات خاورشناسی دانشگاههای اکسفورد و لندن بيشتر از پيش ادامه داده و توانسته است، تا حال به تعداد ده اثر ادبی و زبان‌شناختی به چاپ رساند. در ضمن با شماری از نشريه‌های داخل کشور و خارج همکاری قلمی داشته است.
استاد زيار کار شاعری و نویسندگی را از صنف هشتم مکتب آغاز کرده و نخستين شعرش را به زبان فارسی در بهار ١٣٣٤ ه. ش. سروده و از آن به بعد در مطبوعات کشور حضور فعالی داشته است. وی در مدت زمان پنجاه سال افزون بر ٢٠ دفتر شعر و داستان حدود ١٣٠ اثر مستقل که بيشترينه آنها پژوهشهای گویشی در بيش از دوازده زبان افغانستانی، در رأس پشتو و فارسی دری را تشکيل می‌دهد، به قيد نگارش آورده است.
دکتور زيار از بابت شمار آثار پژوهشی و آفرينشی همراه با بيش از دونيم هزار مقاله علمی و ژورنالستيک به زبان‌های پشتو، فارسی دری، آلمانی و انگلیسی بالاترين رکارد بعد از علامه عبدالحی حبيبی در افغانستان را دارا می‌باشد. شماری آثار مســتقل که تا حال از وی به چاپ رسيده اند، به ٣٨ جلد می‌يرسند، از جمله کتب درسی، از قبيل: تيزس دکتورا (به زبان آلمانی)، دستور زبان پشتو، واژه‌شناسی پشتو، طرز نگارش معياری پشتو، قواعد ويژه شعر پشتو، پشتو و پشتون‌ها در روشنی زبانشناسی و فيلولوژی آريانی (ايرانی)...
آثار عمومی، مانند: فرهنگ واژه‌های نو در پشتو با معادلت‌های فارسی دری، عربی، اردو و انگلیسی فرهنگ سرينه‌ها و پسينه‌های انگلیسی- پشتو، زبان ادبی خوشحال‌خان ختک آثار آفرينشی، عبارتند از: گزینه داستان‌ها، يک رمان و ١٧ دفتر شعر. از مقالات و تراجم مهم استاد زيار به زبان‌های پشتو، فارسی دری، انگلیسی و آلمانی به گونه زير خلاصه می‌شود:
مختصری پيرامون وجه تسميه خراسان و ترکيبات اسمی زبان فارسی دری نشر شده در مجله خراسان، ارگان نشراتی مرکز زبان و ادبيات دری اکادمی علوم افغانستان، افغانستان مهد پيدايش نی، بلکه مهد پرورش فارسی دری است، از غلط‌های مشهور ديرين تا واقعيت‌های علمی امروزين نشر شده در "آريانای بيرونمرزی"، ساختار اتنولنگویستیک افغانستان (به زبان انگلیسی در مجله بياض، دهلی) و ساختار واژگانی پشتو (به زبان آلمانی در فصلنامه پشتو، اکادمی علوم افغانستان).
در راستای فعاليت‌های علمی پروفیسور دکتور زيار همانا شرکت فعال وی در همايش‌های علمی در داخل و خارج از افغانستان می‌باشد، از جمله در دو همايش ساليانهٔ "پژوهش در فرهنگ باستان و شناخت اوستا" در همبورگ آلمان و گوتنبورگ، سويدن در سال‌های ١٩٩٨ و ٢٠٠٠ ميلادی.
شخصيت برازنده و چند بعدی پروفيسور زيار به مثابه استاد دانشگاهی با پيشينهٔ ٣٥ ساله، زبانشناس، ادبيات شناس، نژاد شناس، پژوهشگر، شاعر، نويسنده، مترجم، نقاد ادبی و اجتماعی... و از همه اولتر، در حال حاضر به منزله یگانه متخصص ورزيده زبان‌های آريانی، اعم از باستانی و نوين در ميان دانشمندان و فرهنگیان افغانستانی، ايرانی و آريان‌شناسان غربی دارای نام و نشانی بوده، نيم قرن از زندگی‌اش را وقف شگوفایی و بالندگی دانش و فرهنگ ملی نموده است.
استاد دکتور زيار در راستای عيارساختن زبان مادری‌اش با معاير زبانشناسی نوين و بويژه آريان‌شناسی، نقش پیشاهنگانه داشته، بيشترينه سعی و تلاش را دراين زمينه به خرچ داده است. در عين زمان، يکی از نوگرایان و پايه گذاران شعر نو وآزاد در پشتو نيز به شمار می‌رود. چنانکه شاعر و نويسنده برجسته آقای بیرنگ کوهدامنی در طی يادداشتی که بر دفتر شعری‌شان "اند و ژوند" به سال ١٣٦٦ ه. ش. به اين ارتباط می‌نويسد:
" ... گذشته ازين، دکتور مجاوراحمد زيار در راه تشکل زبان واحد معياری و ادبی پشتو و وضع دانشواژه‌های نوين پشتو در برابر برخی اصطلاحات و واژه‌های خارجی کوشش‌های بايسته‌ی به سامان رسانيده است که بر اربا ب علم و اد ب پوشيده نيست. پوهاند دکتور زيار را می‌توان از پيشگامان شعر آزاد پشتو دانست که از سال‌ها پيش قالب سنتی را شکسته و در اوزان آزاد تجربه‌ها کرده که راه او را دیگران دنبال کرده‌اند. کوشش‌های اين زبانشناس شاعر در راه نجات شعر پشتو از ابتذا ل و توقف نيز درخور يادآوری است که با جسارت يک شاعر و منتقد نترس در اين راه هميشه مبارزه کرده است."
سيد رفعت حسينی شاعرنامدار فارسی دری در ارتباط توصيف شخصيت چند بعدی پروفيسور زيار، اين قول يکی از بزرگان دانش و خرد را به جای دانسته است که: "شعر کمترين فضيلت او است."
دکتور زيار به گونه‌يی که از آفرينش‌های ادبی و نوشته‌های انتقادی و اجتماعی‌اش پيدا است، يکی از مبارزين سرسخت انقلابی به شمار رفته، قرباني‌های زيادی را برای رهايی مردم عقب‌مانده و بلا کشيده کشورش از رنج و عذاب، درماندگی و بدبختی متحمل گردیده است. با آنکه با حزب دموکراتيک خلق افغانستان و رهبری آن، حتا در مد ت زمان عضويتش سر سازگاری نداشـته و آنرا به هيچ وجه ايدال نمی‌دانست، ولی قطب مخالف متشکل از گروههای چپ و راست افراطی اعم از ماويست‌ها، ملی‌گرایان دست راستی، سيکتريست‌ها... که محور اصلی آن را بنيادگرایان قرون وسطايی تشکيل می‌دادند، به هيچ صورت بديل آن ندانسته و در مبارزه عليه آن خطر مرگ را بارها پذيرا گردیده است.
از ايديالوجی مارکسيستی با بينش نقادانه و بشرخواهانه پيروی کرده، مارکسيزم دولتی طراز ستالينستی و ماويستی را که سرنوشت ميليون‌ها انسان را در وجود دولت‌های توتالتاريستی شکست‌های فاجعه‌بار کنونی را در جنبش چپی و انقلابی به سطح همه جهان، به شمول کشور ما سبب گردیده، يکسره مردود می‌شمارد.
بنا به همين بينش بود که وی پيوستنش را با پیشگامان "نهضــت آينده افغانستان" در همان سپيده‌دم پايه‌گزاری آن اعلام نموده، تا آرمان ديرينه‌اش را برای رهايی زحمتکشان کشور از ستم طبقاتی، فقر و تنگدستی تحقق بخشد.
ویراستار با گذاشتن مهر تائید برگفته‌های بالا می‌افزاید که جناب پروفیسور مجاوراحمد زیار از آن شخصیتهای بزرگ و نیک اندیش جهان دانش و خرد زبان‌شناختی و ادبیات معاصر افغانستان است که در بخش اختصاصی او تا حال شخصیت دیگری تبارز نکرده است. او تا حال بهترین و خوبترین پژوهشگر در زبان‌شناختی بصورت کل و خدمت به ادبیات پشتو درسکوی بلند خود قرار دارد. او زبان پشتو را از تنگنای نداشتن لغات و کلمات کشید و لغات و اصطلاحات جدید وضع کرد. او برخلاف نظر دیگران مصروف کار برای تقویه و غنی‌سازی زبان خود می‌باشد ولی به دیگران اعتراضی ندارد و دیگران را هم حق می‌دهد برای زبان و ادبیات خود کار نمایند. ویراستارشیوه برخورد علمی و اکادمیک پروفیسور زیار را می‌ستاید و برایش عمر دراز و آثار بیشتر و بیشتر علمی آرزو می‌کند. این شخصیت علمی دیر زنده باشند.[۱]
آثار
● لیکلارښود: یوه پښتو، کره پښتو: دنوی ژبپوهنی په رڼاکی ، پیښور: دانش خپرندویه ټولنه، ۱۳٨٦ ش
● لومړنی پوهنتونی پښتو پښویه (ګرامر)، پيښور: د دانش خپرندویه ټولنه، ۱۳٨٤ ش
● ګلکڅونه، کابل: د افغانستان د لیکوالو انجمن، ۱۳٦٨ ش
پی‌نوشت‌ها
__________________________________________
جُستارهای وابسته
__________________________________________
منابع
__________________________________________
پيوند به بیرون
__________________________________________
□ سيما شادان، زبانشناس افغان پوهاند دکتور مجاور احمد زیار سايت فارسی بی بی سی، ۱٤ فروردین ۱۳٨٧
□ محمدآصف خرمی، مختصری از زندگينامهٔ استاد پوهاند دکتور مجاور احمد زيار، سايت اينترنتی آينده
□ به مناسبت هفتادمین سال ولادت پوهاند مجاور احمد زیار، سايت تول افغانان، و نيز سايت کابل ناتهـ
□ اصول و ضرورت واژه‌سازی در زبان‌ها
