فهرست مندرجاتخطاهای روزمره
(۵)
تعمیم «فتنه»ساز
[↑] تعمیم «فتنه»ساز
«همه تعمیمها خطرناک هستند؛ حتی همین تعمیم» - الکساندر دوما
سی.یو.۵ (CU 5) از سیارهای بسیار دور با تمدنی قدرتمند و پیشرفته از آن سوی کهکشان آمده است. او مأموریت دارد گزارشی از زمین و ساکنان آن به سیارهاش بفرستد تا حاکمان و مردمش زمینِ تازه کشف شده را بیشتر بشناسند.
برای تأثیر بیشتر، سی.یو.۵ تصمیم میگیرد یک گزارش چندرسانهای همراه با فیلم و عکس و متن تهیه کند. با استفاده از تکنولوژیِ پیشرفته تمدنی که سی.یو.۵ متعلق به آن است، او حتی میتواند گذشته را نیز ببیند و در گزارشش از آن استفاده کند.
وقتی گزارش او به سیارهاش میرسد، مردم و حاکمان یکپارچه تصمیم میگیرند به زمین حمله کنند تا جهان را از وجود ساکنان خشن و جنگطلبی به نام «انسان» پاک کنند.
مگر گزارشِ سی.یو.۵ چه بود که باعث چنین قضاوتی شد؟ صحنههای شکار و سر بریدن حیوانات، سوزاندن جنگلها، جنگهایی وحشیانه و با تلفات بیشمار، جنگهایی بر سر اختلاف اندیشهها، شکنجه و کشتن یکدیگر به خاطر رنگ پوست و نوع عقیده، استفاده از سلاحهای وحشتناک شیمیایی و میکروبی و حتی هستهای و آرزوی تصرف فضا و سیارههای دیگر. سی.یو.۵ پر از چنین صحنههایی بود.
اما همه میدانیم که چنین تصویری از زمین کامل نیست و پر از اشتباه و ابهام و کجفهمی است. مهمترین اشتباه و مغالطه آن، دستچین کردن دادههاست. در واقع سی.یو.۵ با یک «نمونهگیریِ جهتدار» (Biased Sampling) هر چه بدی در زمین دیده، جدا کرده و گزارش کرده است.
این اشتباه همان قضاوت یکطرفه یا «یکجانبهنگری» است که در یکی از مقالههای قبل آن را بررسی کردم. با کنار هم قرار دادن یکجانبه چنین ویژگیهایی این تصور برای بیننده پیش میآید که مگر زمینیها نکته مثبتی هم دارند.
اشتباه دیگر او «تعمیم نادرست» (Faulty Generalization) است. او با نمونههای دستچین شده، سعی دارد نشان دهد تمام ساکنان زمین این گونه هستند. «تعمیم نادرست» مغالطه رایجی است که همگی در زندگی روزمره به راحتی آن را به کار میبریم.
کلیشههای رایج درباره اقوام و فرهنگها و ملتهای دیگر نمونههایی از تعمیم نادرست هستند. یعنی با دیدن یک نفر با رفتاری خاص، آن رفتار و ویژگی را به دیگران نیز تعمیم میدهیم و مثلاً میگوییم اسکاتلندیها خسیس هستند.
یکی دیگر از نکتههای گزارش سی.یو.۵ استفاده از اخبار روزنامهها و رسانههای زمینی است. خبرهایی که همیشه پر از جنگ و انقلاب و قتل و تجاوز است. «زیر ذرهبین» بودن چنین حوادثی طبیعی است؛ اما تعمیم آنها در همه زمانها و مکانها، چنین برداشتی را در ساکنان سیاره سی.یو.۵ ایجاد می کند که زمین جای وحشتناکی است. اینجا نیز اشتباه اصلی تعمیم نادرست احتمالی است که مخاطب دچار آن میشود.
اما این نکته را نباید فراموش کرد که در تمام این موارد با اینکه فیلم سی.یو.۵ پر از اشتباههایی مانند تعمیم نادرست و دستچین کردن اطلاعات و یکجانبهنگری بوده است، مخاطب هم در اشتباه است. در واقع قبول شتابزده یک استدلال مغلطهآمیز، خودش میتواند یک اشتباه منطقی باشد.
در چنین مواردی است که با دانستن اینکه چگونه یک استدلال میتواند مغلطهآمیز باشد، با عدم پذیرش آن استدلال یا نشان دادن مغالطهاش میتوان از اشتباهی دیگر پرهیز کرد.
حتماً متوجه شدهاید که این داستان، شبیهسازی اشتباهها و مغالطههایی بود که در فیلم «فتنه» وجود دارد. فیلمی جنجالی که یک نماینده پارلمان هلند به نام «خیرت ویلدرس» درباره اسلام و مسلمانان ساخته است. همان طور که دیدید، برای نشان دادن اشتباههای یک استدلال خالی کردن محتوای آن استدلال و نشان دادن اشتباههای کلی آن روش سودمندی است.
تعمیم نادرست و نمونهگیری جهتدار، مهمترین اشتباههای فیلم «فتنه» هستند. جالب است که این اشتباهها در زندگی روزمره نیز مغالطههای رایجی هستند که هر کس به راحتی مرتکب آن میشود.
همه ما به راحتی و با دیدن خصوصیتی در یک شخص، آن را به همکیشان یا همشهریهای آن شخص تعمیم میدهیم. شاید دقیقا به همین دلیل است که «فتنه» بر اساس چنین اشتباهی ساخته شده تا به راحتی مخاطب را در دام این مغالطه بیندازد و باعث فتنه شود.[۱]
[↑] يادداشتها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پینوشتها
[۱]- مریم اقدمی، خطاهای روزمره (۵): تعمیم «فتنه»ساز، وبسایت رادیو زمانه
[↑] جُستارهای وابسته
□ منطق
□ فلسفه
□ مغالطه
[↑] سرچشمهها
□ وبسایت رادیو زمانه
