 |
|
ماجراهای رهبری عبدالرشید دوستم
فهرست مندرجات
- عبدالملک و کنار زدن دوستم از رهبری حزب
- اکبر بای و تبعید دوستم
- اتحاد و مخالفت با اشرف غنی
- ایشچی و اتهام بدرفتاری جنسی علیه دوستم
- ریزش‌های حزبی
- فشارهای بین‌المللی
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
.
ماجراهای رهبری عبدالرشید دوستم
عبدالرّشید دوستُم (زاده‌ی ۱۹۵۲ میلادی در ولایت جوزجان) معاون اول اشرف غنی احمدزی رئیس‌جمهور افغانستان است و هم‌چنین رهبر و مؤسس حزب جنبش ملی اسلامی افغانستان و رئیس ارکان سرقوماندانی اعلی قوای مسلح این کشور است. او تا دوره‌ی متوسطه در یکی از مدارس جوزجان درس خواند و نظر به فراهم‌نبودن شرایط نتوانست به تحصیلات خود ادامه دهد.
اعضای جنبش ملی اسلامی افغانستان عمدتاً از اُزبک‌ها و ترکمن‌های افغانستان هستند و بیشترین طرفداران آن را نیز ترکمن‌ها واُزبک‌های افغانستان تشکیل می‌دهند.
ژنرال عبدالرشید دوستم بنیان‌گذار و رهبر جنبش ملی اسلامی و از چهره‌های تاثیرگذار در سیاست چهار دهه‌ی گذشته افغانستان است. نقش‌آفرینی او در عرصه‌ی سیاسی عمدتاً پس از شورش علیه حکومت نجیب‌الله در زمستان ۱۳۷۰ و تأسیس حزب جنبش ملی اسلامی در بهار ۱۳۷۱ آغاز شد.
دوستم و حزبش در صف‌بندی‌ها و ائتلاف‌سازی‌های دهه‌ی هفتاد خورشیدی مانند سایر گروه‌های دیگر، چند بار تغییر موضع داد و از طرف‌های اصلی درگیری جنگ‌های داخلی در آن سال‌ها بود. پس از شکست دولت برهان‌الدین ربانی در ۱۳۷۵، شمال افغانستان به‌ویژه مزارشریف، مرکز قدرت دوستم، به دومین قطب قدرت در افغانستان تبدیل شد.
| ▲ | عبدالملک و کنار زدن دوستم از رهبری حزب |
اما با انشعاب شاخه‌ای از حزب جنبش ملی اسلامی به رهبری ژنرال عبدالملک، برای نخستین‌بار قدرت بلامنازع ژنرال دوستم در شمال، به‌ویژه در میان ازبک‌ها به چالش کشیده شد و در نهایت، با سازش ژنرال ملک با رژیم طالبان در سال ۱۳۷۷، دوستم مجبور شد کشور را ترک کند و به ترکیه برود.
اگرچه پس از آن، ژنرال دوستم به افغانستان بازگشت و رهبری حزب جنبش را دوباره به‌دست گرفت و با دو حزب پُرقدرت دیگر در شمال - حزب جمعیت اسلامی و حزب وحدت اسلامی - جبهه متحد ضدطالبان را تشکیل داد، اما مخالفت ملک و شماری دیگر هم‌چنان ادامه یافت و شکاف‌های درونی حزب جنبش به تهدیدی برای یک‌پارچگی آن تبدیل شد.
در سومین انتخابات ریاست جمهوری رشید دوستم به تیم انتخاباتی اشرف غنی پیوست، اما ژنرال عبدالملک (چپ) از عبدالله عبدالله حمایت کرد و سپس مشاور او شد
پس از فروپاشی رژیم طالبان، جناح ژنرال ملک به‌عنوان حزب مستقلی به‌نام «حزب آزادی» در دولت ثبت شد و در کنار آن مجموعه‌ی دیگری موسوم به «شورای ترک‌تباران افغانستان»، به ریاست اکبر بای، مسئول مالی پیشین جنبش نیز در مخالفت با دوستم به فعالیت آغاز کردند. اکبر بای به‌زودی با دوستم درافتاد.
| ▲ | اکبر بای و تبعید دوستم |
اکبر بای در جدی ۱۳۸۵، دوستم را متهم به‌قتل رهبران ترک‌تبار افغانستان کرد که این اظهارات خشم هواداران دوستم و حمله آن‌ها به دفتر شورای ترک‌تباران را به‌دنبال داشت. این اختلاف‌ها در زمستان ۱۳۸۷ - براساس ادعای اکبر بای - منجر به ضرب‌وشتم او از جانب دوستم و صدور دستور بازداشت ژنرال دوستم از سوی دولت شد.
این ماجرا تنها مورد تیرگی روابط حکومت با یک سیاستمدار برجسته را در دوره پساطالبان در کابل به‌گونه‌ای رقم زد که منجر به محاصره‌ی خانه او از جانب نیروهای پلیس شد. ده‌ها مامور مسلح پلیس و امنیت ملی در این محاصره شرکت کردند، اما محافظان دوستم مانع نزدیک شدن آن‌ها به خانه او شدند.
اکبر بای مسئول مالی حزب جنبش ملی اسلامی بود، اما بعداً به رقیب رشید دوستم تبدیل شد
حامد کرزی رئیس جمهوری وقت، وظیفه تشریفاتی دوستم به‌عنوان رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح در فرماندهی عالی این نیروها را به تعلیق درآورد و به‌دنبال آن دوستم به ترکیه رفت. هواداران او اقامت پنج‌ماهه رهبر خود را «تبعید» تلقی کردند و به‌همین دلیل، یک رشته تظاهرات را برای بازگشت او در شمال کشور به راه انداختند.
در آستانه دومین انتخابات ریاست جمهوری در ۱۳۸۸، حامد کرزی تعلیق وظیفه‌ی او را لغو کرد تا حمایتش را در انتخابات به‌دست آورد. اما روابط آن‌ها هرگز به‌حدی نزدیک نشد که جای پایی برای خود دوستم در دولت کرزی فراهم کند. به‌همین دلیل، او با احمدضیا مسعود و محمد محقق، دیگر منتقدان کرزی، جبهه ملی را برای به چالش کشیدن حکومت کرزی تشکیل داد.
| ▲ | اتحاد و مخالفت با اشرف غنی |
در سومین انتخابات ریاست جمهوری، ژنرال دوستم به‌صورت غیرقابل پیش‌بینی متحد و معاون اول اشرف غنی، رئیس جمهوری فعلی شد، اما به‌دلیل مخالفتی که با دوستم در پایگاه اجتماعی اصلی اشرف غنی در شرق و جنوب کشور وجود دارد، نه عکس‌های دوستم در این مناطق پخش شد و نه برنامه سفرش به این مناطق ریخته شد.
از همان زمان برهم خوردن روابط بین اشرف غنی و رشید دوستم قابل پیش‌بینی بود. پس از تشکیل حکومت وحدت ملی و ایجاد سمت جدیدی برای عبدالله عبدالله به‌عنوان رئیس اجرائی حکومت، نقش دوستم به‌عنوان معاون اول ریاست جمهوری کم‌رنگ شد. در نهایت، او در ماه‌های گذشته انتقادهای خود از حکومت و بالاخره شخص غنی را علنی کرد.
حامد کرزی (راست) باری وظیفه ژنرال دوستم را تعلیق کرد و سپس در دومین انتخابات ریاست جمهوری با سازش کرد
ژنرال دوستم در بیش از دو سالی که از عمر حکومت وحدت ملی می‌گذرد، کم‌تر پیش آمده که به دفترش در کاخ صدارت سابق (معاونت اول ریاست جمهوری) رفته باشد. او حتی میل چندانی نداشته که در پایتخت اقامت کند. ماه سنبله (شهریور) گذشته با انتقاد تند از تمرکز قدرت به‌دست رئیس جمهوری و استخدام‌های دولتی به‌دست اشرف غنی، پرسید: «پس ما چه کنیم؟»
پس از آن جنجال‌ها، دوستم برای جلوگیری از پیشروی طالبان به‌سوی پایگاه قدرتش به‌شمال رفت، اما در شبیخونی که طالبان بر نیروهای همراهش در منطقه غورماچ ولایت فاریاب زدند، شماری از نزدیک‌‌ترین افرادش را از دست داد. او با ختم این عملیات، به ترکیه رفت، ولی پس از بازگشت، به کابل نیامد.
| ▲ | ایشچی و اتهام بدرفتاری جنسی علیه دوستم |
رهبر ۶۴ ساله حزب جنبش ملی اسلامی در ماه‌های گذشته در جوزجان، زادگاه و پایگاه اصلی قدرتش اقامت داشته است. او به‌شدت علاقمند بُزکشی است. ماه گذشته در میدان بُزکشی شهر شبرغان بود که ماجرای احمد ایشچی آغاز شد. ایشچی می‌گوید که در همین میدان دوستم شخصاً او را ضرب‌وشتم کرد و سپس به خانه‌اش برد - ادعایی که از منابع نزدیک به دوستم رد می‌کنند.
در ماجرای اخیر، یکی از اتهام‌های اصلی طرفداران ژنرال دوستم علیه احمد ایشچی این است که او با طالبان رابطه برقرار کرده و زمینه نفوذ آن‌ها را به ولایت جوزجان را فراهم کرده - ولایتی که زادگاه دوستم و ایشچی است و مهم‌ترین ولایت عمده‌ی محل نفوذ حزب جنبش ملی اسلامی شمرده می‌شود. ایشچی این اتهام را رد کرده است.
همان‌گونه که عبدالملک و اکبر بای در رسانه‌ها و برخی محافل سیاسی به‌عنوان «رقیبان» دوستم یاد می‌شدند، از ایشچی نیز به‌عنوان «رقیب سیاسی» او نام برده می‌شود، ولی افراد نزدیک به دوستم، دادن چنین عنوانی به آن‌ها را نوعی دست‌کم گرفتن رهبر خود می‌دانند.
احمد ایشچی می‌گوید وقتی گرایش‌های قومی در کشور شدت یافت، همکاری با رشید دوستم را آغاز کرد، اما این همکاری دوام نیافت
احمد ایشچی هرچند سابقه دراز فعالیت سیاسی دارد، اما چندان شناخته شده نیست. او مانند دوستم از منطقه‌ی خواجه دوکوه ولایت جوزجان است و پیشینه‌ی همکاری با حکومت نجیب‌الله دارد. با وجود این، به گفته او، آن‌ها از جوانی با هم اختلاف داشتند، ولی با فروپاشی حکومت نجیب و شدت یافتن گرایش‌های قومی در عرصه سیاسی، برای تشکیل حزب جنبش ملی اسلامی را در ۱۳۷۱ همکاری کردند. اما از ۱۳۷٦ از هم جدا شدند.
| ▲ | ریزش‌های حزبی |
در پیشینه‌ی رهبری رشید دوستم در حزب جنبش ملی اسلامی تنها این سه نفر نیستند که سر از فرمان او برداشته‌اند، بلکه برخی دیگر از رهبران ارشد این حزب، از جمله نورالله سادات رئیس اجرائی حزب، محمدعالم ساعی معاون حزب و والی پیشین جوزجان نیز مخالف او شده‌اند.
منابع حزب جنبش ملی اسلامی می‌گویند سه عضو ترک‌تبار کابینه - محمدالله بتاش وزیر حمل و نقل، سلامت عظیمی وزیر مبارزه با مواد مخدر و فیض‌محمد عثمانی وزیر حج و اوقاف - از نام و سهم دوستم در حکومت وحدت ملی وزیر شده‌اند، ولی برخی ناظران باور دارند که آن‌ها روابط سیاسی خود با دوستم را قطع کرده‌اند.
رشید دوستم در انتخابات خودش را «بانک رای» اشرف غنی اما اخیراً او را «قوم‌گرا» خواند
به این ترتیب، در حال حاضر در حکومت وحدت ملی، هیچ مقام ارشد سیاسی وجود ندارد که به لحاظ حزبی تحت فرمان دوستم باشد یا وابستگی خود به حزب جنبش ملی اسلامی تحت رهبری او را انکار نکند - جز این‌که والی‌های جوزجان و فاریاب و معاون مشاور امنیت ملی هم‌چنان به دوستم وفادارند.
| ▲ | فشارهای بین‌المللی |
این وضعیت به اضافه فشارهایی که از جانب محافل دیپلماتیک غربی که او را ناقض حقوق بشر، دارای پیشینه‌ی چپی و روابط نزدیک با روسیه می‌دانند، عرصه سیاسی را برای او ناخوشایند کرده است. حمایت یک‌دست ده سفیر غربی از بررسی ادعای احمد ایشچی از مجاری رسمی بیانگر این فشار است.
محافل حقوق بشری در پیشینه‌ی جنگی دوستم موارد زیادی می‌بینند که او را «ناقض حقوق بشر» بدانند. از جانب رسانه‌ها هم باد مخالف به‌سوی او وزیده می‌شود. منابع نزدیک به دوستم اما بارها اتهام نقض حقوق بشر را رد کرده و رسانه‌های منتقد را متهم به تبلیغات سیاسی کرده‌اند.
بنابراین، عبدالرشید دوستم علی‌رغم این‌که در زندگی سیاسی‌اش به بالاترین سطح حکومتی رسیده، تحت جدی‌ترین فشارهای سیاسی و رسانه‌ای نیز قرار گرفته است. هرچند برخی محافل رسانه‌ای از احتمال «مرگ سیاسی» دوستم سخن گفته‌اند، اما ده‌ها سال فعالیت نظامی و سیاسی او را آبدیده و حمایت بی‌چون‌وچرای بخش قابل توجهی از ازبک‌ها و ترکمن‌ها نیرومندش کرده است.
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- ایوب آروین، ماجراهای رهبری عبدالرشید دوستم، وبسایت فارسی بی‌بی‌سی: سه‌شنبه ٢٠ دسامبر ٢٠۱٦ - ٣٠ آذر ۱٣۹۵
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وبسایت بی‌بی‌سی
