 |
|
جرگه
فهرست مندرجات
- واژه‌شناسی
- پیشینه‌ی تاریخی
- انواع جرگه‌ها
- گاهشماری جرگه‌های بزرگ
- نگارخانه
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
جامعه‌شناسی سیاسی نهادهای سیاسی
جرگه (به انگلیسی: Jirga)، اصطلاحی‌ست در زبان پشتو به‌معنای «مجلس» که به‌همین معنا در زبان دری نیز کاربرد دارد. این مجلس، به‌عنوان بزرگ‌ترین مجمع بزرگان و شخصیت‌های قومی و اجتماعی در بین پشتون‌ها قدمت دیرینه دارد.
| ▲ | واژه‌شناسی |
گفته می‌شود که واژه‌ی جرگه ریشه در زبان مغولی دارد، اما محرز نیست؛ زیرا در فرهنگ‌نامه‌ی زبان فارسی به این ریشه اشاره نشده است. به‌هرحال، واژه‌ی جرگه به‌معناهای مختلف به‌کار رفته است، از جمله: جمعیت، حلقه، زمره، گروه، مجلس، مجمع، محفل. فرهنگ فارسی عمید، جرگه را جای جمع‌شدن گروهی خاص، محفل، انجمن، و مجلس خوانده است و معنای آن در برهان قاطع: «حلقه زدن و صف کشیدن مردم و حیوانات دیگر»، در غیاث‌اللغات: «مطلق صف و حلقه است خواه مردمان باشد، خواه سایر حیوان از چرنده و پرنده»، در آنندراج و بهار عجم: «حلقه، حوزه، جرغه، پره، مجمع، جماعت، محفل، رج، سپاه، صف، و قطار» آمده است. هم‌چنین جامع‌التواریخ رشیدی می‌نویسد: «و فرمان شد که لشکرهایی که بر مدار استاده‌اند به‌جرگه روان شدند» یا «و لشکر در قفای آن دیوار به‌جرگه فرود آمدند».[رجوع شود به سرواژه‌ی «جرگه»، در لغت‌نامه‌ی دهخدا]
گذشته از این، به‌نقل از آنندراج و بهار عجم، در لغت‌نامه‌ی دهخدا آمده است که جایی که پهلوانان باهم کشتی گیرند، برخی بدان جرگه‌ی پهلوانان گویند. هم‌چنین «جرگه‌ی خبرگان» به‌معنای «[آینده‌پژوهی و آینده‌نگری] گروهی از متخصصان که به‌گونه‌ای نظام‌مند از میان صاحب‌نظران حوزه‌های مختلف دانش مانند دانشگاه‌ها و صنایع و نهادهای دولتی و سازمان‌های پژوهشی و فنی انتخاب می‌شوند» در جمع واژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان فارسی ذکر شده است.
به‌هر حال، در کاربردهای سیاسی-اجتماعی واژه‌ی «جرگه» به‌معنای گردهم‌آیی و نشست است و در زبان پشتو، به‌طور مطلق به‌معنای مجلس و گردهم‌آیی آمده است که در آن مسایل قومی، محلی یا ملی حل و فصل شوند. البته در این زبان، به جرگه‌ی ملی، «لویه‌جرگه» (جرگه‌ی بزرگ) گفته می‌شود. به‌سخن دیگر، هر اجلاسی که برای مشورت و تصمیم‌گیری درباره‌ی یک امر محلی، قومی یا ملی برگزار شود، جرگه است. محتوای جرگه مردمی است و گاهی برای سنجش آرای عمومی و نظرخواهی برگزار می‌شود. از این‌رو، برخی آن را نوعی رفراندم یا همه‌پرسی نیز خوانده‌اند.
| ▲ | پیشینه‌ی تاریخی |
افغانستان، سرزمین کهن و باستانی است که فرهنگ غنی و پربار دارد. برگزاری جرگه‌ها برای نظرسنجی، مشورت و تصمیم‌گیری مسایل محلی، قومی یا ملی یکی از ویژگی‌های فرهنگ اصیل و تاریخی این کشور است.
در روزگار کهن، آریایی‌ها سنن گوناگونی داشتند و مشکلات و مسایل اجتماعی و قومی خود را از طریق جرگه‌ها و گردهم‌آیی‌ها حل و فصل می‌کردند. این سنت از همان ایام باستان تا کنون بین مردم افغانستان، به‌ویژه پشتون‌ها به یادگار مانده است.
نخستین جرگه‌یی که در تاریخ درج شده است، در زمان میرویس خان هوتک (۱۰۸٦ تا ۱۱۲۷ ه.ق / ۱٦۷۳–۱۷۱۵ م) بود که در قندهار برگزار و در آن تصمیم گرفته شد تا گرگین‌خان گرجی، والی دربار صفوی را نابود کنند. در نتیجه مردم قندهار، با یک رستاخیز ملی موفق شدند که در ۲۱ آوریل ۱۷۰۹ میلادی، گرگین و لشگریان گرجی او را به قتل برسانند. این ماجرا، آغازی برای رهایی افغانستان و ایران کنونی از تسلط دولت ترک‌تبار صفوی شد.
| ▲ | انواع جرگه‌ها |
جرگه در افغانستان، معمولاً در موارد بحرانی، به سه نوع برگزار می‌شود: جرگه محلی، جرگه قومی و جرگه ملی (لویه‌جرگه):
□ جرگه‌ی محلی: این جرگه، در مقایسه با سایر انواع جرگه‌ها ساحه‌ی تأثیر محدودی دارد و از گذشته‌های دور تا کنون در سراسر افغانستان وجود داشته عملی‌ترین شیوه‌ی اداره‌ی سنتی اجتماعی در محله و روستا به‌شمار می‌رود. جرگه‌های محلی معمولاً در موارد کم‌آبی، خشکسالی و برای حل اختلافات محلی به‌وجود می‌آید.
□ جرگه‌ی قومی: این جرگه، به مسائلی می‌پردازد که یک یا چند قوم را در بر می‌گیرد و در مواردی مانند برخوردهای قومی و یا بروز اختلاف‌ها و مسائل مهمی که تصمیم‌گیری و تلاش مشترک را ایجاب می‌کند، تشکیل می‌شود.
□ جرگه‌ی ملی: جرگه‌ی بزرگ، بزرگ‌ترین مجمع بزرگان و شخصیت‌های قومی و اجتماعی کشور است و در موارد بحرانی در افغانستان تشکیل می‌شود. در بیشتر موارد از سوی پادشاه یا رئیس جمهور فراخوانده شده اعضای آن می‌توانند هم انتخابی و هم انتصابی باشند.
| ▲ | گاهشماری جرگه‌های بزرگ |
| ▲ | نگارخانه |
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها: │ ...
