 |
|
گلبدین حکمت‌یار
چهره‌ی متفاوت با حزبی متفاوت
فهرست مندرجات
- تشکیل حزب و حمایت پاکستان
- تلاش برای به‌دست آوردن قدرت
- مخالفت مسلحانه، یک‌بار دیگر
- انشعاب‌ها
- توافق‌نامه صلح با دولت وحدت ملی
- اتهامات جنایت‌جنگی و نقض حقوق‌بشر
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
.
گلبدین حکمت‌یار؛ چهره‌ی متفاوت با حزبی متفاوت
گلبدین حکمت‌یار (زاده‌ی ۱۹ عقرب سال ۱۳۲٦ در کندز)، سیاستمدار و جنگ‌‌سالار افغان، رهبر حزب اسلامی افغانستان و نخست‌وزیر پیشین این کشور است. او، در سال ۱۳۴۹ خورشیدی، نهضت جوانان مسلمان را بنیان گذاشت. در سال ۱۳۵۱–۱۳۵۲ زندانی شد، پس از کودتای محمدداود خان به پاکستان هجرت کرد. در سال ۱۳۵٦ حزب اسلامی افغانستان را پایه گذاشت و پس از کودتای هفتم ثور ۱۳۵۷، با کمک حکومت پاکستان حملات چریکی را علیه حکومت کمونیستی وقت آغاز نمود.
وی، از زمان جمهوری داوود خان تاکنون، با تمام حکومت‌هایی که در افغانستان به‌قدرت رسیده‌اند، جنگیده است. از او همیشه به‌عنوان منبع اختلاف‌ها و انشعاب‌ها یاد شده است. حزب او، پس از اشغال افغانستان توسط نیروهای ارتش سرخ شوروی سابق، بزرگترین مرکز تمرکز نیروهای ضد شوروی گردید و با دریافت بیشتر از ۸۰ درصد کمک‌های آمریکا و سایر کشورها، نیرومندترین و سازمان‌دهنده‌ترین حزب بود. وابستگی گلبدین حکمت‌یار به سازمان‌های جاسوسی از جمله آی‌اس‌آی، (سازمان جاسوسی، پاکستان)و سیا (سازمان جاسوسی آمریکا)، وی را نیرومند ساخت. وی در کشتار و ترور چپی‌ها و ناسیونالیست‌ها و حتی مخالفین مسلمانش در پاکستان، افغانستان و سایر کشورهای جهان دست داشت. در حزب او اعرابی که بعداً در شبکه‌ی القاعده جا گرفتند نیز شامل بودند.
در طول جهاد وی بر ضد ارتش سرخ شوروی، از طرف عربستان سعودی، پاکستان و ایالات متحده کمک می‌شد. مبلغ این کمک‌های به ۳٬۳ میلیارد دلار می‌رسید؛ اما پس از خروج ارتش سرخ از افغانستان کمک‌های خارجی قطع شد. با این حال، حکمت‌یار در سال ۱۳٦۷ به یک عملیات بزرگ در شهر جلال‌آباد علیه رژیم دکتر نجیب‌الله دست زد که به شکست انجامید. این شکست یکی از بزرگترین شکست‌ها در تاریخ جهاد در افغانستان بود. او احمدشاه مسعود را شدیداً مقصر این شکست می‌دانست. سپس، در سال ۱۳٦۹، او در کودتایی نظامی ارتشبد شهنواز تنی وزیر دفاع وقت دست داشت ولی این کودتا ناکام شد.
در هنگام سقوط رژیم دکتر نجیب‌الله، حکمت‌یار کوشید تا در کابل قدرت را به‌دست گیرد، ولی باز هم موفق نشد. وی در چهارآسیاب سنگر گرفت و برضد نیروهای احمدشاه مسعود و برهان‌الدین ربانی تا آمدن طالبان جنگید و شهر کابل را همه‌روزه موشک‌باران میکرد. از این‌رو، او و حزبش به مثابه عناصر سیاه بین مردم افغانستان منفور شدند.
حکمت‌یار در سال‌های حکومت طالبان به ایران پناهنده شد و در تهران اقامت گزید. اما پس از سقوط طالبان و خروج از ایران علیه این کشور موضع گرفت. نمونه‌ای از موضع‌گیری‌های او بر ضد ایران، بیانیه‌ای است که در سایت آژانس اسلامی افغانستان در تیرماه ۱۳۹۴ منتشر شده و در آن ایران را به «دمیدن در آتش جنگ‌های فرقه‌ای و درگیری‌ها» متهم کرده است. پس از آن، از حکومت موقت و عملیات نظامی آمریکا انتقاد می‌نمود. در این مدت چندین‌بار از طالبان خواهش کرد تا بگذارند با آن‌ها همکار باشد. سرانجام، در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱٦ حزب اسلامی با دولت اشرف غنی پیمان صلح امضا کرد و بنا بر بخشی از پیمان، حکمت‌یار بخشیده شد و پس از ۲۰ سال به افغانستان بازگشت.
گلبدین حکمت‌یار در میان چهره‌های سیاسی افغانستان موقعیت ویژه‌ی خود را دارد. او به‌دلیل اتخاذ سیاست‌های خود در دوران مبارزه افغان‌ها با نیروهای شوروی، از تندروترین رهبران جهادی افغانستان به‌شمار می‌آید.
گلبدین حکمت‌یار در عقرب (آبان) سال ۱۳۲٦ هجری خورشیدی در ولایت کندز در شمال افغانستان چشم به‌جهان گشود. او برای دوره‌ی کوتاهی، دانشکده مهندسی دانشگاه کابل را خواند، ولی بعد از ترم دوم از آن‌جا اخراج شد و به فعالیت‌های سیاسی روی آورد - بعد هم در سال ۱۳۴۹، عضو گروه «جوانان مسلمان» شد.
از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۲ زندانی بود و پس از کودتای محمدداوود خان، به پاکستان فرار کرد. حکمت‌یار پس از کودتای ثور ۱۳۵۷ خورشیدی، با کمک حکومت پاکستان حملات چریکی را علیه دولت به رهبری حزب دموکراتیک خلق آغاز کرد.
| ▲ | تشکیل حزب و حمایت پاکستان |
گلبدین حکمت‌یار ابتدا عضو جمعیت اسلامی به‌رهبری برهان‌الدین ربانی بود، ولی در سال ۱۳۵۸ از این حزب جدا شد و تشکل جدیدی را به‌نام حزب اسلامی تاسیس کرد و خود رهبری آن‌را به‌عهده گرفت. حزبی را که حکمت‌یار اساس گذاشت، شباهت‌های ساختاری با احزاب چپ‌گرایی داشت که او عملاً با آن‌ها از در مخالفت عمل میکرد.
گلبدین حکمت‌یار از تندروترین رهبران جهادی افغانستان به‌شمار می‌رفته است
حزب اسلامی با داشتن نوعی مرکزیت‌گرایی مفرط و رهبری کارزماتیک در میان احزاب جهادی افغانستان طرفدران زیادی را به‌ویژه در مناطق پشتون‌نشین این کشور به‌دست آورد. در داخل پاکستان هم به‌دلیل نزدیکی حکمت‌یار با دولت آن‌وقت به‌رهبری ژنرال ضیاءالحق از بیشترین امکانات مالی و نظامی برخوردار شد. حزب اسلامی در سال‌های اول جهاد بیشترین مقدار کمک‌هایی را که برای جهاد افغانستان گسیل می‌شد، جذب میکرد.
| ▲ | تلاش برای به‌دست آوردن قدرت |
پس از خروج نیروی شوروی از افغانستان، حکمت‌یار عملیات بزرگی را در شهر جلال‌آباد، در شرق افغانستان راه‌اندازی کرد که هدف از آن سقوط دولت به‌رهبری دکتر نجیب‌الله بود. اما این عملیات که در آن‌زمان به - عملیات انتحاری - شهرت یافت، شکست خورد. حکمت‌یار، احمدشاه مسعود، یکی از فرماندهان جهادی را در شکست این عملیات مقصر دانست.
در سال ۱۳۶۹ کودتایی را در همکاری با گروهی از ناراضیان نجیب‌الله به‌رهبری شهنواز تنی وزیر دفاع دکتر نجیب‌الله سازمان‌دهی کرد؛ اما این کودتا هم با ناکامی روبه‌رو شد.
گلبدین حکمت‌یار پس از پیروزی مجاهدین در سال ۱۳۷۱ وارد کابل شد پس از آن‌که بر اساس توافقات قبلی پیشاور برهان‌الدین ربانی حاضر نشد؛ بعد از شش ماه از قدرت کناره‌گیری کند. اختلاف برخی از احزاب جهادی از جمله حزب اسلامی با دولت به جنگ مسلحانه کشید و حکمت‌یار نیروهایش را در چهارآسیاب در جنوب کابل مستقر کرد و از آن‌جا به نبرد علیه دولت به‌رهبری برهان‌الدین ربانی ادامه داد. در جنگ‌های که آن‌زمان جریان داشت بخشی از کابل ویران شد.
در جنگ‌های که آن زمان جریان داشت بخشی از کابل ویران شد
در واپسین ماه‌های سال ۱۳۷۴ زمانی‌که گروه طالبان مناطق زیادی را به کنترل خود در آورده بودند، حکمت‌یار حاضر شد که به‌عنوان نخست‌وزیر در دولت به‌رهبری برهان‌الدین ربانی کار کند؛ ولی این زمان طولانی نبود و چندی بعد کابل به تصرف نیروهای طالبان درآمد و حکمت‌یار به ایران پناه برد.
| ▲ | مخالفت مسلحانه، یک‌بار دیگر |
حکمت‌یار همان‌گونه که در سال‌های جهاد علیه نیروهای شوروی سابق بر خروج نیروهای خارجی از افغانستان تأکید داشت، تا یک‌سال گذشته، خروج نیروهای خارجی و تشکیل یک «دولت اسلامی» براساس انتخابات را به‌عنوان شعار اصلی خود مطرح میکرد.
حکمت‌یار در حالی‌که مخالف گروه طالبان بود، اما در نخستین روزهایی که آمریکا اعلام کرد، می‌خواهد به افغانستان حمله کند، این اقدام آمریکا را «تجاوز» خواند و گفت اگر نیروهای آمریکایی وارد افغانستان شوند، او علیه آن‌ها خواهد جنگید و در عمل نیز حکمت‌یار علیه نیروهای خارجی و دولت حامد کرزی جنگید.
او بعد از یازده سپتامبر، در کنار طالبان قرار گرفت و مبارزه مسلحانه علیه نیروهای خارجی و افغان را آغاز کرد.
| ▲ | انشعاب‌ها |
حزب اسلامی هرچند از ساختار سخت تشکیلاتی برخوردار بود، ولی تا حال دچار چندین انشعاب نیز شد.
بخشی از این حزب با گسستن از حکمت‌یار، در یک دهه‌ی گذشته به‌شکل علنی در کابل فعالیت سیاسی کردند و در انتخابات سال ۱۳۸۸ نیز، یک بخشی از حزب اسلامی، حمایت خود را از نامزدی حامد کرزی اعلام کرد.
در انتخابات جنجالی سال ۲۰۱۴ افغانستان، حزب اسلامی شاخه، عبدالهادی ارغندیوال که در سال ۲۰۰۸ از حزب اسلامی به‌رهبری حکمت‌یار منشعب شده بود، از عبدالله عبدالله، یکی از نامزدان ریاست جمهوری از حزب جمعیت اسلامی اعلام حمایت کرد.
عبدالهادی ارغندیوال، رهبر شاخه حزب اسلامی ارغندیوال است
هم اکنون، محمد خان، معاون رئیس اجرایی از جمله اعضای پیشین حزب اسلامی به‌رهبری حکمت‌یار است. بخشی دیگری از این حزب تحت عنوان «اتحاد شوراهای حزب اسلامی» در انتخابات ۲۰۱۴ از اشرف غنی حمایت کرد.
به نظر تحلیل‌گران متحد ساختن دوباره‌ی این حزب از چالش‌های عمده‌ی حکمت‌یار پس از بازگشت به کابل خواهد بود.
| ▲ | توافق‌نامه صلح با دولت وحدت ملی |
بالاخره پس از سال‌ها مذاکره میان دولت و حزب اسلامی، دو طرف در ماه میزان (مهر) سال گذشته شمسی توافق‌نامه‌ی صلح امضا کردند و براساس این توافق‌نامه، حکمت‌یار از فهرست تحریم‌های سازمان ملل بیرون شد.
هفت ماه پس از امضای این توافق‌نامه، حکمت‌یار برای نخستین‌بار در ولایت لغمان در شرق افغانستان در محضر عام ظاهر شد و قرار است به‌زودی پس از ۲۰ سال وارد کابل شود.
| ▲ | اتهامات جنایت‌جنگی و نقض حقوق‌بشر |
گلبدین حکمت‌یار از سوی نهادهای حقوق بشری و فعالان مدنی متهم به‌دست داشتن در کشتار غیرنظامیان در جنگ‌های داخلی افغانستان است که حکمت‌یار مسئولیت برخی از فاحش‌ترین فجایع جنگ از جمله موشک‌پرانی ماه اگست سال ۱۹۹۲را به‌دوش داشته است. به اساس گزارش کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، در این موشک‌پرانی حداقل ۱۰۰۰ تن کشته و ۸۰۰۰ دیگر زخمی شدند.
حکمت‌یار با اتهامات «جنایت جنگی و نقض حقوق‌بشر» روبه‌رو است.
نهاد بین‌المللی دیده‌بان حقوق بشر در گزارشی که پس از امضای توافق‌نامه صلح میان دولت افغانستان و حکمت‌یار منتشر کرد، حکمت‌یار را به نقض حقوق‌بشر از جمله ناپدید شدن اجباری مخالفان سیاسی، داشتن یک زندان زیرزمینی در پاکستان و شکنجه در آن، و حملات خشونت‌آمیز به سازمان‌های غیردولتی فعال در زمینه‌ی برنامه‌های آموزش و بهداشت برای زنان افغان که در ارودوگاه‌های پناهندگان در پاکستان، متهم کرد.
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- گلبدین حکمت‌یار؛ چهره‌ی متفاوت با حزبی متفاوت، وبسایت فارسی بی‌بی‌سی: جمعه ٢٨ آوریل ٢٠۱٧ - ٨ اردیبهشت ۱٣۹٦
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وبسایت بی‌بی‌سی
