 |
|
کارنامه‌ی جنگ‌سالاران در افغانستان
فهرست مندرجات
.
عطامحمد نور کیست؟
عطامحمد نور، یکی از مهم‌ترین جنگ‌سالاران تاجیک‌تبار اهل افغانستان است، که اکنون خود را یکی از بانیان اصلی دمکراسی در این کشور می‌خواند. وی رئیس اجرایی جمعیت اسلامی افغانستان و سرپرست پیشین استان بلخ در این کشور است.
عطامحمد فرزند حاجی نورمحمد در سال ۱٣۴٣ خورشیدی (۱۹٦۴ میلادی)، در گذر عزیزآباد ولایت بلخ به‌دنیا آمد.[۱] پدرش در رسته قالی‌فروشی شرق روضه «حضرت علی» نزد یکی از تاجران پوست قره‌قل و قالی، به‌نام شاهکار، کارگر بود.[٢] گفته می‌شود، نورمحمد، پس از پایان کار، بیش‌تر وقت خود را در قمارخانه‌ها و میخانه‌ها می‌گذراند و همواره مست بود.[٣]
عطامحمد که فرزند ارشد حاجی نورمحمد بود، آموزش ابتدایی تا صنف (کلاس) هشتم را در مکتب (مدرسه‌ی) قاضی حمیدالدین ادامه داد و سپس شامل دبیرستان عالی باختر شد[۴]. در این دوران، به‌سبب فقر و تنگدستی خانواده‌ای او، از فساد اخلاقی‌اش نیز سخن رفته است[۵]. به‌هر حال، پس از کوتای هفتم ثور ۱۳۵۷، او که هنوز دانش‌آموز سال یازدهم در دبیرستان بود، دانش‌اندوزی را رها کرد و به صف مجاهدین جمعیت اسلامی در شمال افغانستان پیوست[٦] و با معرفی‌نامه بابه حسام‌الدین جمعیتی، به تنگی مارمل نزد استاد ذبیح‌الله، فرمانده شورای نظار رفت. لقب افتخاری استادی را نیز در دوران جهاد به‌دست آورد؛ زیرا، وی در آن‌زمان به‌عنوان آموزگار مجاهدین فعالیت می‌کرد. پس از کشته‌شدن استاد ذیبح‌الله، به‌عنوان معاون جبهه جنگی و فرمانده جهاد در شمال ارتقا یافت.[٧] از سال ۱٣٧۱ تا سقوط طالبان در جبهات کندز، تخار، بغلان و گاهی هم در دره‌ی صوف برای حزب جمعیت اسلامی می‌جنگید.[٨]
 |
در زمان تأسیس جنبش ملی اسلامی افغانستان در سال ۱۳۷۱، به‌رهبری عبدالرشید دوستم، از اعضای مؤسس این جریان بود و به‌عنوان اولین نایب‌رئیس این حزب انتخاب شد. اما یک‌سال بعد از جنبش جدا شده و در زمستان ۱۳۷۲ جنگ خونینی با نیروهای دوستم برای کنترل شهر مزارشریف داشت. دوستم در این نبرد پیروز شد و با نیروی ده‌هزار نفری خود مزارشریف و بخش مهمی از شمال افغانستان را از کنترل دولت اسلامی افغانستان (دولت ربانی) به‌در آورد.[۹]
عطامحمد نور پس از به‌قدرت رسیدن طالبان به‌عنوان یکی از فرماندهان اصلی ائتلاف شمال زیرنظر احمدشاه مسعود فعالیت می‌کرد. در پاییز ۱۳۸۰ نیروهای عطامحمد نور و عبدالرشید دوستم با همکاری یکدیگر، و حمایت مالی و نظامی نیروهای آمریکایی، طالبان را از مزارشریف بیرون راندند.
بر اساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر در پاییز و زمستان ۱۳۸۰ موارد متعددی از غارت و خشونت سیستماتیک علیه پشتون‌های شمال افغانستان اتفاق افتاد که عمدتاً نیروهای تحت امر عبدالرشید دوستم، عطامحمد نور و محمد محقق مرتکب آن شده بودند. روستاییان پشتون فقط به این دلیل مورد حمله قرار می‌گرفتند که از لحاظ تباری پشتون بودند. آن‌ها به اتهام همکاری با طالبان در انجام ظلم و ستم، شکنجه و کشته شدند.
پس از سقوط امارت طالبان و برقراری حکومت جمهوری اسلامی افغانستان به‌ریاست حامد کرزی دوباره عطامحمد نور و عبدالرشید دوستم به‌صورت دشمنان یکدیگر درآمده و نیروهای تحت امر آن‌ها با استفاده از نیروهای زرهی و توپخانه چندین بار برای تصرف مزارشریف با یکدیگر درگیر شدند. باری، عطامحمد نور در پاسخ به شایعاتی مبنی بر قرار گرفتن عبدالرشید دوستم به‌جای او، در ولایت بلخ اظهار داشت: «مردم ولایت بلخ با وجودی‌که سال‌ها زیر فشار، تسلط و چکمه‌های ظالمانه دوستم را گذشتاندند و تجربه دارند ظلم و استبداد آن آدم را و فساد گسترده او را و هرگز حاضر نیستند که بعد از این يک آدم دزد نامی چپاولگر و فاسد را منحیث مسوول سر خود قبول کنند. این را نه آقای کرزی قبولانده می‌تواند و نه دوستم به این آرمان و خواسته‌اش می‌رسد. مگر بعد از این، این خواب را به گور ببرند!» همو می‌افزاید: [در صورتی‌که با زور مقام ولایت را از او بگیرند، حاکمیت] «طالب به مراتب بهتر از جنایات دوستم است!»
گری شرون، مأمور پیشین سازمان استخبارات امریکا (سیا) نوشته است: دویست‌وپنجاه هزار دلار به فهیم داد تا به فرمانده عطا بدهد. علت فرستادن پول به فرمانده عطا را قهر بودن او با سیا بنابر پیوستن یک تیم دیگر سی‌آی‌ای به‌نام «ستاره» با دوستم در جنوب مزارشریف عنوان نموده می‌نویسد: «احتمال درگیری فرماندهان عطا با دوستم تا زمانی‌که یک تیم سیا با دوستم بود، برای ما سخت نگران‌کننده می‌نمود. من خواستم با ارسال پول به عطا، مانع جنگ بین دوستم و فرماندهان عطا شوم و هم به‌نوعی واضح سازم که ارتباط سیا با تمام فرماندهان در یک سطح قرار دارد.»
با این حال، در نهایت عطا و دوستم، در سال ۱۳۸۳ با فشار دولت مرکزی و جامعه بین‌المللی به مصالحه‌ای برای تقسیم قدرت در شمال افغانستان دست یافتند که بر اساس آن دوستم قبول کرد که مزارشریف و بیش‌تر ولایت بلخ در اختیار عطامحمد نور باشد و عطامحمد نور هم پذیرفت که نفوذ دوستم در مناطق دیگر شمال افغانستان را به چالش نکشد.
عطامحمد نور پس از آن، کنترل قابل توجهی بر ولایت بلخ داشته و توانسته است علاوه بر تاجیک‌ها حمایت اقوام دیگر منطقه از جمله ازبک‌ها، ترکمن‌ها، عرب‌تبارها و هزاره‌ها را نیز به‌دست آورد. هم‌چنین ادعا می‌شود که برنامه‌های او توانسته امنیت و توسعه قابل توجهی را برای بلخ به ارمغان آورد، عده‌ای آبادی و عمران بلخ را مدیون او می‌دانند، در حالی‌که بسیاری معتقدند او از قدرت خود برای ثروت‌اندوزی استفاده کرده است.
اکنون، به میلیونر بودن عطامحمد نور هیچ شهروند افغانستان شك و شبهه ندارد. بیش‌تر مردم افغانستان می‌دانند كه عطامحمد نور قدرتمندترین و ثروت‌مندترین والی افغانستان است. مسلم است که او این ثروت هنگفت را از حقوق مقام ولایت نمی‌تواند به‌دست آورده باشد. خبرگزاری فارس به نقل از نیویورک‌تایمز می‌نویسد: «ولایت بلخ از منابع قوی و درآمدزا به شمار می‌رود، گزارش‌هایی زیاد وجود دارد که نور با کنترل بر بنادر تجارتی پرسود در امتداد با مرز با همسایه‌های شمالی چون ازبکستان و تاجیکستان ثروت هنگفتی اندوخته است.»
از سوی دیگر، سازمان حقوق بشر، عطامحمد نور را در دو گزارش جداگانه به‌خاطر فساد گسترده، غصب زمین و حمایت از افراد مسلح غیرمسول در ولایت بلخ به نقص حقوق بشر متهم نموده و هم‌چنین، روزنامه‌ی معتبر آلمانی اشپیگل با نشر گزارشی به‌خاطر فساد گسترده عطامحمد نور، او را یكی از افراد تحت تعقیب نیروهای ناتو عنوان كرده است.
عطامحمد نور، در انتخابات ریاست‌جمهوری سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۹۳ افغانستان، از عبدالله عبدالله متحد قدیمی خود در جمعیت اسلامی و ائتلاف شمال حمایت کرد. اما زمانی‌که عبدالله عبدالله به‌عنوان رئیس اجرایی دولت ائتلافی وحدت ملی به‌ریاست جمهوری اشرف غنی تعیین شد، عطامحمد نور به‌خاطر دست نیافتن به‌خواسته‌هایش، در اواخر سال ۱۳۹۵، از عبدالله عبدالله به‌شدت انتقاد کرد و حمایت از وی را یک اشتباه بزرگ خواند.
در ۲۷ قوس ۱۳۹۶ دولت افغانستان اعلام کرد که استعفای عطامحمد نور را پذیرفته شد و به‌جای او مهندس محمدداوود به‌عنوان والی جدید بلخ تعیین گردید. نور در واکنش به این اقدام بیان داشت که استعفا را قبول ندارد و از مقامش کناره‌گیری نمی‌کند. او عنوان کرد که این استعفا را در مقابل شروط دو طرفه امضا کرده، اما دولت از انجام شرایط توافق‌نامه سرباز زده و بنابراین تایید برکناریش منتفی است. سپس او برای براندازی حکومت وحدت ملی، شورای علمای دینی بلخ را برگزار کرد و این علما به تحریک والی بلخ، حکم بر تکفیر اشرف غنی رئیس جمهور کشور دادند و علناً علیه حکومت اعلام جهاد کردند.
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
