 |
|
اسپرم
تولید مثل یاخته‌های جنسی
اِسپِرم (به انگلیسی: Sperm) یا اسپرماتوزوآی (به انگلیسی: Spermatozoa، یعنی سلولهای اسپرم یا Spermatozoon) که در زبان فارسی به‌نام‌های نر یاخته یا منی‌دانه نیز گفته میشود، به جانور نر می‌گویند که در غده‌های جنسی تولید میشود و در مایعی موسوم به پلاسمای سمینال که آمیخته‌ای از مواد گوناگون است، شناورند. در انسان اسپرم در بیضه (Testicle) آغاز به ساخته شدن میکند و پس از تکامل در برخایه یا اپیدیدیم (Epididymis)، با منی (Semen یا Seminal fluid) از بدن خارج میشود. اسپرم‌های تولیدشده در بیضه‌ها، تنها ۵ درصد از حجم مایع منی را تشکیل می‌دهند و بقیه‌ی این مایع از ترشحات قسمت‌های مختلف دستگاه تولدمثل مردان، شامل غدد پایه‌ای مثانه، غده‌ی پروستات و کیسه‌های منی تشکیل میشود.
در انواع تولید مثل جنسی (Sexual reproduction)، از جمله تولید مثل جنسی در انسان از نوع «آنیزوگامی» (Anisogamy) است و زیرگونه‌ی آن که «اووگامی» (Oogamy) نامیده میشود، در آن تفاوت قابل ملاحظه‌ای از لحاظ اندازه سلولهای جنسی یا گامت‌ها (Gametes) دو جنس نر و ماده وجود دارد و سلول کوچک‌تر مربوط به جنس نر است که همان سلول اسپرم (Sperm cell) است.
یک سلول اسپرم جنبنده یا متحرک (Motile sperm cell)، مانند سلول اسپرم انسان، «اسپرماتوزوآی» یا «اسپرماتوزون» (Spermatozoon) نامیده میشود. در حالی‌که سلول اسپرم غیرمتحرک (Non-motile sperm cell)، مانند گامت نر غیرمتحرک یک جلبک قرمز، «اسپرمیتیوم یا اسپرمیشیم» (Spermatium) یاد می‌گردد.
اسپرم یا اسپرماتوزوآی بالغ، یاخته‌ی جنسی (گامت) جنس نر در بیشتر جاندارانی است که به روش جنسی بارور می‌شوند و تک‌دسته یا هاپلوئید (Haploid) است.
| ▲ | واژه‌شناسی |
«اسپرم»، که واژه‌ی دخیل از انگلیسی در زبان فارسی است، یاخته‌ی تولید مثل جنس نر است که درون لوله‌های اسپرم‌ساز موجود در بیضه‌ها ساخته میشود. واژه‌ی «Sperm» در زبان انگلیسی، برگرفته از واژه‌ی یونانی: «اسپرما» (σπέρμα) به‌معنای «دانه یا بذر» (seed) است. در فرهنگ فارسی عمید، به‌نام «اسپرماتوزوئید» (Spermatozoide) یاد شده و چنین توضیح داده شده است: «نطفه، یاخته‌ای که در تخم یا نطفه‌ی برخی از حیوانات وجود دارد و در دو غده‌ی مخصوص نر به‌نام بیضه‌ها تولید میشود؛ اسپرماتوزوئید انسان یاخته‌ی درازی است به‌طول ٢٠٠ میکرون که دارای سر و گردن و دم است.» البته اسپرماتوزوئید، واژه‌ی فرانسوی به‌معنای سلول اسپرم یا در زبان انگلیسی همان «اسپرماتوزون» (spermatozoon) است.
| ▲ | فرگشت اسپرم |
بر پایه‌ی برخی پژوهش‌ها تولید اسپرم در همه‌ی جانداران به ٦۰۰ میلیون سال پیش بر می‌گردد. تولید اسپرم در همه‌ی جانداران تحت تأثیر ژنی به‌نام بول (به انگلیسی: Boule) است. این ژن در طی تکامل انسان از آغاز تا کنون بی‌تغییر باقی مانده است و در همه‌ی جانداران وجود دارد.
| ▲ | پیشینه‌ی کشف |
اسپرم برای اولین‌بار در سال ۱٦۷۷ میلادی، به‌وسیله آنتوان وان لیونهوک (Antonie van Leeuwenhoek)، دانشمند هلندی، با استفاده از میکروسکوپ مشاهده شد. او در آن هنگام گزارش کرد که انسان کوچکی درون اسپرم وجود دارد. احتمالاً به این علت به این نظریه معتقد بود که هر اسپرم حاوی یک انسان کوچک کاملاً شکل‌گرفته است که بعداً در رحم زن رشد میکند.
| ▲ | ساختار و عملکرد |
اسپرم طبیعی، شامل سه قسمت: سر بیضی‌شکل (Head) به اندازه‌ی ۵ در ۳ میکرون، تنه (Midpiece) و دمی (Tail) به درازای ۵۰ میکرون، با حرکت موجی می‌باشد، که فلاژلوم یا فلاژل نامیده میشود.
ساختار اسپرم
سر اسپرم، حاوی هسته است که شامل فیبرهای کروماتینی به‌شدت در هم‌پیچیده است که همان ماده ژنتیکی یا دی‌ان‌ای (DNA) سلول است و ٦ برابر نسبت به دی‌ان‌ای سلولهای عادی متراکم‌تر است. هر اسپرم می‌تواند در دی‌ان‌ای خود ٣٧،۵ مگابایت (MB) اطلاعات داشته باشد. یعنی در هر بار انزال که ٣٠٠ تا ۴٠٠ میلیون اسپرم آزاد میشود، چیزی در حدود ۱۵٨٧ گیگابایت (GB) اطلاعات در حدود سه ثانیه منتقل می‌گردد. با این حال، سر اسپرم تنها با یک لایه ی نازک سیتوپلاسم و غشای سلولی احاطه شده است.
بر روی سطح خارجی ٢⁄٣ قدامی سر (جلوی سر)، کلاهک ضعیفی به‌نام آکروزوم (Acrosome) قرار دارد که آنزیم‌های مشابه آنزیم‌های لیزوزوم‌های سلول معمولی، از جمله هیالورونیداز (هضم‌کننده‌ی فیلامان‌های پروتئوگلیکان بافت‌ها) و آنزیم‌های پروتئولیتیک قوی (هضم‌کننده‌ی پروتئین‌ها) مورد استفاده برای نفوذ به تخمک زن و بارور کردن آن را در بر دارد.
آکروزوم (Acrosome)، اندامکی (Organelle) از سلول اسپرم است که از دستگاه گلژی (Golgi apparatus) مشتق میشود و به‌عنوان یک گرانول ترشحی در آپکس سر اسپرم قرار می‌گیرد. و دو غشای داخلی و خارجی را دارا است. ماتریکس آکروزومی بین این دو غشأ واقع شده است و حاوی آنزیم‌هایی همانند پروآکروزین (Proacrosin) که نقشی حیاتی در روند باروری دارد، می‌باشد. واکنش آکروزوم که عبارت از آزاد شدن پروآکروزین از درون آن است، مرحله‌ای بسیار مهم در اتصال اسپرم به زونا پلوسیدا (Zona pellucida) و ورودش به درون آن است. امروزه بیش از پیش معلوم شده است که جهت انجام این فرایندها مرفولوژی نرمال آکروزوم و هم‌چنین خود سلول اسپرم مورد نیاز است. نمونه‌های اسپرمی که حاوی درصد اندکی از آکروزوم‌های دست‌نخورده هستند مشکل باروری دارند. حدود ۵٠٪ از شکست‌های لقاح مصنوعی (In vitro fertilisation یا به اختصار IVF) به‌دلیل اختلالات ساختار و عملکرد آکروزوم اتفاق می‌افتند.
بخش میانی اسپرم که معمولاً این بخش هم به‌عنوان تنه‌ی دم به‌شمار می‌آید، یک هسته رشته‌ای مرکزی دارد و حاوی میتوکندری‌های فراوانی است که به دور این هسته پیچیده‌اند. این میتوکندری‌ها انرژی لازم برای حرکت اسپرم در طول دهانه‌ی رحم، رحم و لوله‌های رحمی را از (ATP)های که در آن‌ها ساخته می‌شوند، فراهم می‌کنند.
دم اسپرم یا فلاژل سه جز اصلی دارد: ۱) یک اسکلت مرکزی متشکل از ۱۱ میکروتوبول که به مجموعه‌ی همه‌ی آن‌ها آکسونم گفته میشود و ساختار آن مشابه ساختار مژک‌های سطح سایر سلول‌ها است؛ ٢) یک غشای سلولی نازک که آکسونم را می‌پوشاند؛ و ٣) مجموعه‌ی از میتوکندری‌های اطراف آکسونم در بخش پروگزیمال دم (موسوم به تنه‌ی دم یا همان بخش میانی اسپرم).
از لحاظ فیزیولوژی، دم اسپرم حرکتی شلاقی - در یک مخروط بیضوی - انجام می‌دهد که اسپرم را - با سرعت یک تا ۴ میلی‌متر در دقیقه در محیطی مایع - به جلو می‌راند و حاوی مجاری‌ای است که به‌طور اختصاصی ورود یون‌های کلسیم را امکان‌پذیر می‌کنند. به عقیده دانشمندان ورود ناگهانی کلسیم به درون دم اسپرم باعث بیش‌فعالی و سرعت گرفتن اسپرم میشود.
سلولهای اسپرم متحرک و بارور از طریق فلاژل حرکت می‌کنند و برای حرکت به‌سوی تخمک و لقاح نیاز به محیط مایع دارند. این سلول‌ها نمی‌توانند به‌خاطر ماهیت حرکت‌شان به عقب باز گردند.
مایع منی ماهیتی قلیایی دارد و فعالیت اسپرم در محیط خنثی و اندکی قلیایی - مثل آنچه در منی انزالی وجود دارد - به شدت تقویت میشود؛ اما به حداکثر سرعت حرکت خود در آن نمی‌رسد؛ ولی هنگامی که منی به واژن برسد، مایع‌های اسیدی واژن قلیایی بودن منی را خنثی میکند. با این وجود، اسپرم‌ها در محیط اندک اسیدی شدیداً ضعیف می‌شوند. محیط به‌شدت اسیدی می‌تواند سبب مرگ سریع اسپرم‌ها شود.
در هنگام انزال، فیبرینوژن ساخته‌شده در کیسه‌های منی باعث لخته‌شدن مایع منی میشود و این لخته اسپرم را حفاظت میکند. به‌محض آن‌که حرکت سلولهای اسپرم تشدید میشود، آنزیم فیبرینولیزین تولیدشده به‌وسیله پروستات که در منی وجود دارد، لخته را حل میکند و اسپرم امکان پیدا میکند تا به‌طور مطلوب پیشروی کند.
فعال شدن اسپرم و افزایش سرعت حرکت آن در دستگاه تناسلی زنانه نقش مهمی در موفقیت اسپرم در نفوذ کردن به درون تخمک دارد. با این حال، اولین مانعی که اسپرم برای وارد شدن به تخمک با آن روبه‌رو است، گروهی از سلول‌ها به‌نام سلولهای کومولوس است که دور تخمک را فراگرفته‌اند.
دومین مانعی که اسپرم باید از آن بگذرد، غشایی به‌نام زونا پلاسیدا است که در اطراف تخمک قرار دارد. یکی از پروتئین‌هایی که در زونا پلاسیدا قرار دارد، به مولکول مکمل خود در اسپرم متصل میشود. این سازوکار قفل و کلید در هرگونه حیاتی اختصاصی است و بنابراین مانع آن میشود که اسپرم و تخمک گونه‌های متفاوت جانوری با هم ترکیب شوند.
هنگامی که اسپرم به تخمک می‌رسد، در ابتدا با لایه‌ی بیرونی تخمک به‌نام زونا پلاسیدا روبه‌رو میشود. اسپرم با کمک آنزیم‌هایی که در بخش جلوی سرش قرار دارد، می‌تواند تا حدی این غشا را حل کند. اما این آنزیم‌ها برای حل کردن کامل این غشا و اتصال آن به تخمک کافی نیستند.
در واقع اگر فعالیت حرکتی اسپرم قبل از رسیدن به تخمک تشدید نشده باشد و اسپرم به اصطلاح بیش‌فعال نباشد، توانایی نفوذ به تخمک را نخواهد داشت.
به هر صورت، در هر انزال منفرد مرد به اندازه نصف یک قاشق چای‌خوری پر یعنی ۲،۷۵ میلی‌لیتر منی خارج میشود که حاوی ۱۸۰ تا ۴۰۰ میلیون اسپرم است. اگر شمار اسپرم‌ها از ۲۰ میلیون پایین‌تر بیاید، مرد را از لحاظ بالینی نابارور محسوب می‌کنند.
هر اسپرم حدود ۴۰ میکرون درازا دارد و حاوی ۲۳ کرموزوم است. اسپرم با سرعت ۷۵ سانتی‌متر در ساعت حرکت میکند و می‌تواند حد اکثر تا ۲ روز در دستگاه تناسلی زن زنده بماند.
سلول اسپرم انسانی تنها در محیط‌های گرم زنده باقی می‌ماند. هنگامی که سلولهای اسپرم بدن مرد را ترک میکند، قدرت زنده ماندن آن‌ها کاهش می‌یابد و بسیاری از این سلول‌ها می‌میرند و کیفیت اسپرم کاهش پیدا میکند. زیرا، فعالیت اسپرم به شکل قابل توجهی با افزایش دما تشدید میشود، اما هم‌چنان که سرعت متابولیسم افزایش می‌یابد، طول عمر اسپرم را نیز به‌شکل چشمگیری کوتاه میکند. گرچه اسپرم می‌تواند به‌شکل سرکوب‌شده در مجاری تناسلی بیضه‌ها به‌مدت چندین هفته زنده بماند. اما طول عمر اسپرم انزالی در دستگاه تناسلی زن فقط ۱ تا ۲ روز است.
از سوی دیگر، سلولهای اسپرم به دو گروه تقسیم می‌شوند، اسپرم‌های مونث که حاوی کرموزوم X هستند و پس از لقاح با تخمک جنین دختر و اسپرم‌های مذکر که حاوی کرموزوم Y هستند و پس از لقاح جنین پسر ایجاد می‌کنند. بنابراین، عامل شکل‌گیری جنسیت جنین، فقط سلولهای X یا Y اسپرم مرد است.
| ▲ | اسپرم‌زایی |
اسپرم، سلول جنسی مرد است که تولید آن همزمان با بلوغ از تکثیر و تمایز سلولهای زایا یا سلولهای بنيادی ژرمينال اوليه (Primordial germ stem cell) آغاز و طی مراحل متعددی (حدود سه ماه) به اسپرم بالغ تبدیل میشود.
هنگام تشکیل رویان، سلولهای زایای بدوی (Primordial germ cell) به درون بیضه‌ها مهاجرت می‌کنند و سلولهای زایای نابالغی به‌نام اسپرماتوگونی (Spermatogonia) را می‌سازند. سطوح داخلی لوله‌های منی‌ساز (Seminiferous tubule) پوشیده از اسپرماتوگونی‌ها هستند که در ٢ تا ٣ لایه قرار گرفته‌اند. آن‌ها از زمان بلوغ پیوسته تکثیر میتوزی می‌شوند تا تعدادشان کم نشود و بخشی از آن‌ها طی مراحل مشخص تکاملی تمایز می‌یابد و اسپرم را می‌سازد.
بیضه‌ها از بیش از ۹٠٠ لوله‌ی منی‌ساز پیچدار تشکیل شده که هر کدام به‌طور متوسط بیش از نیم متر طول دارند و اسپرم‌سازی در آن‌ها صورت می‌پذیرد. پس از تولید اسپرم‌ها در لوله‌های منی‌ساز، آن‌ها به درون اپیدیدیم تخلیه می‌شوند که آن نیز لوله‌ی پیچدار دیگری با طول ٦ متر است. اسپرم‌ها برای عبور از اپیدیدیم به چند روز وقت نیاز دارند. وقتی که آن‌ها از لوله‌های منی‌ساز و قسمت‌های اولیه اپیدیدیم خارج می‌شوند، بی‌تحرک و فاقد توانایی بارور کردن تخمک هستند. اما پس از آن‌که اسپرم‌ها برای ۱٨ تا ٢۴ ساعت در اپیدیدیم می‌مانند، در آن‌ها قابلیت تحرک ایجاد میشود. اگرچه چند پروتئین مهاری موجود در مایع اپیدیدیم، مانع از تحرک آن‌ها تا پس از انزال می‌شوند.
با این حال، اپیدیدیم به مجرای دفران منتهی میشود که این مجرا درست قبل از آن‌که وارد تنه‌ی غده‌ی پروستات شود، گسترده شده و آمپول مجرای دفران را می‌سازند.
در هر طرف غده‌ی پروستات یک کیسه‌ی منی وجود دارد و به انتهای پروستاتی آمپول باز میشود. محتویات هم آمپول و هم کیسه‌های منی از مجرای انزالی عبور کرده و با گذر از تنه‌ی غده‌ی پروستات به درون پیشابراه داخلی تخلیه میشود. مجاری پروستاتی نیز از غده‌ی پروستات به مجرای انزالی و از آن‌جا به پیشابراه پروستاتی تخلیه می‌گردند.
در نهایت، پیشابراه آخرین حلقه‌ی ارتباطی بیضه‌ها با خارج از بدن است. به پیشابراه موکوسی تخلیه میشود که از تعداد زیادی غدد ریز اورترال در تمام طول آن و به میزان بیشتری هم از غدد بولبواورترال (غدد کویر) دو طرف نزدیک مبدا پیشابراه ترشح میشود.
دستگاه تولیدمثل مردان
اسپرماتوژنز (Spermatogenesis)، که به‌معنای تولید اسپرم است، روندی است که طی آن اسپرماتوگونی به اسپرماتوزوآی (سلول اسپرم بالغ) تبدیل میشود. دوره‌ی اسپرماتوژنز از سلول زایا تا اسپرم ٧۴ روز طول می‌کشد. انجام صحیح این روند برای باروری مردان بسیار ضروری است.
تولید اسپرم، به‌طور متوسط از ۱٣ سالگی شروع می‌گردد و در تمام طول بقیه‌ی عمر ادامه می‌یابد ولی در پیری به‌شدت کم میشود. اسپرماتوژنز در خلال زندگی فعال جنسی بر اثر تحریک هورمون‌های گنادوتروپیک هیپوفیز قدامی در تمام لوله‌های منی‌ساز انجام میشود. در نخستین مرحله از اسپرماتوژنز، اسپرماتوگونی‌ها در میان سلولهای سرتولی (Sertoli cells) رو به لومن مرکزی لوله‌ی منی‌ساز مهاجرت می‌کنند. سلولهای سرتولی بزرگ هستند و بسته‌های سیتوپلاسمی لبریزی دارند که از لایه‌های سلولی اسپرماتوگونی‌های در حال تکامل تا لومن مرکزی لوله را فراگرفته‌اند.
روند اسپرماتوژنز؛ برگرفته از دائرةالمعارف بریتانیکا - نسخه‌ی ٢٠۱٠
هر اسپرماتوگونی که از سد می‌گذرد و وارد لایه سلولهای سرتولی میشود، به‌تدریج تغییر شکل می‌یابد و بزرگ میشود تا اسپرماتوسیت بزرگ اولیه را بسازد. هر یک از این‌ها تقسیم میوزی میشود و ۲ اسپرماتوسیت ثانویه می‌سازد. این‌ها هم پس از دو سه روز تقسیم می‌شوند و اسپرماتیدها را می‌سازند که نهایتاً به‌صورت اسپرماتوزوئیدها (اسپرم) در می‌آیند.
طی مرحله تغییر از اسپرماتوسیت به اسپرماتید، ۴٦ کروموزوم (۲٣ جفت کروموزوم) اسپرماتوسیت تقسیم می‌شوند، به‌طوری که ۲٣ کروموزوم به یک اسپرماتید می‌روند و ۲٣تای دیگر به اسپرماتید دوم. واضح است که با این کار، ژن‌های کروموزومی هم تقسیم می‌شوند، به‌طوری که با نیمی از این خصوصیات ژنتیکی جنین آینده از پدر تأمین میشود و نیم دیگر از اووسیت حاصل از مادر.
بلوغ اسپرم (Maturation of sperm)
البته عوامل هورمونی محرک اصلی اسپرماتوژنز هستند و چند هورمون در تولید اسپرم نقش اساسی دارند. برخی از آن‌ها عبارتند از: ۱- تستوسترون: که از سلولهای لیدیگ (Leydig cells) در میان بافت بیضه ترشح میشود، برای رشد و تقسیم سلولهای زایای بیضه در مرحله‌ی اول ساخت اسپرم ضروری است. ٢- هورمون زردساز (LH): که از غده‌ی هیپوفیز قدامی ترشح میشود، سلولهای لیدیگ را وادار به ترشح تستوسترون میکند. ٣- هورمون محرک فولیکول (FSH): که آن‌هم از غده‌ی هیپوفیز قدامی ترشح میشود، سلولهای سرتولی را تحریک میکند. روند اسپرمیوژنز (تبدیل اسپرماتیدها به اسپرم) بدون این تحریک رخ نخواهد داد. ۴- استروژن‌ها: که بر اثر تحریک سلولهای سرتولی با FSH از تستوسترون ساخته می‌شوند، احتمالاً برای اسپرمیوژنز لازم هستند. ۵- هورمون رشد: و نیز بیشتر هورمون‌های دیگر برای کنترل اعمال متابولیک زمینه‌ای در بیضه‌ها لازم است. هورمون رشد اختصاصاً باعث پیشرفت تقسیم اولیه‌ی خود اسپرماتوگونی‌ها میشود؛ در غیاب آن (مثلاً در کوتوله‌های هیپوفیزی) اسپرماتوژنز به‌شدت ناقص است یا اصلاً وجود ندارد و بنابراین، شخص نابارور است.
یکی از اساسی‌ترین پرسش‌ها در زیست‌شناسی این است که چرا نرها اسپرم و ماده‌ها تخمک می‌سازند. محققان استرالیایی کشف کردند که مشتقات ویتامین A باعث تولید تخمک و اسپرم در ماده‌ها و نرها میشود. سلول‌هایی که در نهایت به تخمک یا اسپرم تبدیل می‌شوند در جنین نر و ماده یکسان هستند به این سلول‌ها، سلولهای جنینی گفته میشود این‌که سلولهای جنینی به شکل تخمک یا اسپرم رشد کنند، بستگی به زمان رخ دادن میوز در آن‌ها دارد. در ماده‌ها میوز قبل از تولد رخ می‌دهد و تخمک تشکیل میشود، در حالی‌که در نرها میوز بعد از تولد رخ می‌دهد و اسپرم تشکیل میشود. این محققان دریافتند که اسید رتینوئیک که یکی از مشتقات ویتامین A است باعث میشود سلولهای جنینی در ماده‌ها شروع به میوز کنند و در نتیجه تخمک ساخته شود و در جنین‌های نر آنزیمی پیدا کرده‌اند که رتینوئیک اسید را از بین می‌برد و در نتیجه میوز را تا پس از تولد متوقف میکند و نتیجه آن تولید اسپرم است.
اسپرم، سلول جنسی مرد است که توليد آن همزمان با بلوغ از تکثير و تمايز سلولهای زايا (ژرمينال) آغاز و طی مراحل متعددی (حدود سه ماه) به اسپرم بالغ تبديل میشود. تعداد، حرکت و شکل اسپرم در توانمندی مردان برای باروری نقش بسزايی دارد. حساسيت سلولهای زايای مرد در مقابل ابتلا به عفونتها، ضربه، تأثير عوامل محيطی همانند آلودگیهای شغلی و هم‌چنين داروها به‌خصوص شيمی‌درمانی و اشعه‌درمانی بسيار قابل توجه است. بهگونهای که اين عوامل می‌توانند منجر به تخريب فرآيند اسپرماتوژنز شده و تا مرحله توقف کامل روند توليد اسپرم، پيش روند.
چنان‌که گفته شد، با فرا رسیدن زمان بلوغ در انسان، ساخت همیشگی اسپرم در بیضه‌ها با سرعت حدود ۱۲۵ میلیون اسپرم در روز آغاز میشود. اسپرم‌ها در اطراف دیواره‌های لوله‌های سمینیفر تکامـل پیدا می‌کنند و دم‌های آن‌ها که موسوم به تاژک یا فلاژل (Flagellum) است، آن‌ها را قادر به شنا کردن می‌کنند، به‌سمت مرکز لوله‌ها قرار می‌گیرند. اسپرم بالغ در یک لوله‌ی پیچ در پیچ به‌نام اپیدیدیم که پشت هر بیضه جای دارد، نگهداری میشود. سرانجام اسپرم‌ها یا در طی فعالیت جنسی با انزال بیرون می‌روند و یا به داخل بدن بازجذب می‌شوند.
| ▲ | آسیب‌شناسی |
تعداد، حرکت و شکل اسپرم در توانمندی مردان برای باروری نقش بسزایی دارد. حساسیت سلولهای زایای مرد در مقابل ابتلا به عفونتها، ضربه، تأثیر عوامل محیطی همانند آلودگیهای شغلی و هم‌چنین داروها به‌خصوص شیمی‌درمانی و اشعه‌درمانی بسیار قابل توجه است. بهگونهای که این عوامل می‌توانند منجر به تخریب فرآیند اسپرماتوژنز شده و تا مرحله توقف کامل روند تولید اسپرم، پیش روند.
از دلایل کاهش تولید اسپرم در مردان می‌توان به کشیدن سیگار، اضافه وزن، تغذیه و هر چه باعث گرم‌شدن بیضه‌ها شود که می‌توان به نشستن طولانی مدت اشاره کرد. هم‌چنین ورزش تأثیر بسیاری بر تولید اسپرم دارد به‌نحوی که مردانی که در طول روز بیش از ۱۵ ساعت تحرک دارند حدود ۷۳ درصد نسبت به مردان کم‌تحرک اسپرم تولید می‌کنند. کاهش تولید اسپرم در مردان لزوماً به‌ضعف قدرت باروری منجر نمی‌شود.
| ▲ | ذخیره‌سازی اسپرم |
ذخیره‌سازی اسپرم، معمولاً به دو صورت مفهوم میشود: نخست ذخیره‌سازی اسپرم به‌طور طبیعی که در بیضه‌ها رخ می‌دهد، و دو دیگر آن‌که اسپرم منجمد شده و به‌مدت طولانی در بانک ذخیره اسپرم، ذخیره و نگهداری میشود.
- ذخیره‌سازی اسپرم در بیضه‌ها: بیضه‌های مردان بالغ روزانه بیش از ۱۲۰ میلیون اسپرم تولید میکند، مقدار کمی از این اسپرم‌ها می‌توانند در اپیدیدم ذخیره شوند ولی بیشتر آن‌ها در مجرای دفران ذخیره می‌شوند. آن‌ها می‌توانند با حفظ قابلیت باروری خود حداقل به‌مدت یک‌ماه ذخیره شوند. در طول این مدت اسپرم‌ها توسط چند ماده‌ی بازدارنده که در ترشحات مجاری وجود دارند، به‌صورت شدیداً سرکوب‌شده و غیرفعال نگه‌داشته می‌شوند. در صورتی‌که سطح فعالیت جنسی و تعداد انزال‌ها زیاد باشد، ممکن است ذخیره‌سازی بیش از چند روز طول نکشد.
پس از انزال، اسپرم‌ها متحرک گشته و هم‌چنین قابلیت بارورسازی تخمک را می‌یابند. با این روند بلوغ گفته میشود. سلولهای سرتولی و اپیتلوم اپیدیدیم نوعی مایع مغذی خاص (مایع منی) ترشح می‌کنند که همراه با اسپرم خارج میشود. این مایع محتوی هورمون‌ها (شامل تستوسترون و استروژن‌ها)، آنزیم‌ها، و مواد غذایی خاصی است که برای بلوغ اسپرم ضروری هستند.[گایتون و هال، فیزیولوژی پزشکی، ج ٢، ص ۱۱٢۹]
- بانک ذخیره اسپرم: برای درمان ناباروری احتمالی مردان در آینده، که به سبب ابتلا به عفونتها، ضربه، تأثير عوامل محيطی همانند آلودگیهای شغلی و هم‌چنين داروها به‌خصوص شيمی‌درمانی و اشعه‌درمانی در معرض تخريب فرآيند اسپرماتوژنز و حتا خطر توقف کامل روند توليد اسپرم هستند، انجماد اسپرم و نگهداری آن در بانک اسپرم (Sperm bank)، یکی از راهکارهای تجربه‌شده و قابل قبول است.
این دوچرخه‌ی اسپرم‌بر در دانمارک از بانک اسپرم برای کلینیک‌های باروری اسپرم می‌برد
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
دکتر محسن وریانی، اعمال تولید مثلی و هورمونی مردان
اسپرم آزمایشگاهی، از بخش دانش بی بی سی
[▲] پی‌نوشت‌ها
اسپرماتوزوئید، از ویکی‌واژه
گایتون و هال، فیزیولوژی پزشکی، ج ٢، ص ۱۱٢٨
گایتون و هال، فیزیولوژی پزشکی، ج ٢، ص ۱۱٢٨
دکتر امیرحسین اسماعیلی، دائرةالمعارف بدن انسان، برگرفته از: گایتون و هال، فیزیولوژی پزشکی، ج ٢، ص ۱۱٢٦
گایتون و هال، فیزیولوژی پزشکی، ج ٢، ص ۱۱٢۹
دکتر امیرحسین اسماعیلی، دائرةالمعارف بدن انسان، برگرفته از: گایتون و هال، فیزیولوژی پزشکی، ج ٢، ص ۱۱٢٧
دکتر امیرحسین اسماعیلی، دائرةالمعارف بدن انسان، سرواژه‌ی «اسپرم».
[▲] جُستارهای وابسته
□ سلول جنسی
□ آب منی
□ تخمک
□ بانک اسپرم
□ اسپرم آزمایشگاهی
□ آزمایش اسپرم
□ تولیدمثل جنسی
□ کروموزوم جنسی
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها: │ زیست‌شناسی │ تولید مثل │ یاخته‌های جنسی
