 |
|
یائسگی
فهرست مندرجات
◉ علایم و نشانه‌ها
◉ دگرگونی رابطه‌ی جنسی پس از یائسگی
◉ مدیریت دوران یائسگی
◉ يادداشت‌ها
◉ پيوست‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
◉ پيوند به بيرون
دستگاه غدد درون‌ریز چرخه‌ی قاعدگی
یائسگی (به انگلیسی: Menopause، با تلفظ آمریکایی: Menopause)، یکی از دوره‌های طبیعی زندگی اغلب زنان است که در آن قاعدگی برای همیشه متوقف می‌گردد و آنان دیگر قادر به بارداری (بچه‌دار شدن) نخواهند بود. یائسگی معمولاً در حدود سن ۴۵ تا ۵۵ سالگی و به‌طور میانگین ۵۱ سالگی آغاز می‌شود. اما احتمال دارد دست‌کم در دهه‌ی ۳۰ و حداکثر در دهه‌ی ۶۰ سالگی رخ دهد. با این حال، فقط حدود یک درصد زنان زیر سن ۴۰ سالگی یائسه می‌شوند و آن‌هم بیش‌تر به‌سبب بیماری نارسایی زودرس تخمدان (Premature ovarian failure)، که تاکنون علت این نارسایی به‌طور کامل تشخیص داده نشده است و ممکن است مربوط به بیماری‌های خودایمنی (Autoimmune diseases) یا عوامل ارثی (ژنتیکی) باشد. از این گذشته، هم‌چنین احتمال دارد برخی از جراحی‌ها مانند جراحی حذف تخمدان‌ها (Ovaries) یا تخمدان‌برداری (Oophorectomy) سبب توقف آنی چرخه‌ی قاعدگی یا یائسگی زودرس شود.
در دوران یائسگی طبیعی، تخمدان‌ها به‌میزان کمتری هورمون‌های زنانه، به‌خصوص استروژن را ترشح کرده و سبب بروز علائم یائسگی می‌شوند. در این زمان، ابتدا عادت ماهیانه نامرتب شده و سپس به‌طور کامل قطع می‌شود. دوره‌ی گذار به یائسگی که Perimenopause خوانده می‌شود (البته این اصطلاح، به‌طور رسمی یک اصطلاح پزشکی نیست)، حدود ۳ تا ۴ سال به‌طول می‌انجامد. سپس، با توقف کامل چرخه‌ی قاعدگی، دوران پس از یائسگی آغاز می‌گردد. این اصطلاح برای رنانی به‌کار می‌رود که قبلاً یائسگی را تجربه کرده باشند.
با این وضع، زنانی که به‌مدت یک‌سال عادت ماهیانه نداشته باشند، یائسه محسوب می‌شوند. یائسگی با یک سری تغییرات جسمی و روحی همراه است. برخی از علائمی که با یائسگی به‌وجود می‌آیند مانند گرگرفتگی، تپش قلب، تعریق، اضطراب و بی‌خوابی در ابتدای یائسگی شدت بیش‌تری داشته، ولی با گذشت زمان بهبود می‌یابد. بعد از یائسگی خطر ابتلا به مشکلاتی از قبیل پوکی استخوان، بیماری‌های قلبی و عروقی، بی‌اختیاری ادرار، کم‌شدن ترشحات زنانه و افسردگی افزایش می‌یابد.
| ▲ | علایم و نشانه‌ها |
یائسگی از زمانی آغاز می‌شود که بدن زن، به‌تدریج هورمون‌های جنسی زنانه (استروژن و پروژسترون) کمتر و کمتر ترشح کند. استروژن و پروژسترون هورمون‌هایی هستند که قاعدگی (پریود) زنان را کنترل می‌کنند. چندین عامل در کاهش این هورمون‌ها نقش بازی می‌نمایند. وقتی عادت ماهیانه برای ۱۲ ماه متوقف شود، زن یائسه محسوب می‌شود. بنابراین، علایمی (Signs) وجود دارند که به‌وسیله‌ی آن زنان می‌توانند دوره‌ی آغاز یائسگی (Perimenopause) خود را تشخیص دهند. هر چند علایم و نشانه‌های فیزیکی و جسمانی ناشی از یائسگی می‌تواند خواب را مختل نموده و انرژی را تحلیل ببرد و در نهایت به‌صورت غیرمستقیم احساس ناراحتی و اندوه را در فرد تقویت نماید ولی این یک روند بیولوژیک طبیعی بدن محسوب می‌گردد و نه یک مشکل بالینی که می‌توان با رعایت توصیه‌هایی، از عوارض آن کاهید. از برخی نشانه‌های یائسگی (Menopause Symptoms) می‌توان موارد زیر را نام برد:
◼ تغییرات در عادت ماهیانه (Changes in Period): در این زمان تخمدان‌ها به‌میزان کمتری هورمون‌های زنانه (استروژن و پروژسترون) ترشح کرده و سبب بروز علائم یائسگی و قاعدگی‌های نامنظم می‌شوند. به‌علت کاهش هورمون‌های جنسی زنانه، در ابتدا عادت ماهیانه نامرتب شده، سپس در آخر دوره‌ی پری‌مونوپوز (Perimenopause) فاصله‌ی زمانی بین دوره‌های پریود به‌بیش از ۶۰ روز می‌رسد و در نهایت به‌طور کامل قطع می‌شود.
◼ خون‌ریزی شدید (Heavy Bleeding): خون‌ریزی شدید قاعدگی ممکن است به‌سبب ضخیم‌شدن یا رشد بیش از انداز‌ه‌ی بافت‌هایی باشد که دیواره‌ی رحم را می‌سازند و این در دوران پری‌مونوپوز (پیشایائسگی) به‌علت کاهش میزان پروژسترون است. هم‌چنین احتمال دارد که خون‌ریزی شدید قاعدگی - در زنان جوان‌تر - به‌سبب فیبروم رحم (Uterine fibroids یا رشد بیش از حد دیواره‌های رحم) باشد که این بیماری می‌تواند باعث نازایی شود.
◼ گرگرفتگی یا احساس گرما (Hot Flashes): در ابتدای دوران یائسگی بروز گرگرفتگی (احساس حرارت در سطح بدن) همراه با عرق‌کردن بسیار متداول است. در این هنگام با افزایش میزان جریان خون در مناطقی از بدن مانند سر و گردن حالت گرگرفتگی ایجاد می‌شود که حدود ۳۰ ثانیه تا ۵ دقیقه ادامه خواهد یافت و دفعات گرگرفتگی از هر زنی تا زن دیگر متفاوت است. استرس و فشارهای روحی می‌توانند سبب تشدید این مسئله گردند. علت اصلی بروز این مشکلات کاهش میزان استروژن (هورمون جنسی زنانه) در بدن می‌باشد. برخی از گیاهان مانند سویا و هم‌چنین مکمل‌های حاوی عصاره سویا دارای ترکیباتی نظیر استروژن بوده و می‌توانند از بروز چنین عوارضی بکاهند.
◼ خشکی واژن (Vaginal Dryness): از آن‌جا که در این دوران استروژن (هورمون جنسی زنانه) کاهش می‌یابد، ممکن است بافت‌های واژن (مهبل) نازکتر و خشک‌تر شوند و این سبب خارش، درد و حتی زخم در جریان رابطه جنسی گردد. رابطه جنسی منظم می‌تواند این بافت‌ها را خوب و سالم نگه‌دارد.
◼ اختلال خواب (Sleep Problems): در هنگامی که به‌علت تغییرات در هورمون‌ها، گرگرفتگی و تعریق شبانه پدید می‌آید خواب شبانه مختل شده و سبب بیدار شدن فرد از خواب می‌گردد. به‌هم‌خوردن میزان طبیعی خواب باعث می‌شود فرد در طی روز بعد احساس ضعف و خستگی نماید.
◼ مشکلات روحی-روانی (Mood Changes): بسیاری از زن‌ها با فرارسیدن به دوران یائسگی، نگران پیری می‌شوند. اول از همه باید دانست که یائسگی به‌هیچ‌وجه بدین معنا نیست که پایان زندگی نزدیک شده است چرا که هنوز نیمی از زندگی فرد باقی مانده است. دو دیگر این‌که، استفاده از یک رژیم غذایی سالم و متعادل، پرهیز از مصرف سیگار و الکل، دوری از شرایط پُراسترس، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، معاشرت با دوستان و مهم‌تر از همه ورزش روزانه (به‌ویژه ورزش‌هایی چون پیاده‌روی، شنا و ...) به حفظ روحیه‌ای شاداب کمک می‌کند.
◼ فراموشی (Forgetfulness): تغییرات در هورمون‌ها، همراه با سایر پیشایائسگی (نوسانات خلقی و مشکلات خواب)، اندکی دشوار همه‌چیز را فرد به‌خاطر بسپارد. بنابراین، ممکن است فرد بر خیلی موضوعات تمرکز نداشته باشد، مثلاً کلیدهای خود یا برخی از قرارهای ملاقات را فراموش کند.
◼ پوکی استخوان (Bone Loss): یکی از مهم‌ترین مشکلات دوران یائسگی پوکی استخوان است. از عوامل مهم در ایجاد پوکی استخوان، کاهش میزان هورمون استروژن بعد از یائسگی بوده که سبب کاهش جذب کلسیم و ویتامین دی (Vitamin D) می‌شود.
افزون بر این، از دیگر نشانه‌های یائسگی می‌توان به موارد چون: کاهش باروری، بیماری‌های قلبی عروقی، بی‌اختیاری ادرار، تغییرات ظاهری (افزایش چربی شکمی، نازک‌شدن موها، و کاهش تورم سینه‌ها) و دگرگونی در رابطه‌ی جنسی اشاره کرد.
◼ بیماری‌های قلبی عروقی: استروژن با کاهش کلسترول تام و کلسترول بد یا LDL و افزایش کلسترول خوب یا HDL در سلامت قلب نقش دارد. زمانی‌که سطح استروژن در طی یائسگی کاهش می‌یابد ممکن است سطح کلسترول تام بالا رفته و احتمال خطر بیماری قلبی، سکته و سایر بیماری‌های قلب و عروق افزایش یابند. برای کاهش این خطر موارد زیر توصیه می‌شود: خودداری از استعمال دخانیات مانند سیگار و قلیان، ورزش منظم، کاهش مصرف چربی و نمک و افزایش مصرف میوه و سبزی و غذاهای حاوی فیبر (مانند نان‌های سبوس‌دار).
◼ بی‌اختیاری ادرار: ممکن است با از دست‌رفتن کشش‌پذیری پیشابراه و واژن فرد دچار بی‌اختیاری ادرار شود. بی‌اختیاری ادرار ممکن است همراه با نیاز به سریع‌تر رفتن به دستشویی باشد یا این‌که به‌هنگام سرفه، خنده یا بلند کردن اجسام ایجاد شود.
◼ تغییرات ظاهری: پس از یائسگی چربی تجمع‌یافته در ران و لگن به بالاتر از کمر و شکم منتقل می‌شود، ممکن است فقدان احساس پُری سینه‌ها، نازکی موها و چین و چروک پوست ایجاد شود. سطح استروژن کاهش می‌یابد ولی بدن به تولید مقادیر کم هورمون مردانه تستوسترون ادامه می‌دهد در نتیجه ممکن است موی ضخیم روی چانه، لب فوقانی، سینه و شکم رشد کند.
| ▲ | دگرگونی رابطه‌ی جنسی پس از یائسگی |
حدود ۶۰ تا ۸۶،۵ درصد زنان پس از یائسگی با رابطه‌ی جنسی مشکل دارند.[*] اما براساس مطالعات پزشکی که در ژورنال Obstetrics & Gynecology به نشر رسیده است، این مشکل قابل درمان است.
کاهش هورمون استروژن پس از یائسگی می‌تواند سبب بروز تغییراتی در تمایل و عملکرد جنسی یک زن شود. زنان در این دوره و پس از آن ممکن است متوجه شوند که به‌راحتی برانگیخته نمی‌شوند و احتمالاً به لمس و فشار کمتر حساس هستند. در نتیجه این عوامل سبب بروز کاهش در تمایل جنسی می‌شوند. در روش HRT (که به‌عنوان روش درمان هورمونی یائسگی (هورمون درمانی یائسگی) و روش جایگزینی استروژن نیز شناخته می‌شود از هورمون‌های زنانه (استروژن و پروژسترون) برای درمان علائم شایع یائسگی و پیری و درمان سردمزاجی زنان در یائسگی استفاده می‌شود. پزشکان ممکن است این روش را در طول یائسگی یا پس از آن توصیه کنند.
پس از یائسگی، تمایلات جنسی مقداری کاهش پیدا می‌کنند و از طرفی به‌دلیل کاهش ترشحات زنانه، خشکی واژن پدید می‌آید و گاهی سبب ایجاد درد و ناراحتی به‌هنگام نزدیکی می‌شود و این موضوع می‌تواند بر روابط جنسی فرد تأثیر بگذارد.
بیش از ۴۰ درصد از بانوان در سن یائسگی و پس از آن از مشکلات واژن پس از یائسگی (آتروفی واژن) یا پیری واژن رنج می‌برند. دیواره‌های واژن به مرور زمان نازکتر می‌شود و خاصیت ارتجاعی طبیعی و خون‌رسانی آن کاهش می‌یابد. در اثر خشک و باریک‌شدن غشای مخاطی محافظ واژن خاصیت لغزندگی واژن کاهش می‌یابد. به‌هم‌خوردن تعادل طبیعی اسیدیته (pH) محیط داخلی، به‌شدت عملکرد و سلامت واژن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
از طرف دیگر کاهش سطح استروژن سبب کاهش خون‌رسانی به واژن می‌شود. و کاهش خون‌رسانی به واژن به‌نوبه‌ی خود روی لغزندگی اندام تأثیر منفی می‌گذارد و خشکی زیاد واژن مانع از کسب رابطه‌ی جنسی خوشایند می‌شود. اما کاهش سطح استروژن تنها علت مطرح‌شده برای کاهش تمایل جنسی زنان یائسه نیست؛ عوامل متعدد دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند اشتیاق یک زن برای رابطه‌ی جنسی را در این دوره و پس از آن تحت تأثیر قرار دهند. از جمله: مشکلات کنترل مثانه، اختلالات خواب، افسردگی یا اضطراب، استرس، بیماری‌ها و مشکلات طبی و دروها.
با وجود این، بسیاری از زنان می‌توانند حتی در دوران یائسگی بسیار جذاب باشند و مهارت‌های ارتباطی خود را افزایش دهند. در برخی از روابط نشان داده شده که رضایت جنسی حتی با افزایش سن نیز وجود داشته است. حتی برخی از زنان در دوران پس از یائسگی افزایش تمایل جنسی را گزارش کرده‌اند. این موضوع احتمالاً به‌دلیل از بین رفتن ترس از بارداری و کاهش اضطراب وابسته به آن می‌باشد. هم‌چنین بسیاری از زنان در دوران بعد از یائسگی مسئولیت‌های خیلی کمتری در خصوص بچه‌ها و امور مربوط به آن‌ها دارند؛ بنابراین، این امر سبب می‌شود با آرامش و آسودگی بیش‌تری به عشق و همسر یا شریک جنسی خود پرداخته و از روابط جنسی خود لذت ببرند.
| ▲ | مدیریت دوران یائسگی |
رایج‌ترین مصرف دارویی در دوران یائسگی HRT (هورمون درمانی) است که امروزه معمولاً شامل ترکیبی از هورمون استروژن و پروژسترون می‌باشد. این روش درمانی می‌تواند در کاهش میزان گرگرفتگی، تعریق شبانه و پوکی استخوان مؤثر باشد، ولی در برخی از موارد خطر ابتلا به تومورهای سرطانی را افزایش می‌دهد؛ بنابراین مصرف این داروها حتماً بایستی تحت‌نظر پزشک و با انجام آزمایش‌های دوره‌ای صورت بگیرد. داروهای دیگری مانند ویتاگنوس و ... نیز کاربرد دارند.
انجام آزمایش‌های دوره‌ای شامل سونوگرافی – ماموگرافی ... تحت نظر پزشک اصلاح شیوه‌ی زندگی ورزش، کنترل وزن، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و پیش‌گیری از انزوا، رعایت توصیه‌های تغذیه‌ای و داشتن رژیم غذایی مناسب را شامل می‌شود؛ که در این میان مسئله تغذیه از اهمیتی خاص برخوردار است. شبدر فرمز، یونجه، ریشه‌ی شیرین بیان، رازیانه، رازک و سویا در درمان خوراکی برخی از مشکلات یائسگی مؤثر هستند.
◼ توصیه‌های تغذیه‌ای:
| ۱- | ترکیبات موجود در سویا و مکمل‌های آن مشابه هورمون استروژن عمل کرده و می‌توانند به کاهش عوارض یائسگی خصوصاً پوکی استخوان و بیماری‌های قلبی کمک کنند. بر خلاف داروهای هورمونی چنانچه سویا و مکمل‌های آن به‌درستی مصرف شوند، خطرات هورمون درمانی را به‌همراه نخواهند داشت. سویا دارای مواد مغذی با ارزشی مانند پروتئین است. هنگامی که سویا به‌همراه برنج مصرف می‌شود، پروتئین آن با پروتئین فراورده‌های حیوانی برابری می‌کند. |
|---|
| ۲- | به‌دلیل افزایش نیاز به کلسیم در این دوران مصرف کافی شیر و لبنیات در رژیم غذایی روزانه توصیه می‌شود. |
|---|
| ۳- | ویتامین دی برای جذب کلسیم ضروری است. این ویتامین از طریق منابع غذایی و هم از طریق تابش نور خورشید به‌پوست ساخته می‌شود. چنانچه فردی روزانه حدود ۲۰ دقیقه در معرض تابش نور مستقیم خورشید قرار بگیرد، جهت تولید ویتامین کفایت می‌کند. |
|---|
| ۴- | ورزش منظم یکی از عوامل مهم برای افزایش جذب کلسیم و افزایش تراکم استخوان‌ها است. |
|---|
| ۵- | نوشابه‌های گازدار (حتی انواع رژیمی) از جذب کلسیم غذا جلوگیری می‌کنند. پس بهتر است تا حد امکان از نوشابه‌های گازدار محدود شوند. |
|---|
| ۶- | استعمال دخانیات و مصرف الکل برای همه افراد، در هر سنی و هر شرایطی ضرر دارد. از جمله عوارض استفاده از این مواد، تشدید پوکی استخوان است؛ بنابراین بایستی از مصرف آن‌ها خودداری گردد. |
|---|
| ۷- | غذاهای دریایی سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند که می‌توانند به‌سلامتی قلب و عروق کمک کنند. مصرف ماهی حداقل ۲ بار در هفته می‌تواند بسیار سودمند باشد. |
|---|
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها │ ...
