پطر کبیر

از: دانشنامه‌ی آریانا

پطر کبیر

فهرست مندرجات ◉ زندگی‌نامه ◉ وصیت‌نامه پطر کبیر ◉ يادداشت‌ها ◉ پيوست‌ها ◉ پی‌نوشت‌ها ◉ جُستارهای وابسته ◉ سرچشمه‌ها ◉ پيوند به بيرون

...

...

پطر یکم یا پطر کبیر (به انگلیسی: Peter I یا Peter the Great) (زاده‌ی ۱٦۷۲ م - درگذشته‌ی ۱۷۲۵ م)، مشهورترین تزار از خاندان رومانوف در روسیه بود، که در ده‌سالگی به حکومت رسید. او از ۷ مه ۱٦۸۲ تا ۸ فوریه ۱۷۲۵ میلادی، همراه با برادر بیمار و ناتوانش ایوان پنجم بر روسیه حکومت کرد. پس از آن‌که، سوفی، خواهرش او را برای جلوگیری از به‌سلطنت رسیدن به یکی از دهات مجاور مسکو تبعید کرد، بالاخره در سال ۱٦۸۹ با جمعی از یاران خود به مسکو حمله کرد و خواهر خود را به زندان افکند و خود به‌جای او به سلطنت نشست. او، که راساً به‌خودش لقب کبیر داد و حال آن‌که نام رسمی‌اش پطر اول بود، توانست روسیه را به یک ابرقدرت اروپایی تبدیل کند.

▲	زندگی‌نامه

پطر کبیر، سومين تزار خاندان رومانوف بود

پطر آلکسیویچ رومانوف پسر الکسی میخایلویچ رومانوف (الکسیس یکم)، در ۹ ژوئن ۱٦٦۱، در مسکو زاده شد. پدر او، یکی از تزارهای روسیه در قرن هفدهم میلادی بود، که بین سال‌های ۱٦۴۵ و ۱٦۷٦، در روسیه حکومت می‌کرد و مادرش، ناتالیا کیریلوفنا ناریشکینا، همسر دوم الکسیس یکم بود. او در کودکی نجّاری آموخت و بسیار علاقمند به بحث و فحص با ریاضیدانان و فیزیکدانان جهت ساختن ابزار و آلات بود به‌ویژه آموخت که چگونه بهترین ابزار شکنجه را بسازد، و چگونه سربازان را آموزش دهد. در زمانی‌که هنوز به سن بلوغ نرسیده بود، در آلمان زندگی می‌کرد و اکثر اوقات را با سر بازان آلمانی به‌سر می‌برد و از آن‌ها درخصوص حرکت بالستیک و پرتاب گلوله در توپ و ساختن برج و بارو و حصار بسیار چیزها آموخت.

پطر، از همسر اول الکسیس یکم، به‌نام ماریا ایلینیچنا میلوسلاوسکایا، دو برادر ناتنی داشت: یکی فیودر و دیگری ایوان. پس از مرگ الکسیس یکم، برادر بزرگ‌تر با عنوان فیودور سوم، بین سال‌های ۱٦۷٦ و ۱٦۸۲ میلادی، تزار روسیه بود. او که فرد بیمار و ضعیف بود، سرانجام، در حالی‌که ۲۱ سال بیش‌تر نداشت، در ۷ مه ۱۶۸۲ میلادی درگذشت. چون فئودور درگذشت و از او فرزندی نماند امرا و نجبای روسیه یا بویاردها بر آن شدند که پطر را به سلطنت بردارند و مادر او را تا پسرش به‌سن رشد نرسیده است، نائب‌السلطنه شناسند. اما خانواده‌ی میلوسلاوسکی نمی‌خواستند که پطر به‌تنهایی جانشین تزار شود. آن‌ها خواستار آن بودند که پطر و ایوان مشترکاً به سلطنت برسند. از آن‌جا که خانواده‌ی میلوسلاوسکی توسط گارد تفنگداران (Streltsy) مسکو که از جمله نگهبانان کاخ کرملین نیز بودند حمایت می‌شدند، ناگزیر خواست آن‌ها تحمیل و اجرا شد‌.

به‌هر حال، پطر در ۲۹ آوريل ۱٦۸۲ میلادی، در ده سالگی به‌سلطنت روسيه دست يافت و پس از رسيدن به مقام سلطنت، توسط صوفی، خواهر ناتنی خود كه دختری جاه‌طلب و خودخواه بود و نيابت سلطنت را نیز به‌عهده داشت، از سلطنت خلع و به دهكده‌ه‏ای نزديك مسكو تبعيد شد. در این زمان که در واقع، به قریه‌ای در مجاورت کوی خارجیان اروپایی انتقال یافته بود، با اتباع کشورهای اروپایی تماس نزدیک گرفت و از مردان سیاسی و نظامی و معماران و سرمایدارانی که در آن میان بودند، بسی چیزها آموخت و با مظاهر تمدن اروپا تا حدی آشنا شد. او در اثر همین آشنایی تصمیم گرفت که صورت و سیرت ملت روس را به‌طرز اروپایی بیاراید و روسیه را با تمدن اروپا آراسته گرداند.

پطر كبير پس از مدتی، که هنوز ۱۷ سال داشت، ابتدا سپاهی عظيم فراهم آورد و به‌جنگ خواهر خويش رفت. او در اين نبرد پيروز شد و از آن پس با قاطعيت به‌سر و سامان‌دادن به امور داخلی كشورش پرداخت و در امور فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی روسيه، تحولات مهمی به‌وجود آورد و جریان اروپایی‌کردن روسیه را سرعت و شدت بخشید. پطر هم‏‌چنين سرزمين‏‌های بسياری را اشغال كرد و قلمرو حكومت خود را گسترش داد. وی مصمم بود تا رعايای نيمه‌وحشی روس را به تمدن برساند. از اين‌رو بسياری از مهندسان، معماران، دريانوردان و پزشكان غربی را استخدام كرد و به روسيه فرستاد. او در مسير تغيير اوضاع اجتماعی و اخلاق قديمی ملت روس، قدم‌‏های سريعی برداشت به‌طوری كه در اواخر سلطنت او، روسيه در شمار ممالك بزرگ اروپا درآمد.

افزون بر این، پطر آرزو داشت تا روسيه از سمت جنوب به درياهای گرم متصل شود و اين هدف را دنبال می‌كرد. برای اين منظور او و پادشاهان بعدی تلاش فراوانی از خود نشان دادند و ظلم و ستم زيادی به مردم روا داشتند ولی طی صدها سال بعد نيز به‌مقصود خود نرسيدند. هرچند در اين ميان، با تحميل جنگ‏‌های گوناگون با همسايگان خود از قبيل افغانستان، ايران و عثمانی، سرزمين‌‏های وسيعی را طی قراردادهای اجباری به‌تصرف خود درآوردند.

پطر كبير سرانجام پس از چهل و سه سال تزاری و سی و شش سال حكومت در بيست و هشتم ژانويه ۱۷۲۵ میلادی در پنجاه‌وسه سالگی جان سپرد.

▲	وصیت‌نامه پطر کبیر

وصیت‌نامه‌ی پطر کبیر امپراتور روسیه، که گفته می‌شود دستخط خود اوست، و مشهور است که پطر کبیر به‌هنگام مرگ به‌جانشینان خود وصیتی درباره‌ی دو اصل زیر کرد: ۱- آن‌چه روسیه برای پیروزی خود باید انجام دهد. ۲- آن ممالکی را که روسیه باید فتح نماید تا به‌دریای گرم دسترسی پیدا کند. این وصیت‌نامه که از اسرار سیاسی روسیه است، بنابر قولی از کاخ پطر به بیرون برده شد و بعدها، در ۳ نوامبر ۱۸۷۰ میلادی مطابق با هشتم ماه شعبان ۱۲۸۷ هجری قمری، ترجمه‌ی فارسی آن در روزنامه‌ی کلکته به‌چاپ رسیده است.

اما سعید نفیسی، در کتاب «تاریخ ایران، سلطنت قاجار»، با عنوان «وصیت‌نامه ساختگی پطر کبیر»، در شرح اصالت آن آورده است: «در قرن گذشته در میان اسناد سیاسی که در آن‌زمان بسیار رواج داشته‌اند، سند مجعولی نیز انتشار داده‌اند که آن را «وصیت‌نامه پطر کبیر» وانمود کرده‌اند و مدعی شده‌اند که پطر اول امپراتور روسیه در پایان زندگی این سفارش‌نامه را برای جانشینان خود نوشته است، اما هیچ دلیل متقنی درباره‌ی این سند در دست نیست و به‌همین دلیل باید آن‌را ساختگی دانست. چون این سند در آغاز قرن نوزدهم میلادی انتشار یافته و پیش از آن ذکری از آن نشده است.» (ص ۲۹۰)

[▲] يادداشت‌ها

[▲] پيوست‌ها

...

[▲] پی‌نوشت‌ها

دکتر محمود افشار می‌نویسد: «تاقبل از پطر کبیر روسیه منحصر بود به مسکوی و راهی به دریا نداشت. وقتی‌که او به سلطنت رسید، دانست که تا آن مملکت رابطه‌ی مستقیم با دریاهای آزاد نداشته باشد، نخواهد توانست که اجتماعاً، اقتصاداً و سیاستاً مراحل ترقی را سیر نماید. بنابراین، با کمال جدیت به انجام این مقصود همت گماشته و به ممالک همسایه بنای دست‌اندازی گذاشت. بعد از اوهم جانشینانش به استظهار وصیت‌نامه سیاسی که به‌نام وی جهل شده بود، دست یافتن به دریاهای آزاد و اضمحلال مللی را که در سر راه بودند، مدار سیاست وکوشش خود قرار دادند.» (افشار، محمود، رقابت روس و انگلیس در ایران، مجله‌ی آینده، ج ۲، ص ۳۷۴).

[▲] جُستارهای وابسته

□
□
□

[▲] سرچشمه‌ها

□
□
□
□

[▲] پيوند به بیرون

□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]

رده‌ها │ ...