 |
|
تپه‌ی نارنج
فهرست مندرجات
◉ موقعیت جغرافیایی
◉ پیشینه‌ی تاریخی
◉ حفاری‌های باستان‌شناسی
◉ آثار تاریخی
◉ يادداشت‌ها
◉ پيوست‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
◉ پيوند به بيرون
باستان‌شناسی افغانستان محوطه‌های باستانی کابل
تپه‌ی نارنج (به انگلیسی: Narange Hill)، یکی از محوطه‌های باستانی ارزشمند پیش از اسلام، متشکل از ۵ صومعه بودایی متعلق به قرن چهارم تا هفتم میلادی است که در شهر کابل، پایتخت کشور افغانستان، در جوار شهدای صالحین واقع است و برای نخستین‌بار در سال ۱۳۸۳ خورشیدی، توسط ظفر پیمان، باستان‌شناس افغان مقیم فرانسه، مورد کاوش قرار گرفت.
| ▲ | موقعیت جغرافیایی |
یکی از محوطه‌های ارزشمند دوره‌ی بودایی در کابل، تپه‌ی نارنج است، که در دامنه‌های کوه شیردروازه بین قلعه‌ی حشمت‌خان و بالاحصار موقعیت دارد. این تپه در امتداد شرق به غرب تا زون ۱۴ طول آن به سه‌صد متر و عرض آن در بعضی قسمت‌ها تا ۱۸۰ متر می‌رسد، و در کنار زیارت پنجه‌شاه و در دامنه‌ی کوه زنبورک و در شمال قول (کول) حشمت‌خان واقع است. در سمت شمال‌شرق آن معبد بودایی تپه‌ی مرنجان و به‌طرف شمال‌غرب آن معبد بودا و زیارت خواجه صفا قرار دارد.
ساختمان این معبد، در پیش از اسلام با آب ایستاده‌ای که امروزه به‌نام قول حشمت‌خان معروف است، در ارتباط بوده و در قسمت پائینی در سمت جنوبی معبد چشمه‌ی آب وجود داشته که سبب آبادانی آن محل می‌شده است. هم‌چنین دو سمت شمال تپه‌ی نارنج توسط دو سیل‌بند مهار گردیده است.
| ▲ | پیشینه‌ی تاریخی |
آشوکا، شاهی از دودمان موریا، پیرامون دو سده‌و‌نیم پس از بودا، به آموزه‌های او و کیش بودایی باورِ راستین یافت و همه‌ی زندگی خود را وقف تحققِ عملیِ اصول آن نمود. وی از سال ۲۷۳ تا ۲۳۲ پیش از میلاد، بر بیش‌تر نواحی شبه‌قاره‌ی هندوستان مسلط شد و از بخش‌هایی از افغانستان امروزی گرفته تا میسوره در دوردست‌های بنگال و تا جنوب گوآی کنونی فرمان راند. او که در افغانستان کنونی تا جنوب هندوكش و قندهار را تحت تسلط داشت، دين بودا را به‌ويژه در شرق و جنوب و مناطق مركزى افغانستان گسترش داد.
بار دیگر در زمان شاهنشاهی کوشانیان، آیین بودایی در افغانستان تقویت شد و گسترش یافت. ويل دورانت در كتاب تاريخ تمدن مى‌نويسد: «در قرن اول عصرى که ما آن‌را عصر مسیحی می‌نامیم، کوشان‌ها، که طایفه‌اى از آسیاى میانه بودند و با ترکان خویشی داشتند، کابل را گرفته آن‌را پایتخت خود کردند؛ و از آن‌جا، قدرت‌شان را بر سراسر شمال باخترى هند و بیش‌تر آسیاى میانه گسترش دادند. در زمان پادشاهی بزرگ‌ترین شاه‌شان، یعنی کنیشکا، هنر و علوم پیشرفت کرد: پیکرتراشی یونانی-بودایی برخی از زیباترین شاهکارهایش را به‌وجود آورد، بناهاى عالی در پیشاور، تکسیله، و متورا ساخته شد، و چرکه‌ى طبیب، فن طبابت را پیشرفت داد، و «ناگارجونه» و «اشوگشه» پایه‌های آیین بودایی مهایانه (یا ارابه‌ى بزرگ) را گذاشتند، که این، خود در پیروزى گئوتمه بودا بر چین و ژاپن یارى کرد. کنیشکا در برابر دین‌های گوناگون بردبار بود، و خدایان گوناگون را آزمود و سرانجام آیین بوداى جدید آمیخته به اساطیر بودایی را پذیرفت و فرمان داد تا شوراى بزرگی از متألهین بودایی گرد آیند تا این اعتقاد را برای قلمرو او خلاصه کنند، و خود در گسترش دین بودایی کمابیش آشوکاى دوم شد.»
از آن پس، آیین بودا در بسیاری از مناطق افغانستان، از جمله کابل، تا ظهور دین اسلام چیره بود. تازیان، نخستین‌بار در زمان خلافت عثمان بن عفان (سومین خلیفه راشدین)، بین سال‌های ۳۴ تا ۳۶ هجری قمری خود را با زور شمشیر به دروازه‌های کابل رساندند. جنگجویان تازی به سرلشکری عبدالرحمن بن سموره و یک تعداد از رجال جنگ‌سالار چون عمر بن عبیدالله تمیمی و عبدالله بن خازم سلمی و قطری بن فجاة و مهلب بن ابی‌صفره و عباد بن الحصین و... به‌عزم جنگ با رتبیل‌شاه کابلی به بُست تاختند و از آن‌جا بر کابل یورش آوردند. شدیدترین جنگ بین دو طرف در دهمزنگ و کوه خواجه صفا به‌واقع پیوست. ارتش عرب، در جایی‌که شکست خوردند و با به‌جا گذاشتن تلفات فراوان عقب‌نشینی کردند، آن محل را شهدای صالحین نامیدند. پس از آن اعراب بارها بر کابل حمله کردند. این جنگ‌ها گاه با پیروزی و گاهی با شکست حدود دویست سال ادامه یافت و انسان‌های بی‌شمار جان باختند. در نهایت، در سال ۲۵۸ یعقوب لیث صفار کابل را گشود و مردم را با اجبار مسلمان نمود.
در این میان، باری مأمون پسر هارون‌الرشید خلیفه‌ی عباسی، پس از پیروزی بر برادر خود امین، بر ضد کابل‌شاه اعلام جهاد کرد و در سال ۸۱۵ میلادی (۲۰۰ هجری قمری)، او را شکست داد و وادار نمود که مسلمان شود. از آن‌جایی که بت‌پرستی بیش از هر چیز توهین به باورهای اسلامی محسوب می‌شد، مأمون به نشانه تسلیم، از شاه کابل خواست که یک مجسمه بودا از جنس طلا به مکّه بفرستد. بدون شک برای مقاصد تبلیغاتی و تثبیت مشروعیتش، مأمون مجسمه را به‌مدت دو سال در کعبه به معرض دید عموم قرار داد تا این پیام را برساند که به‌خواست خداوند پادشاه کابل مسلمان شده است. سرانجام، در سال ۸۱۷، عباسیان مجسمه بودا را ذوب کردند و با آن سکه ضرب زدند. به‌نظر می‌رسد مسلمانان معابد بودایی در کابل را نیز ویران کردند و در جایگاهی آن‌ها مساجد و یا قبرستان بنا نهادند. چنان‌که وقتی کابل به‌تصرف صفاریان درآمد، آن‌ها که فاتحان بسیار انتفام‌جویی بودند، تمام صومعه‌های بودایی دره‌ی کابل و بامیان را غارت و مجسمه‌ها و «بت‌های بودا» را به‌عنوان غنائم جنگی برای خلیفه فرستادند. هرچند، شکست قبلی و اسلام‌آوردن کابل‌شاه در سال ۸۱۵ میلادی تأثیر منفی زیادی بر وضعیت عمومی بودیسم در منطقه‌ی کابل گذاشت، ولی این تصرف نظامی بی‌رحمانه، بزرگ‌ترین ضربه‌ی قاطعانه به آیین بودایی در آن سرزمین بود.
| ▲ | حفاری‌های باستان‌شناسی |
در اوایل خردادماه ۱۳۸۳، در حین ساخت‌و‌ساز منزل مسکونی در کنار زیارت پنجه‌شاه کابل بقایای بنایی باستانی کشف شد. باستان‌شناسان، در ۱۱ مهرماه همان‌سال با سرپرستی ظفر پیمان باستان‌شناس افغان مقیم فرانسه منظقه را حفاری کردند که در نتیجه معبدی بودایی پدیدار شد. پس از آن تا سال ۱۳۹۰، ده فصل حفاری دیگر نیز انجام پذیرفت و آثاری که از این معبد به‌دست آمد، شامل مجسمه‌ها، سکه‌ها و تکه‌های اعضای بدن مجسمه‌های مختلف بود که همه به موزه‌ی کابل منتقل شدند. ادامه‌ی حفاری‌های باستان‌شناسی در این محل با مشکل مواجه است، زیرا که قبرستان معاصر در سطح زمین قرار دارد و کندن زمین برای باستان‌شناسان مقدور نیست.
| ▲ | آثار تاریخی |
در نتیجه‌ی یازده فصل حفاری باستان‌شناسان در تپه‌ی نارنج کابل، یک معبد بودایی مربوط به قرن پنجم و ششم میلادی (از دوره‌ی یفتلی‌ها) با ۴۹ اثر منقول شامل سرمجسمه‌های گچی، استوکی، گلی و پارچه‌های اعضای بدن مجسمه‌های مختلف و به ابعاد گوناگون کشف و در فهرست آثار ملی به ثبت رسانیده شد و به موزه‌ی ملی انتقال یافت. آثار غیرمنقول آن که شامل استوپه‌ی مرکزی، استوپه‌ی نذری، مجسمه‌های بزرگ، اتاق‌های راهبان و اتاق‌های آتشکده می‌شوند، به‌عنوان یک موزه‌ای غیرمنقول میراث فرهنگی، توسط ریاست باستان‌شناسی در محل حفظ و نگهداری می‌شود.
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
ويل دورانت، ج ۱، ص ٣۵٢.
کیش‌های بت‌پرست عربستان قبل از اسلام بت‌های خود را در مکان مقدس کعبه در مکّه پرستش و نگهداری می‌کردند. پیامبر با استقرار اسلام همه‌ی آن‌ها را نابود کرد.
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها │ ...
