(جغرافیا)
فهرست مندرجات
اسرائیل کشوری کوچک و باریک است که در سواحل جنوب شرقی دریای مدیترانه قرار گرفته و سرزمینی اکثرا" خشک و بیابانی است، ولی شمال آن دارای آب کافی بوده و سرسبز و خرم است. مرکز اسرائیل دارای آب و هوای معتدل می‌باشد. گرچه تابستانهای آن گرم و هوا مرطوب است، ولی زمستانهای آن ملایم و کوتاه است.
اسرائیل از سه طرف، توسط کشورهای عرب محاصره شده، ولی از غرب و جنوب راه به دریا دارد. در شمال اسرائیل کشور لبنان قرار دارد. سوریه در شمال شرق، و اردن در شرق این کشور واقع شده است. اسرائیل در جنوب با مصرهم مرز است و عربستان سعودی در فاصله چند کیلومتری از بندر ایلات (جنوبی‌ترین نقطه اسرائیل) واقع شده است.
مساحت اسرائیل، در مرزهای پیش از جنگ شش روزه سال ١٩٧٦، از ٢٢ هزار کیلومتر تجاوز نمی‌کند. ولی اگر کرانه باختری رود اردن به آن اضافه شود، این مساحت به ٢٧٨٠٠ کیلومتر می‌رسد. همانگونه که گفتیم، اسرائیل سرزمینی دراز و باریک است. در حالی که طول آن از شمالی‌ترین تا جنوبی‌ترین نقطه به ۴٧٠ کیلومتر می‌رسد، بیشترین عرض آن از ١٣۵ کیلومتر تجاوز نمی‌کند و در مرکز کشور (شهر ناتانیا) فاصله اسرائیل تا شهرهای عرب نشین کرانه باختری رود اردن فقط ١۵ کیلومتر است و تا مرز اردن بیشتر از ۴٠ کیلومتر فاصله ندارد.
رویهمرفته خاک اسرائیل از نظر آب و هوا و پستی و بلندی متفاوت و متنوع است. این سرزمین علاوه بر بیابانهای خشک جنوب، در نواحی شمالی دارای تپه‌ها و کوه‌های متعدد می‌باشد و مرکز کشور ناحیه ای صاف و دشت مانند است که حاصلخیز و پر محصول می‌باشد. بعلت کوچکی کشور، پس از طی کردن مسافتی کوتاه، می‌توان از یک ناحیه جغرافیائی که پر باران و سرسبز است به یک ناحیه خشک و بایر رسید. ولی اسرائیلیان در ظرف پنجاه و چند سالی که از استقلال دوباره کشور می‌گذرد، در سرسبز ساختن نواحی بایر و بیابان زدائی به دستآوردهای بزرگ نائل گردیده اند.
طول اسرائیل را از شمالی‌ترین نقطه که شهرک متولا (מטולה) در آن قرار دارد، تا جنوبی‌ترین شهر و بندر که ایلات (אילת) نامیده می‌شود، می‌توان در ظرف شش ساعت با اتومبیل پیمود. در ظرف ٩٠ دقیقه نیز می‌توان از ساحل دریای مدیترانه، از عرض اسرائیل گذشت و به دریای نمک رسید.
به‌موجب آخرین آمارگیری در سال ٢٠٠۵، جمعیت کل اسرائیل بر ٦/٨ میلیون نفر بالغ می‌شود که ١/٣ میلیون نفر آنان افراد غیریهودی هستند که بیشتر آنان اعراب مسلمان می‌باشند. ولی در میان آنها اعراب مسیحی و بدوی و دروزی هم وجود دارد. جمعیت کشور از نظر جامعه شناسی بسیار متنوع است. در کنار اعراب و یهودیان، می‌توان این جمعیت را به مذهبی و غیرمذهبی، مدرن و سنتی، شهرنشین و کشاورز، اشکنازی (زادۀ اروپا) و سفارادی (اسپانیائی تبار و شرقی زاده) نیز تقسیم کرد.
[↑] خصوصیات جغرافیائی:
از نظر جغرافیائی، اسرائیل را می‌توان به‌چهار بخش تقسیم کرد. سه بخش آن به موازات ساحل دریا، از شمال آغاز می‌شود و به جنوب می‌رسد، و بیابان نگب (נגב) که بخش بزرگی از خاک اسرائیل را تشکیل می‌دهد و در جنوب کشور قرار دارد، ناحیه‌ای خشک و نسبتا" بایر است.
نخستین بخش ساحلی اسرائیل دشتی است که خاک آن بصورت ماسه نرم است و در برخی نواحی عرض آن به ۴٠ کیلومتر می‌رسد و حاصلخیز محسوب می‌شود. در سالهای گذشته اکثر باغهای مرکبات اسرائیل در این نوار ساحلی قرار داشت. ولی در سالهای اخیر به دنبال رقابت کشورهای حوزه دریای مدیترانه (از جمله مراکش و اسپانیا) پرورش مرکبات در اسرائیل رو به کاهش می‌رود.
بخش عمده‌ای از جمعیت اسرائیل در دشت ساحلی متمرکز گردیده و شهرهای بزرگ کشور و از جمله تل آویو، حیفا، ناتانیا، هرتسلیا (תל-אביב, חיפה, נתניה, הרצליה) در این نوار قرار دارند. اسرائیل دارای دو بندر عمیق و عمده می‌باشد که یکی در حیفا (חיפה) و دیگری در شهر اشدود (אשדוד) قرار دارد. همچنین قسمت اعظم صنایع اسرائیل، باغهای مرکبات و میوه و تسهیلات توریستی نیز در این ناحیه متمرکز شده است.
چند رشته تپه‌های بلند و کوه‌های نه چندان مرتفع از شمال اسرائیل آغاز می‌شود و تا نواحی جنوبی کشور امتداد مییابد. در شمال شرق کشور بلندیهای گولان (רמת הגולן) قرار گرفته که از سنگهای سیاهرنگ خارا پوشانده شده است. همچنین کوه‌های کوتاه گالیل (גליל) در این ناحیه قرار دارد. کوه‌های گالیل از سنگهای نرم آهکی و از دولومیت بوجود آمده و ارتفاع آن از سطح دریا بین ۵٠٠ تا ٢٠٠١ متر است. از آنجا که زمستان در اسرائیل کوتاه و هوا ملایم است و باران کافی می‌بارد، اهالی شمال اسرائیل از مناظر بسیار سرسبزی بهره می‌گيرند و نواحی گولان و گالیل در اکثر فصول سال سرسبز و خرم است.
همین زیبايی موجب شده که بسیاری از اسرائیلیان در ایام تعطیلات و اعیاد، برای استراحت و تفریح به‌سوی نواحی شمالی کشور رهسپار می‌شوند. از این رو، یکی از رشته‌های فعالیت اهالی شمال اداره کردن میهمانسراهای کوچک و اطاق‌های اجاره‌ای است. علاوه بر این، دهها هتل بزرگ و کوچک در سطوح مختلف در شمال کشور بنا شده که هر سال دهها هزار نفر از جهانگردان خارجی و گردشگران اسرائیلی را به‌سوی خود جلب می‌کند. برخی از اهالی شمال به کار کشاورزی می‌پردازند و خرما و موز و میوه‌های دیگر پرورش می‌دهند و بعضی دیگر در صنایع سبک کار می‌کنند.
یکی از حاصل‌خیزترین نواحی اسرائیل دره موسوم به "عمک ییزرائل" (עמק יזרעאל) است که در فاصله بین بلندیهای گولان و کوه‌های سامره (הרי שומרון) قرار دارد. در این دره دهها آبادی کشاورزی به صورت کیبوتس (קיבוץ) و موشاو (מושב) قرار دارد که انواع میوه، سبزی و محصولات کشاورزی را پرورش می‌دهند. کرانه باختری رود اردن (که اسرائیلیان آنجا را به نام باستانی آن، یعنی یهودا و شومرون יהודה ושומרון مینامند)، دارای پستی و بلندیهای بسیار و زمینهای حاصلحیز است.
در نواحی کشاورزی این ناحیه درختان میوه و مرکبات و زیتون دیده می‌شود که اکثر آنها از سال‌ها پیش کاشته شده و هنوز محصول می‌دهد. در دوران باستان نیز اهالی این ناحیه با پرورش دادن این نوع درختان زندگی خود را می‌گذراندند. اهالی این ناحیه، اکثراً در شهرک‌ها و روستاهای بزرگ متمرکز شده‌اند.
همانگونه که گفتیم، بیابان نگب (נגב) در جنوب اسرائیل قرار دارد و حدود نیمی از مساحت کشور را تشکیل می‌دهد. در این ناحیه وسیع جمعیت نسبتاً کم و پراکنده‌ای زندگی می‌کند که معاش آنان به‌ویژه از طریق کشاورزی و یا صنایع سبک تامین می شود. ناحیه نگب کم و بیش مسطح است. ولی در این بیابان بایر تپه‌های شنی و دره‌های تنگ و باریک و وادی‌های متعدد نیز وجود دارد که زیبائی خاصی به آن می‌بخشد. در گوشه و کنار این بیابان وسیع درختان کوتاهی نیز دیده می‌شود که برخی از آنها برگ‌های تیغی دارند. خاک این ناحیه از نوعی است که باران را در خود جذب نمی‌کند و از این رو با بارش خفیف‌ترین باران، سیل جاری می‌گردد و نواحی پست را پر می‌کند و گاهی به جاده‌ها و ساختمانها خسارت وارد می‌آورد.
در بخش جنوبی بیانان نگب، یک ناحیه کوهستانی آغاز می‌شود که شامل دهانه‌های آتشفشانی و قله‌های سنگی و تیز است و نواحی مسطحی نیز دارد که از تخته سنگ پوشیده شده است. در این ناحیه، هوا خشک تر و کوه‌ها بلندتر است. سنگهای این ناحیه رنگ‌های متنوعی دارد و سه دهانه آتشفشان در آنجا دیده می‌شود که بزرگترین آنها دارای ٣۵ کیلومتر طول و ٨ کیلومتر عرض است و عمق زیاد دارد.
یکی از زیبايی‌های طبیعی و شگفت بیابان نگب، در نقطه جنوبی آن است که بندر ایلات (אילת) در آنجا قرار دارد و دو طرف آن کوه‌های متوسطی واقع شده که هنگام غروب آفتاب به رنگ سرخ درمی‌آید و از این رو خلیجی که در آن ناحیه قرار دارد، دریای سرخ (הים האדום) نامیده می‌شود.
بزرگترین دریاچه اسرائیل (که آب انبار مرکزی کشور محسوب می‌گردد)، کینرت (כנרת- دریاچه طبریه) نام دارد که در دامنه بلندیهای گولان قرار گرفته و ٢١ کیلومتر طول و ٨ کیلومتر عرض دارد و در سطح ٢١٢ متر پائین تر از سطح دریا قرار گرفته است. در اطراف این دریاچه چندین مکان تاریخی و باستانی اسرائیل وجود دارد و هتل‌ها و میهمانسراهای زیبائی در کرانه‌های آن احداث گردیده و هر سال صدها هزار نفر اسرائیلی و گردشگر خارجی به کنار این دریاچه می‌آیند و از مناظره طبیعی و آبهای آرام آن بهره می‌گيرند و به شنا کردن و استراحت می‌پردازند. در مجاورت کینرت چندین آبادی کشاورزی به صورت کیبوتس و موشاو قرار دارد و علاوه بر پرورش درختان میوه (به‌ویژه خرما و موز) استخرهائی برای پرورش ماهی برپا شده است.
در شرق اسرائیل دره اردن (עמק הירדן) و دشت عراوا (עראבה) قرار گرفته که بخشی از گسله زلزله زده سوری- آفریقائی محسوب می‌شود که بخش شمالی آن بسیار حاصلخیز و بخش جنوبی آن نیمه خشک است. در این ناحیه نیز اکثر اهالی به کشاورزی، پرورش ماهی، صنایع سبک می‌پردازند و برای جلب جهانگردان خارجی و گردشگران داخلی، تسهیلات توریستی مجهزی برپا ساخته‌اند.
رودخانه اردن یکی از مهمترین رودخانه‌های اسرائیل است که در فاصله بین دریاچه کینرت و دریای نمک (ים המלח- بحرالمیت) قرار دارد و از دره حولا (חולה) که ناحیه حاصلخیزی است می‌گذرد. این رودخانه حدود ٣٠٠ کیلومتر طول دارد و هرچه به دریای نمک نزدیکتر می‌شود در سطح پائین‌تری از سطح دریا قرار می‌گيرد. دریای نمک حدود ۴٠٠ متر از سطح دریا پائین تر است. رودخانه اردن (נהר הירדן) در اکثر ایام سال نیمه خشک است و عمق زیادی ندارد. ولی در فصل باران، آب زیادی از آن می‌گذرد و بسیار خروشان است.
ناحیه "عراوا" که هوائی بسیار گرم دارد از جنوب دریای نمک آغاز می‌شود و تا بندر ایلات و ساحل خلیج عقبه ادامه مییابد. اسرائیل توانسته است با ابداع شیوه‌های نوین کشاورزی که با آب و هوای این ناحیه سازگاری داشته باشد، محصولات زیادی تولید کند. میزان بارندگی در این ناحیه از ٢۵ میلیمتردر سال تجاوز نمی‌کند و دمای هوا در تابستان به ۴٠ درجه سانتیگراد می‌رسد. 
اسرائیل با استفاده از این آب و هوا، تقریباً در همه فصول سال میوه‌ها و سبزیجات ویژه‌ای تولید می‌کند که بخش مهمی از آن به‌بهای خوب به کشورهای خارجی صادر می‌شود. در انتهای این بخش از خاک اسرائیل بندر ایلات قرار گرفته که نه‌تنها خود یکی از مراکز مهم توریستی و گردشگری اسرائیل است، بلکه آب آن در اکثر ایام سال نسبتاً گرم است و برای شنا کردن بسیار مناسب می‌باشد. گرمی آب در خلیج ایلات باعث ایجاد مرجانهای رنگارنگ و ماهی‌های متنوع شده که یکی از زیباترین مناظر زیر دریايی را تشکیل می‌دهد. آب این خلیج فیروزه‌ای و بدون امواج است.
دریای نمک (ים המלח- بحرالمیت) که در فاصله مرزی اسرائیل و اردن قرار گرفته، پائین‌ترین نقطه کشور محسوب می‌شود، زیرا ۴٠٠ متر از سطح دریا پائین‌تر قرار گرفته است. آب این دریاچه آنقدر شور است که می‌توان روی آن دراز کشید و به روزنامه خواندن پرداخت. در آب این دریاچه مقادیر عظیمی از انواع املاح معدنی از قبیل پتاس و مگنزیوم و بروم و برخی نمکهای صنعتی وجود دارد و غلیظ‌ترین دریاچه نمک جهان محسوب می‌شود. از آنجا که در این دریاچه آب به سرعت بخار می‌شود، هر سال سطح آب ١/٦ متر پائین‌تر می‌رود. از سوی دیگر، اسرائیل و اردن مشترکا" از آب رودخانه اردن برای مصارف صنعتی استفاده می‌کنند و از این رو هر سال مقدار بسیار کمتری آب از طریق رود اردن به این دریاچه ریخته می‌شود و سطح آب آن را بیش از پیش پائین می‌آورد. در ۴۴ سال اخیر، سطح آب این دریاچه بیش از ده متر پائین آمده ومساحت آن به مقدار زیادی کاهش یافته است. اسرائیل در سالهای اخیر به یک سلسله آزمایشها و عملیات تحقیقاتی پرداخته تا راهی بیابد که بتوان سطح دریای نمک را به همان میزان گذشته باز گرداند. یکی از شیوه‌های پیشنهادی که هنوز مطالعه درباره آن پایان نیافته، حفر ترعه و یا احداث لوله ای است که دریای مدیترانه را به دریای نمک متصل سازد. برخی دانشمندان پیشنهاد می‌کنند که آب دریا را می‌توان تا لبه کوه‌هائی که دریای نمک را احاطه می‌کند هدایت کرد که از آنجا به حالت آزاد سقوط کند و توربین‌های برق را نیز به کار اندازد.
[↑] آب و هوای اسرائیل:
اسرائیل کشوری است که به‌ندرت هوای آن ابری و بارانی می‌شود. آب و هوای این سرزمین در بخش شمالی معتدل است و در بخش جنوبی استوائی می‌باشد. در نواحی مختلف کشور آب و هوا بطور قابل ملاحظه‌ای متفاوت است. در حالی که در نواحی ساحلی کشور تابستانها گرم و مرطوب است و پائیز و زمستان معتدل می‌باشد، در نواحی کوهستانی زمستانها نسبتاً سرد است و تابستانها هوا خشک می‌شود. در دره اردن هوا در تابستان خشک و در زمستان نامطبوع است. در بیابان نگب تقریباً در تمام فصول سال هوا خشک و نسبتاً گرم است - گرچه در ساعات شب ممکن است هوا بسیار سرد شود.
فصول سال در اسرائیل را می‌توان به جای چهار فصل، به دو فصل تقسیم کرد. زمستان از ماه نوامبر (اواسط آبان ماه) آغاز می‌شود و تا ماه مه (اواسط اردیبهشت) ادامه مییابد. ولی میزان بارندگی در نواحی مختلف بسیار متغییر است. تابستان اسرائیل بسیار طولانی است و بیش از شش ماه ادامه دارد و خشک است و باران نمی‌بارد. ریزش باران در شمال کشور زیاد است، در مرکز کشور در حد متوسط قرار دارد، ولی در جنوب اسرائیل بسیار کم است. در نواحی جنوبی بیابان نگب، تقریباً باران نمی‌بارد. در ماههای زمستان، ریزش برف بسیار نادر است و تقریباً هر ده سال یکبار در شهرهای اورشلیم و صفاد و برخی دیگر از نواحی کوهستانی کشور برف خفیفی می‌بارد که پس از یکی دو روز بکلی آب می‌شود.
در ماههای بهار و تابستان، هوا در بسیاری از نقاط کشور بسیار گرم است.
[↑] کمبود آب در اسرائیل:
منابع اصلی تامین آب اسرائیل چند رودخانه است که از بلندیهای شمال کشور سرچشمه می‌گيرند و به داخل دریاچه کینرت می‌ریزند. رودخانه بانیاس (בניאס) از خاک سوریه آغاز می‌شود، رودخانه حصبانی (חצבאני) از لبنان سرچشمه می‌گيرد و رودخانه دان (דן) در داخل اسرائیل قرار دارد، که آب هرسه به کینرت سرازیر می‌شود.
هرگاه آب دریاچه کینرت به اوج خود می‌رسد، سد رودخانه اردن را می‌گشایند و بخشی از آب دریاچه به این رودخانه سرازیر می‌شود که زمینهای کشاورزی اطراف را آبیاری می‌کند و بقیه آن به دریای نمک (بحرالمیت) می‌ريزد. 
به‌علت کمبود باران و نبود رودخانه کافی، و با توجه به آنکه اسرائیل در حاشیه یک منطقه بیابانی قرار گرفته، کمبود آب به‌صورت یکی از مشکلات اساسی کشور درآمده است. حفاری‌های باستانشناسی در نواحی خشک جنوب نشان می‌دهد که مساله کمبود آب جنبه باستانی داشته و پیشینیان اسرائیل شیوه‌هايی ابداع کرده بودند تا بتوانند باران کمی را که می‌بارد ذخیره کنند و آن را از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل سازند. این کشفیات نشان می‌دهد که اسرائیلیان در هزاران سال پیش نیز با مشکل کمبود آب روبرو بوده و کوشیده‌اند راه حلی برای آن بیایند.
ذخائر کل آب اسرائیل که قابل بازیافت و مصرف است از یک میلیارد و ٧٠٠ میلیون مترمکعب در سال تجاوز نمی‌کند. از این مقدار آب، ٦۵ درصد آن به مصارف کشاورزی می‌رسد و ٣۵ درصد بقیه نیاز شهرنشینان و دیگر اهالی کشور را تامین می‌کند و یا به مصارف صنعتی می‌رسد. اسرائیل برای حفظ ذخائر آبی زیرزمینی خود برنامه‌های جامعی تهیه کرده و همچنین حفر چاهها و استخراج آبهای زیرزمینی و چشمه‌ها به شدت کنترل می‌شود. اسرائیل همچنین برای صرفه‌جوئی در مصرف آب، شیوه آبیاری قطره‌ای را در کشاورزی بسیار رواج داده و اقدامات دیگری نیز برای کاهش مصرف آب ابداع کرده است.
از آنجا که استفاده از آبهای طبیعی در اسرائیل به آخرین حد ممکن رسیده است، دانشمندان برای حل مشکل کمبود آب، شیوه‌های مختلفی در پیش گرفته‌اند که مهمترین آنها، استفاده از فاضلاب تطهیر شده، تصفیه آب شور و نمک‌زدائی از برخی آبهای زیرزمینی و همچنین باور ساختن ابرهای آسمان به هدف افزایش بارندگی است.
برای آنکه بتوان از منابع محدود و معدود کشور بهترین استفاده را به‌عمل آورد، اسرائیل یک شبکه آب سراسری برپا ساخته است. احداث لوله آب سراسری اسرائیل در سال ١٩٦۴ توسط سازمان ملی آب کشور به انجام رسید. این شبکه از یک رشته طولانی لوله‌های بسیار قطور، کانالهای باز، تونلهائی زیر کوه و چندین سد و آب گیر و مراکز پمپاژ تشکیل شده و به کمک آن آب از شمال کشور به سوی مرکز و جنوب هدایت می‌شود و در اختیار شهروندان، کشاورزان و صاحبان صنایع قرار می‌گيرد.[۱]
[↑] جُستارهای وابسته
[↑] منابع
<برگشت به بالا><گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله>
