[وزارت معارف افغانستان] [دبیرستان‌های افغانستان]
لیسه[۱] عالی امانی (نجات) (به آلمانی: Die Amani Oberreal Schule؛ به انگلیسی: Amani High School)، یکی از دبیرستان‌های معتبر و آلمانی‌زبان شهر کابل است که در سه‌شنبه ٢٦ حمل ١٣٠٣ خورشيدى (پانزدهم ماه اپريل ١٩٢۴ ميلادى)، در زمان سلطنت اعليحضرت شاه امان‌الله توسط آلمانی‌ها در این شهر بنیاد گذاشته شد.
لیسه عالی امانی در سال ١٩٢۴
[↑] تاریخچه
بنياد ليسه عالی امانی، در شمار اصلاحات فرهنگى شاه امان‌الله قرار دارد که در پی ديدار او از آلمان به انجام رسید. اين پادشاه ترقى‌پرور که بانی استقلال افغانستان است، از زمان جنگ اول جهانی مناسبات دوستانه با دولت آلمان بر قرار کرد و برای پيشرفت و مدرنيزه ساختن افغانستان تلاش فراوان نمود تا این کشور به پايه‌ی کشورهای اروپایی برسد. اما در نتیجه، در راه رسیدن به این هدف، تاج و تخت خود را از دست داد[٢].
با این حال، شاه امان‌الله، دو بار گروه‌هاى از جوانان افغان را به‌منظور تحصيل به آلمان فرستاد. در حالی‌که گروه اول در فرانسه متوقف شد، گروه دوم توانست از طريق ایتاليا، به کشور آلمان وارد شود[٣].
دکتر والتر ايفن [۴](Walther Iven)، از ناحيه شرلوتينبورگ برلين، که ده سال پیشینۀ کار آموزشى در مدارس آلمانی استانبول و تهران داشت و به زبان فارسى دری که عمدتاً در افغانستان مروج است، مسلط بود، معلم اين گروه از جوانان افغان تازه وارد به آلمان شد. پس از آن، وی طرح بنای یک دبیرستان دولتی آلمانی برنامه‌ریزی کرد و آن را پیوست یک نامه به پادشاه افغانستان فرستاد که مورد استقبال شاه قرار گرفت؛ اما در ضمن، با مقاومت‌هاى شديدى ناشی از تبلیغات دولت فرانسه روبرو شد[۵].
به‌رغم این، در سال ١٩٢٣ میلادی، دکتر ایفن، همراه با دو تن ديگر از استادان مدارس ابتدايی و ثانويی آلمان وارد کابل شد. در پی تصمیم دولت افغانستان به تأسیس دبیرستان امانی، وی امتیاز ساخت این دبیرستان را گرفت و خود به سمت مدیر تعیین شد[٦].
این دبیرستان که به افتخار شاه امان‌الله، «لیسه عالی امانی» نام گرفته است، در روز سه‌شنبه، پانزدهم اپريل ١٩٢۴ ميلادى (٢٦ حمل ١٣٠٣ خورشيدى)، با ١٢٠ شاگرد و با چهار کلاس (صنف) به‌تدريس آغاز کرد. در شمار این دانش آموزان، عبیدالله خان، برادر کوچک شاه با ۱۵ پسر بی‌بظاعت شامل بودند که از جانب شاه به این دبیرستان فرستاده شدند. چندی بعد، رحمت‌الله خان، پسر شاه نیز به این دبیرستان راه یافت.
در تير ماه سال ١٩٢٧ ميلادى (١٣٠٦ خورشيدى) يعنی سه‌ونيم سال پس از تأسیس این دبیرستان، تعداد دانش‌آموزان به ۴٩٠ نفر رسید که در يازده کلاس (صنف) توسط ١٨ استاد که از جمله هفت نفر استاد آلمانی و يازده نفر آموزگار افغان بودند، آموزش می‌دیدند.
پس از سقوط دولت امانی، در ژانویۀ ١٩٢٨ ميلادى، گروه شورشی حبیب‌الله کلکانی مشهور به بچه‌ی سقأ، شهر کابل را تصرف کردند. شاه فرار کرد و حاکم تازه به دوران رسیده که از سياست افراطى دینی پيروى می‌کرد و ضد خارجی‌ها بود، وزارت معارف و تمام مدارس از جمله مدرسۀ آلمانی‌زبان را بست و تمامی استادان را برکنار کرد. استادان خارجى بی‌درنگ مجبور شدند تا افغانستان را با هواپيماهای انگليسی ترک کنند. در این میان، تنها دکتر ایفن و دو نفر از استادان جوان ديگر در افغانستان ماندند.
در این زمان، ساختمان این دبیرستان به پايگاه نظامى تبدیل شد. ميزوصندلی(چوکی)هايش در جريان زمستان سرد همان سال سوزانده شدند و کليه آثار و مواد درسى آن چوروچپاول گردید. مدير دبیرستان اجازه واردشدن به دبیرستان را نداشت و يک آموزگار دبیرستان تیرباران شد. اين دولت مستبد و جاهل (دشمن دانش) ٩ ماه دوام یافت.[٧]
در اکتبر سال ١٩٢٩ ميلادى (ميزان ١٣٠٨ خورشيدى)، محمدنادرشاه، سپهسالار سابق شاه امان‌الله، با مبارزه دشوار کابل را دوباره تصرف کرد و خود به‌مقام پادشاهی کشور برگزيده شد.
وی، اندکى بعد، مدير آلمانی را به حضور پذیرفت و به او اجازه داد تا دوباره «ليسه عالی امانی» را با نام «لیسه عالی نجات» بازسازی کند. در نهم نومبر همان‌سال، این دبیرستان با ١٢٢ دانش‌آموز فعالیت خود را دوباره آغاز کرد. اما براى رفع نیازمندی‌ها از قبيل کمبود آموزگاران آلمانی، کمبود کتاب و مواد درسى، و قلت ديگر وسايل آموزشی، ماه‌ها تلاش و پشتکار لازم بود تا دبیرستان به سطح آموزشی پيشین برسد.
در اولين جشن این دبیرستان، صدراعظم محمدهاشم خان، وزير معارف، وزير خارجه و يک‌تعداد زيادی از روحانيون بلندرتبه شرکت کردند و از تعدادی از کلاس‌ها (صنوف) درسی ديدار نمودند و از مضامین دينی امتحان گرفتند تا اطمینان حاصل شود که در اين مدرسه آموزش دين نیز صورت می‌گيرد.
از آنجایی که محمدنادر شاه قوی‌ترين مخالفان خود را - چه در اروپا و چه در افغانستان - در بین طرفداران شاه امان‌الله داشت؛ در این میان، ژنرال غلام‌نبی خان یکی از این شمار بود که به کمک روسيه می‌کوشيد تا تخت و تاج امان‌الله را دوباره به‌دست آورد. سر انجام او، به‌دست نیروی دولت افتاد و به‌جرم خيانت به‌دار کشيده شد.
در واکنش به این اقدام، سه سوءقصد بوقوع پيوست که گردانندگان آن يا از شمار تحصيلکرده‌های آلمان بودند و يا از جمله‌ی دانش‌آموزان ليسه عالی امانی. در ٦ جولاى ١٩٣٣ ميلادى، يک دانشجو افغان برادر نادرشاه را که وزير مختار در سفارت افغانستان در برلين بود، به‌قتل رسانيد، و روز هفتم سپتامبر همان‌سال يک مهندس انگليسى در نمايندگى کشورش در کابل به‌دست يک استاد افغان دبیرستان نجات که چندين سال در آلمان تحصيل کرده بود، کشته شد و از همه مهم‌تر این‌که، در ٨ نومبر همان‌سال، عبدالخالق، دانش‌آموز دورۀ متوسطه اين دبیرستان، محمدنادرشاه را در جريان عطای جوايز در قصر دلکشاه به‌قتل رسانيد. این سوءقصدها، نه‌تنها به‌طور کلی، اثر منفی بر مناسبات حسنهٔ آلمان و افغانستان گذاشت، بلکه به‌طور خاص، این دبیرستان از نتایج آن متأثر شد. بنابر این، دولت افغانستان تصمیم بر بستن دبیرستان نجات گرفت.
در این هنگام دکتر ایفن، مدير دبیریستان، که براى مدت کوتاه در آلمان به‌سر می‌برد، با عجله به کابل بازگشت و خود شاهد بدنامى عجيب و کاهش تعداد دانش‌آموزان این دبیرستان بود که در آن زمان ٦٨٣ دانش‌آموز داشت. وى از اعدام قاتل نادرشاه و معاون خود و از نارضايتی وزارت معارف افغانستان و استادان دبیرستان نجات اطلاع یافت. اما با مشکلات زياد توانست از بستن این دبیرستان جلوگيرى کند. با این وجود، تعداد زیادى از شاگردان صنوف بالا، به‌اتهام ارتباط احتمالی با حلقه‌هاى سياسى از مدرسه اخراج شدند[٨].
به‌هر حال، چند سالی طول کشید تا آهسته آهسته به تعداد دانش‌آموزان و هم به اعتبار این دبیرستان افزوه شود[۹].
[↑] اهداف
هدف اين دبیرستان، در آن زمان، این بود که آمادگی دانش‌آموزان افغان برای تحصيل در دانشگاه‌هاى آلمان را فراهم نماید تا از این طریق، براى کشور افغانستان کارمندان عالی‌رتبه، مهندسان (انجينيرها)، پزشکان و استادان آموزش لازم ببینند. علاقه‌ی دانش‌آموزان اين دبیرستان به آلمان، بعدها سبب گسترش روابط اقتصادى آلمان - افغانستان شد.
از این روی، در این دبیرستان، به زبان‌هاى درى و آلمانی تدریس می‌شد. علوم طبیعی، ریاضی، تاريخ و جغرافيای افغانستان و جهان بخشی از دروس آن بود و همچنین، عرفان اسلامى و آثار ادبی و علمى دری، ترکى، عربی و مصرى که به این درس‌ها افزوده شده بود، فراگرفته مى‌شد تا افغانستان به مقام معتبر جهانی همانند ژاپن رشد کند.
بعدها، خواست دولت افغانستان از دولت آلمان، مبنی بر تضمين تحصیل فارغ‌تحصيلان اين دبیرستان در آلمان، به امضاى پيمان بين دو دولت آلمان و افغانستان انجاميد که بر اساس آن اتباع افغانی که از اين ليسه عالی مدرک (شهادت‌نامه) تحصیلی دريافت می‌کردند، بدون امتحان مجدد ورودی، در تمامی دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها و مدارس عالی فنی آلمان پذيرفته و به‌عنوان دانشجو رسمى شناخته مى‌شدند؛ چون که برنامه آموزشى این دبیرستان، کاملاً بر پايه نصاب تعليمى دولتی آلمان استوار بود.
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- در افغانستان، به مقطع آموزشی دبیرستان، «لیسه» گفته می‌شود که عبارت از صنف(کلاس)های دهم، یازدهم و دوازدهم است. در واقع، لیسه واژه‌ای فرانسوی (Lycee) است که در افغانستان به‌معنای دبیرستان به‌کار می‌رود. به‌رغم این، لیسه عالی امانی یا نجات، نه‌تنها شامل دوره تحصیلی متوسطه است، بلکه دورۀ تحصیلات ابتدایی را نیز شامل است. در این دبیرستان، طبق نظام آموزشی آلمان، در دورۀ ابتدایی از کلاس اول تا پنجم، در دورۀ راهنمایی از کلاس ششم تا نهم و در دورۀ دبیرستان از کلاس دهم تا دوازدهم تدریس می‌شود.
[٢]-
[٣]-
[۴]- در اسناد آلمانی از این شخص به‌نام «Walther Iven» نام برده شده است.
[۵]- منشأ اصلی مخالفت‌ها، ناشى از تبليغاتى مى‌شد که کشور فرانسه عليه بنيادگذارى ليسه عالی امانى به‌راه انداخته بود. در کابل، ابتدا هیأت اعزامی آموزشی فرانسه مسئولیت ساخت لیسه‌ی عالی امانی را یر عهده گرفته بود، اما پس از پیشنهاد دکتر یقین، این هیأت موقف خود را از جانب آلمان‌ها در خطر می‌دید. در کنار این، وزير مختار ترکيه در افغانستان هم به‌عنوان «اتحاد عليه دشمن» در جريان جنگ جهانی، جانبدارى موثر خود را از فرانسوی‌ها اعلام داشت. ولی سر انجام، پس از مذاکرات دشوار شش‌ماهه دکتر ایفن توانست تردید وزارت معارف افغانستان را رفع نموده و اعتماد آن را جهت افتتاح اين دبیرستان جلب کند.
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
