- پیشینه‌ی تاریخی
- خدمات پُستی
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[...] [...]
افغان پُست (به انگلیسی: Afghan Post)، اداره‌ای دولتی زیرمجوعه وزارت مخابرات و فناوری اطلاعات (به‌طور رسمی: «وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی») افغانستان می‌باشد[۱] که در سال ۱٢۴۹ خورشیدی (۱٨٧٠ میلادی) با هدف ارائه خدمات پُستی آغاز به فعالیت کرد[٢]. در ویب‌سایت افغان پُست آمده است: «افغان پُست خدمات پُستی همگانی را در سراسر کشور از بیش از یک قرن بدین‌سو عرضه می‌نماید. افغان پست عضو فعال اتحادیه پستی جهانی و کوپراتیف EMS بوده و خدمات آخذه (گیرنده) و توزیع پستی داخلی و بین‌المللی را از طریق ۴٦٣ پُسته‌خانه مربوط خود به‌طور مطمئن، مصئون و سریع در کشور عرضه می‌نماید... اداره پُست، با داشتن ٢۵ باب پسته‌خانه‌های شهری فعال در شهر کابل، تعداد ٣۴ باب پسته‌خانه‌ها در مراکز ٣۴ ولایات افغانستان، به تعداد ٦ باب پسته‌خانه سرحدی، تعداد ۵ باب پسته‌خانه‌های میدان هوایی (فرودگاه) و تعداد ٣٧٢ باب پسته‌خانه‌های محلی ارسالات پستی را در سطوح داخلی (ولایات، ولسوالی‌ها و قریه‌جات) و خارج از کشور، طور مصون محرم و سریع همه روزه انتقال و توزیع می‌دارد.»[٣]
[↑] پیشینه‌ی تاریخی
تاریخچه تشکیلات پُستی در سرزمین آریانا به عهد باستان باز می‌گردد که مجموعه منظم تحت عنوان چاپار جهت برقراری ارتباط و تبادل نامه و پیام‌ها فعالیت می‌کرد[۴] و تا دهۀ ۱٨٦٠ میلادی، تمامی امور پستی به‌طور سنتی انجام می‌شد تا این‌که در سال ۱٨٧٠ میلادی، در عصر امیر شیرعلی‌خان، برای نخستین‌بار یک اداره پست نوین بنیان‌گذاری شد[۵]. در آن عصر، همزمان با تأسيس اداره پُست افغانستان، یک پسته‌خانه (مرکز پُستی) در بالاحصار کابل، به‌نام «چاپارخانه» و یک پسته‌خانه در هر ولایت بزرگ این کشور به‌شکل خیلی ابتدایی تأسیس شد[٦].
اولين تمبر پُستی اين كشور كه به «كله‌ی شير» معروف بود نيز در همين دوران در سال ۱٨٧۱ ميلادی منتشر شد[٧]. اين تمبر به‌رنگ سياه بر روی كاغذ سفيد منتشر و به ارزش یک شاهی و یک صنار - واحد پول آن‌زمان - بر روی بسته‌های پستی چسپانده می‌شد[٨]، نمونه‌هايی از اين تمبر به‌صورت ورق در موزه لندن وجود دارد و تعداد اندكی از مجموعه‌داران تمبر نيز نمونه‌هايی از آن را در اختيار دارند[۹]. طبق آخرين قيمتی كه موسسه‌ی «گيبونز» انگليس داده است، ارزش فعلی آن بيش از ۱۱٠٠ پوند است[۱٠].
در زمان امير شير علی‌خان بنا بر دشواری‌های حمل و نقل، ارسال نامه‌های پستی زمان مشخصی نداشت و هرگاه كه نامه‌ها به تعداد معينی می‌رسيد توسط نامه‌رسان‌ها كه «چاپار» نام داشتند و مجهز به اسب بودند، ارسال می‌شد. آن‌گونه كه «بصيراحمد حسين‌زاده» در كتاب «تاريخ ارتباطات در افغانستان» نوشته است: نامه‌ها و فرمان‌های دولتی كه «كلمه فوری» و «ضروری» روی آن‌ها نوشته می‌شد، به‌وسيله «چاپار فوق‌العاده» به‌سرعت منتقل می‌شدند. در آن زمان، ارتباط پستی با خارج از افغانستان بر قرار نبود، اما اگر گاهی ارسال نامه‌ای از طرف دولت به يك كشور خارجی لازم می‌شد، دولت قاصد مخصوصی برای اين كار می‌گماشت[۱۱].
در سال ۱۲۵۷ خورشیدی (۱٨۷٨ میلادی)، تشکیلات پُست افغانستان با مشکل مواجه شد و تا زمان حکومت امیر عبدالرحمان، انتقال نامه‌های پستی متوقف بود و تنها در موارد ضروری نامه‌های دولتی به‌وسیله چاپار مخصوص منتقل می‌شد[۱٢]. با روی کار آمدن حکومت امیر عبدالرحمان‌خان، فعالیت پست پس از توقف چند ساله دوباره، در سال ۱۲٦۷ خورشیدی (۱٨٨۹ میلادی) جریان پیدا کرد و به‌شكل منظم‌تری در آمد و یک پُست‌خانه مرکزی در جنوب ارگ کابل راه‌اندازی شد که ارسال نامه‌ها و بسته‌های پستی از آن‌جا انجام می‌شد[۱٣].
در سال ۱۲۷۱ خورشید (۱٨۹۲ میلادی)، در عهد امارت امیر حبیب‌الله‌خان، ضیأالملت و الدین، جریان امور پُستی (برقراری ارتباط و تبادل نامه و پیام‌ها) شکل منظم‌تری به‌خود گرفت و در این زمان یک پست‌خانه‌ی مرکزی، به‌شکل ابتدایی در بخش بیرونی سمت جنوب ارگ کابل ایجاد شد و به گزارش وب‌سایت رسمی افغان پُست: «به تعداد ٣٦ نوع تکت (تمبر) پستی مختلف به قیمت‌های جداگانه مورد چلند قرار داده شد (به جریان افتاد). تکت‌های آن‌زمان در کاغذهای نازک و رنگی به‌طبع می‌رسید. مکاتیب دولتی بدون نصب تکت با همان نشان مخصوص دولت بدون پرداخت محصول در پسته‌خانه‌ها قبول می‌شد»[۱۴]. نامه‌رسان‌ها (چاپارها یا پیک‌ها) نيز به امکانات بهتری مجهز شدند و برای این‌که نامه‌ها را سالم به مقصد برسانند کیف‌های مخصوص چرمی برای آن‌ها تهیه شد و برای حفظ امنيت بيشتر نامه‌رسانان، در مسير راه كه در این دوران، غیر از نامه‌ها، بسته‌های سبک وزن را نيز جابه‌جا می‌نمودند، تمام آن‌ها مسلح شدند[۱۵]. به نوشته‌ی وب‌سایت رسمی افغان پُست، «برای پسته‌رسان‌های پیاده سرنیزه‌هایی که دارای زنگوله‌ها بود تهیه و برای حاملین سوار یک شمشیر داده شد.»[۱٦] این روند تا سال ۱٢٨٦ خورشیدی (۱۹٠٧ میلادی) ادامه داشت و سپس، به گزارش همین منبع: «در تعداد پسته‌خانه‌ها و خطوط پستی و در حرکت مراسلات و انواع ارسالات پستی افزایش به‌عمل آمد. تکت‌های پستی به انواع مرغوب به قیمت‌های مختلف چاپ و مورد چلند قرار داده شد. علاوه از مکاتیب ارسال و مرسول پست‌کارت‌ها، نامه و پارسل پست هم در داخل مملکت مورد عرضه خدمات پستی قرار داده شد. هم‌چنان یک نوع تکت پستی مخصوص برای مراسلات دولتی طبع و به‌کارگرفته شد مهرهای تاریخدار از رقم «کوبه‌یی» علاوه از اسم دفتر مبدا کلمه باطل شد در آن حک شده بود و مورد استعمال قرار گرفت. در این عصر دفتر پستی به‌نام «داک‌خانه» مسمی بود.»[۱٧]
در این زمان، ارتباط افغانستان از نظر پستی با خارج از این كشور نیز توسعه پیدا كرد و برای اولین‌بار یك «پست‌خانه»ی - به‌نام «داک‌خانه دولت خداداد افغانستان» - در پیشاور تأسیس شد[۱٨] كه بسته‌های پستی از افغانستان به آن‌جا منتقل و سپس به دیگر كشورها ارسال می‌شد و این مركز در ارسال نامه‌های خارجی بسیار موثر واقع شد.
به‌علاوه، در عهد امیر حبیب‌الله‌خان، چاپ تمبرهای پستی نیز پیشرفت زیادی داشت و برای اولین‌بار پست‌كارت، كارت‌پست و پارسل پست در افغانستان رایج شد. در مجموع از ابتدای انتشار تمبر پستی در افغانستان تا پایان حكومت حبیب‌الله خان به ۱٧۴ قطعه رسید[۱۹].
با روی كار آمدن شاه امان‌الله در افغانستان، در سال ۱٢۹٦ خورشید (۱۹۱٨ میلادی)، در امور پستی پیشرفت‌هایی صورت گرفت كه از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تأسیس «پست‌خانه» در دیگر ولایات افغانستان اشاره كرد، هم‌چنین برای حمل و نقل نامه‌های پستی برای اولین‌بار از اتومبیل استفاده شد كه این كار بر سرعت امور پستی افزود و چنان‌که گفته می‌شود: «در سال ۱۳۰۴ خورشیدی بود که بین کابل و ننگرهار (مشرقی) اتومبیل جایگزین چاپار (نامه‌رسان) شد»[٢٠]. در این زمان، «داک‌خانه‌ی مرکزی، در عمارت «کوتی باغبان‌سرای» که متصل به شاه دو شمشیره و علم گنج بود، قرار داشت»[٢۱]
چاپ و انتشار تمبر پستی نیز در زمان شاه امان‌الله توسعه پیدا كرد و اداره پست افغانستان یك كارشناس فرانسوی را به خدمت گرفت تا تمبرهای افغانستان به شكل پیشرفته چاپ شود، به همین علت تا سال‌های متمادی عنوان‌های تمبر افغانستان به زبان فرانسوی بود.[٢٢]
در سال ۱۳۰٧ خورشیدی (۱۹٢٨ میلادی)، با سقوط سلطنت شاه امان‌الله، حکومت به‌دست «حبیب‌الله كلكانی» افتاد و با توجه به اغتشاشات داخلی در این كشور امورات پستی و چاپ تمبر به‌مدت یكسال متوقف شد.
با به‌قدرت رسیدن نادرشاه، و با توجه به پیشرفت‌هایی كه در دنیا به‌وجود آمده بود، به‌تدریج پست افغانستان هم توسعه پیدا كرد و ارتباط پستی افغانستان با سایر كشورها بر قرار شد. در این زمان، برای نخستین‌بار برای ارسال نامه‌هایی كه باید به خارج فرستاده می‌شد از هواپیما استفاده شد و میان كابل و شهرهای بزرگ دنیا مثل مسكو، نیویورك، پاریس، فرانكفورت، آمستردام، روم، بیروت، پكن، تهران، توكیو، اسلام‌آباد، كراچی و چند شهر بزرگ دیگر پل هوایی برقرار شد. عضویت افغانستان در اتحادیه بین‌المللی پستی نیز در همین‌زمان صورت گرفت و افغانستان در سال ۱۹٢٨ به‌طور رسمی عضو «یو. پی. یو» شد.
پس از كشته‌شدن نادرشاه، فرزندش «محمدظاهرشاه» به‌قدرت رسید. در این دوران به‌تدریج پست افغانستان هم توسعه پیدا كرد و ریاست پست و تلگراف و تلفن به وزارت «مخابرات» ارتقا پیدا كرد. در چاپ تمبر پستی نیز تحولی بزرگ به‌وجود آمد و برای اولین مرتبه تصاویر نادرشاه و محمدظاهرشاه در تمبرهای پستی كه قبل از این تاریخ بدون تصویر منتشر می‌شد، به چاپ رسید. در همین زمان به مناسبت هشتاد و پنجمین سالگرد تأسیس پست افغانستان، نمایشگاه بین‌المللی فیلاتلی پست جهان در كابل برگزار شد و یك قطعه تمبر افغانستان با تصویر امیر شیرعلی‌خان بنیان‌گذار پست افغانستان به چاپ رسید. در زمان ظاهرشاه مدیریتی جداگانه در اداره پست به‌نام «مدیریت توسعه تمبر» تأسیس شد كه كار این مدیریت جمع‌آوری افراد متخصص در زمینه‌ی نقاشی و طراحی تمبر بود كه بعد از مدتی این گروه توانست تمبرهایی با رنگ‌ها و موضوعات متنوع منتشر كنند. در این زمان بیش از ٧٠٠ قطعه تمبر به چاپ رسید.
در زمان جهموری محمدداوود خان پییشرفت پست افغانستان روند عادی داشت و فقط تمبرهای پستی این دوره به‌صورت چهار رنگ منتشر شد كه در بیشتر آن‌ها از تصویر داوودخان استفاده می‌شد.
با آغاز كودتای ٧ ثور (اردیبهشت) در سال ۱٣۵٧، جامعه افغانستان دچار آشفتگی شد و با شدت پیدا كردن درگیرها میان نیروهای متخاصم، سیر قهقرایی پست افغانستان آغاز شد. تمبرهای پستی انتشار یافته در این دوران بیشتر رنگ و بوی حزبی داشت و حكومت كمونیستی را تبلیغ می‌كرد. در تمبرهای این دوره افغانستان، چندین تصویر از «لنین» به چاپ رسید.
با روی‌كار آمدن حكومت مجاهدان و آغاز جنگ‌های داخلی ساختار پست افغانستان از هم فرو پاشید و ارسال مراسلات پستی نیز متوقف شد.
بعد از تحولات جدید و روی‌كار آمدن حامد كرزی پست افغانستان وارد مرحله نوینی شد و در حال حاضر تمام نقاط افغانستان تحت پوشش فعالیت‌های پستی قرار دارند و علاوه بر پست دولتی چند شركت خصوصی مانند «تی ان تی»، «دی اچ ال»، «فدكس» و «پست سریع باختر» مشغول خدمات‌رسانی هستند. دولت افغانستان در چند سال گذشته تعدادی از كارمندان خود را برای آموزش به كشورهای خارجی از جمله ایران اعزام كرد تا بتوانند آموزش‌های نوین پستی را فرا گیرند.
در طول سال‌های گذشته در خارج از افغانستان، تمبرهای سمبولیك و هم‌چنین تمبرهای جعلی زیادی نیز منتشر شده است كه هیچ‌كدام آن‌ها ارزش قانونی ندارد.
[↑] خدمات پُستی
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
يادداشت ٢: در چهارم دی سال ۱٣٦۴ و به‌مناسبت سالگرد اشغال افغانستان توسط شوروی سابق، یك قطعه تمبر از طرف پست جمهوری اسلامی ایران به ارزش چهل ریال و به تیراژ دو و نیم میلیون قطعه منتشر شد و تا خروج ارتش سرخ شوروی از افغانستان هر سال به همین مناسبت یك قطعه تمبر در ایران منتشر می‌شد. هم‌چنین در ٢۴ تیر ۱٣٦٧ یك قطعه تمبر به مناسبت سالگرد شهادت علامه «سید اسماعیل بلخی»، شاعر و مبارز افغان، در تهران منتشر شد.هم‌چنین در سال ٢٠٠۱ یك قطعه تمبر با تصویر «احمدشاه مسعود»، مبارز شهیر افغان به ارزش نیم یورو توسط پست دولت فرانسه منتشر شد و این برای اولین‌بار در تاریخ این كشور بود كه چهره یك شخصیت غیر اروپایی در تمبر اروپا منتشر می‌شد.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
