|
هفت شگفتی عظیم در جهان فیزیک
فهرست مندرجات
◉ جهان هستی چگونه برپاست؟
◉ آیا «ضدجاذبه»ی اینشتین واقعاً یک اشتباه بود؟
◉ چرا ما در سه بعد زندگی می‌کنیم؟
◉ آیا سفر در زمان امکان‌پذیر است؟
◉ آیا ما در یک صافی کهکشانی زندگی می‌کنیم؟
◉ جهان هستی از چه چیز ساخته شده است؟
◉ این سوال‌های من از کجا می‌آیند؟
◉ يادداشت‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
.
شگفتی‌های جهان هستی
جهان هستی سرشار از شگفتی‌هاست. اگرچه ایده‌های نوینی همچون نظریه‌ی کوانتوم، نسبیت و حتی گردش زمین به دور خورشید، هم‌اکنون پذیرفته شده هستند، اما علم همچنان به ما نشان می‌دهد که در گیتی چیزهایی وجود دارد که شاید باور کردنش برای ما دشوار باشد، و البته دشوار‌تر از آن، درک این شگفتی‌هاست.
ما به‌جایی رسیده‌ایم که بدون حل کردن برخی از مشکلات و مسایل فیزیک، نمی‌توانیم در مورد حقایق و پدیده‌های جالب و شگفت‌انگیز دیگر فیزیکی، اطلاعات بیشتری کسب کنیم. برای درک مفاهیمی مثل خاستگاه و بنیاد جهان هستی، سرنوشت نهایی سیاهچاله‌های فضایی یا امکان سفر در زمان، نیاز داریم که بدانیم جهان هستی چگونه ادامه‌ی حیات می‌دهد.
| ۱ | جهان هستی چگونه برپاست؟ |
هم‌اکنون یک ایده‌ی خوب در ذهن ما هست که می‌تواند منتج به کشف حقیقت و بنیاد هستی شود. علم فیزیک در قرن بیستم بر پایه‌ی انقلاب‌های دوگانه‌ی مکانیک کوانتومی (تئوری ماهیت جسم) و نظریه‌ی معروف اینشتین در مورد فضا، زمان و جاذبه معروف به نسبیت، بنا شده است. اما وقتی شما به دو تعریف نهایی از واقعیت دست پیدا می‌کنید زمانی که تنها یک واقعیت را موجود می‌بینید، این راضی‌کننده نیست.
تلاش برای یگانه‌سازی این دو تئوری، موانع تکنیکی فنی و مفهومی وحشتناکی را بر سر راه بهترین نظریه‌پردازان فیزیک در طول دهه‌های گذشته قرار داده و آنان را به چالش کشیده است. برای مثال از آن‌جایی که جاذبه، خودش را به‌عنوان یک عامل ایجاد انحراف در فضای چهار بُعدی زمان-مکان معرفی می‌کند، پذیرش نظریه‌ی کوانتومی در مورد جاذبه ایجاد مشکل می‌کند. از یک جهت، این به‌معنای پذیرش شک و تردید هایزن‌برگ در مورد فرضیات موجود راجع به زمان–مکان به شکل فی‌نفسه است که قطعاً مشکل‌ساز خواهد بود.
اما ممکن است این تردیدها، یک معنای دیگر هم داشته باشند و آن به‌معنای وجود یک مشکل در رابطه با گرایش و رویکرد ما نسبت به قضیه است. شاید ما نباید مفهوم جاذبه را به تنهایی بررسی کنیم. اکثر تلاش‌هایی که برای یکسان‌سازی نظریات موجود در مورد جاذبه انجام شدند، خود منجر به این گشتند که تعریف کیفیت و کمیت جاذبه، وارد یک بحث و میدان جدید شود که به ناچار همه‌ی نیروهای طبیعت مانند همه‌ی اجزای زیراتمی را به یک چارچوب تئوریک محدود می‌کند. این ایده‌یی است که برخی از فیزیکدانها آن را «تئوری همه‌چیز» می‌خوانند.
نظریه‌ی جدیدی که در حال حاضر مطرح می‌شود، نظریه‌ی «فرا-رشته‌یی» است که به‌وجود حلقه‌های کوچک و ریز رشته‌یی اتمی به‌عنوان سازنده‌ی همه‌ی مواد حکم می‌دهد. فرضیه‌ی دیگری که وجود دارد و به تئوری ام مشهور است هنوز کمی پیچیده و مبهم به‌نظر می‌رسد و می‌تواند به‌عنوان لایه‌یی که در ابعاد وسیع‌تر فضایی حرکت دارد، تصویر شد. اما مرحله و روند پیشرفت در این نظریه‌ها در بهترین حالت، این‌گونه جمع‌بندی می‌شود که هیچ کس دقیقاً به‌یاد نمی‌آورد وجود حرف «M» در نظریه‌ی ام، دقیقاً به‌چه دلیلی است و چه واژه‌یی را تداعی می‌کند. راه درازی در پیش است...
| ٢ | آیا «ضدجاذبه»ی اینشتین واقعاً یک اشتباه بود؟ |
اینشتین، ضدجاذبه را بزرگ‌ترین اشتباه خود می‌شمارد. اما به‌نظر می‌رسد که او با اضافه کردن یک نظریه‌ی ضدجاذبه به فرضیه‌ی نسبیت خود که آن‌را شرط فلسفه‌ی انتظام گیتی می‌خوانند، کار درستی انجام داده است.
این شرط اضافه در فرضیه‌ی نسبیت، به فضا یک خاصیت تدافعی نسبت می‌دهد به این معنا که فضا خودش را دفع می‌کند، گسترده‌تر می‌شود و هرچه سریعتر این روند افزایش گستردگی ادامه می‌یابد. اینشتین این عامل به‌ظاهر بی‌ارزش را اضافه کرد چرا که تصور می‌شد جهان هستی ثابت است و بی‌حرکت. در نتیجه نیاز بود تا نیرویی وجود داشته باشد و قدرت کشش جاذبه‌یی زمین را بالانس و دچار تعادل کند که مواد موجود بر روی زمین، کوچک و کوچک‌تر نشوند.
اما در دهه‌ی ۱۹۲۰، ادوین هابل کشف کرد که جهان هستی خود به‌خود در حال گسترش و افزایش است. در نتیجه اینشتین نیز نظریه‌ی «تعادل انتظامی گیتی» را به‌دلیل ترس، پس گرفت!
اما به‌نظر می‌رسد این ایده نباید محو شود. نظریه‌ی کوانتومی میدان‌ها، ثابت می‌کند که حتی فضاهای خالی نیز با انرژی زیاد در حال طغیان و جنب و جوش هستند. در واقع همان تأثیر جاذبه‌یی g = ۱۰ که نظریه‌ی ضدجاذبه‌ی اینشتین را توصیف می‌کند. این نظریه در مورد قدرت دافعه (که در مقابل جاذبه مطرح می‌شود) مقداری گنگ و مبهم است اما به آن یک ارزش تخمینی می‌دهد.
تقریباً ۱۰ سال پیش، فضانوردان متوجه شدند که سرعت گسترش ابعاد جهان هستی در حال افزایش است و در نتیجه نظریات آزمایش خود در مورد نیروی ضدجاذبه را مطرح کردند. در عین ناباوری و سرگردانی فیزیکدانها هم این فضانوردان، قدرت ضدجاذبه را شامل ۱۲۰ نیرو دانستند که ۱۰ بار از مقدار پیش‌بینی‌شده‌ی قبلی کوچک‌تر است.
این نتیجه، بسیار گمراه‌کننده و عجیب است. اگر تعادل برقرار شده میان جاذبه و دافعه، مقداری برابر با صفر بود، در نتیجه یکی از قوانین عمیق و مهم طبیعی در موردش صدق می‌کرد اما یک عدد غیرصفر که تازه با تئوری ابتدایی نیز غیرقابل مقایسه شناخته شده را نمی‌شود تعبیر کرد.
برای وخیم‌تر کردن شرایط، کیهان‌شناسان به ایده‌یی علاقه‌مند شدند که نیروی دافعه‌ی بسیار قوی و بزرگی در اولین مرحله‌ی تفکیک پس از انفجار بزرگ (Big Bang) را مطرح می‌کند چرا که این نظریه، سناریوی جذاب و محبوب مربوط به زمین غیرمسطح و در حال افزایش حجم را تأیید می‌کند. با توجه به این تئوری، جهان هستی پس از تولد و شکل‌گیری، با سرعتی غیرقابل باور توسط یک عامل قدرتمند و عظیم، تغییر حجم داد و این نیرو را قدرت ضدجاذبه یا دافعه ایجاد نمود.
در نتیجه اگر بخواهیم دلیل و برهانی بر این افزایش حجم سریع و روزافزون بیابیم، به نظریه‌یی نیاز داریم که توضیح دهد چرا ضدجاذبه در ابتدا بسیار قوی و شدید بود، سپس با شتاب و سرعت کاهش مقدار پیدا کرد و سپس به مقداری در حوالی صفر رسید. به‌عبارت دیگر، ما می‌خواهیم بدانیم که چرا نیروی ضدجاذبه، تقریباً در اولین فازهای شکل‌گیری جهان هستی حذف و محو شد اما به‌طور کلی از بین نرفت؟
یک احتمال این است که نیرو بر اثر گذشت زمان، محو می‌شود. احتمال دیگر می‌تواند این باشد که نیرو در فضا تغییر می‌کند و در نتیجه ممکن است از ورای دوربین تلسکوپ‌های ما، همه چیز بسیار بزرگ‌تر از آنچه هستند نشان داده شوند. اگر این‌گونه است، در نتیجه هر جسمی در آن منطقه، با سرعت در کهکشان‌ها و ستاره‌های دیگر پخش و متلاشی می‌شد و در نتیجه اصلاً هیچ ناظری نمی‌توانست حضور داشته باشد تا نیرو را اندازه بگیرد.
آنچه که ما نیاز داریم، یک تئوری است که قدرت نیروی دافعه یا ضدجاذبه را به اندازه‌ی بخشی از قدرت همه‌ی نیروهای موجود در طبیعت برای ما تعریف کند. متأسفانه به‌نظر نمی‌رسد که تئوری‌های موجود مثل تئوری فرارشته‌یی یا تئوری «ام»، این میزان خاص را مشخص کنند و مقدار کمی که باقی می‌ماند همچنان ناشناخته و اسرارآمیز خواهد بود. در نتیجه باید دوباره به سوال یک رجوع کنیم!
| ٣ | چرا ما در سه بعد زندگی می‌کنیم؟ |
آیا این‌که زمین ما سه بعد دارد، اتفاقی است یا باید برایش دنبال یک تعبیر عمیق‌تر گشت؟ بعضی از تئوریسین‌ها معتقدند که فضای به‌وجودآمده بر اثر انفجار بزرگ، تنها به‌صورت اتفاقی از سه بُعد تشکیل گشت و ممکن است قسمت‌های دیگری از جهان هستی وجود داشته باشند که ابعادشان متفاوت باشد.
مثلاً هیچ دلیل منطقی نمی‌توان یافت برای پاسخ به این سئوال که چرا مثلاً جهان هستی فقط دو بعد ندارد. چندصد سال پیش، ادوین آبوت اثری به‌نام «زمین مسطح» نوشت که در آن جهانی دو بُعدی را تصویر کرد. جهانی که در آن اجسام و موجودات حیات خود را تنها بر روی «سطح» ادامه می‌دادند. اما فیزیک جهان دو بُعدی با فیزیک جهان ما بسیار متفاوت خواهد بود. برای مثال در فضای دو بُعدی، امواج به شفافیت انتشار در فضای سه بعدی، پخش نمی‌شوند و باعث ایجاد انواع مشکلات در سیگنال‌رسانی و انتقال اطلاعات می‌گردند. و نیز از آن‌جایی که زندگی آگاهانه، به فرآیند انتقال درست و صحیح اطلاعات بستگی دارد، در نتیجه این تفاوت‌ها کافی خواهند بود برای این‌که مشاهدات ما را تنها در حد مناطقی ناشناخته محدود نگاه دارند.
تصور کردن فراتر از سه بعد نیز مشکلات مختلفی به همراه خواهد داشت. در چنین حالتی، سیستم‌های نجومی و سیاره‌یی غیرممکن می‌شوند چرا که عکس قانون جاذبه یعنی قانون قدرت‌های افزایشی به‌وجود خواهد آمد. در نتیجه به‌نظر می‌رسد که جهان سه بُعدی تنها جهانی است که وجود دارد و فیزیکدانها می‌توانند درباره‌اش بنویسند. اما نکات ریزی وجود دارد که باعث می‌شود این فرضیه با شک و تردید همراه باشد.
شاید فضا سه بُعدی نیست و تنها این‌گونه برای ما نشان داده می‌شود. شاید فضا ۹ یا ۱۰ بُعد دارد و حتی ابعاد بیشتر! برخی از تئوری‌هایی که قصد یکپارچه‌سازی نیروهای طبیعت را دارند مانند فرضیه‌ی فرا-رشته‌یی، امکان وجود تعداد ابعاد بیشتری نسبت به آنچه که ما می‌بینیم را رد نمی‌کنند.
دلیل‌شان نیز این است که بسیاری از معادلاتی که برای توصیف وضعیت موجود به‌کار می‌روند، با در نظر گرفتن تعداد بیشتر ابعاد، نتایج بهتری می‌دهند! در نتیجه نمی‌توان آن را کاملاً بی‌معنی دانست. ابعاد اضافی فضا، سابقه‌ی حل بسیاری از مشکلات و مسایل حل‌ناشدنی فیزیک را دارند. برای مثال اینشتین برای توصیف کردن جاذبه، به یک بُعد اضافی نیاز داشت و آن، زمان بود. و تئودور کالوتزا نیز یک بُعد به سه بُعد اثبات شده اضافه کرد چرا که می‌خواست نظریات جاذبه را با فرضیات ماکس‌ول در مورد الکترومغناطیس، همگون سازد.
مطمئناً ما نمی‌توانیم بُعد چهارم را ببینیم اما این هم احتمالاً یک دلیل دارد. این بُعدهای اضافه، می‌توانند بسیار کوچک و فشرده شوند. یک لوله‌ی پلیمری آب را از دور در نظر بگیرید. مانند یک خط دراز و معوج به‌نظر می‌رسد. از یک بُعد نزدیک‌تر آن را نگاه کنید. به‌شکل تیوب یا لوله دیده می‌شود. اما آنچه که در حقیقت این لوله را می‌سازد، یک سطح دایره‌یی شکل کوچک است که دور محیط لوله چرخیده است. به‌طور مشابه، بعد چهارم نیز می‌تواند چنین لوله‌یی باشد که دور فضای سه‌بُعدی می‌چرخد اما آن‌قدر کوچک است که دیده نمی‌شود.
در نتیجه تصور کردن ابعاد بسیار زیادتری که این‌گونه در فضا پنهان شده‌اند، به‌راحتی ممکن است. اما متأسفانه نظریه‌ی فرا-رشته‌یی هنوز دقیقاً سه بُعد گشوده‌شده را تأیید نمی‌کند در نتیجه برای تصور ما نسبت به جهان هستی هم تعریف درستی نمی‌توان ارایه داد.
اما برای تصور کردن یک بُعد جدید، راه‌های دیگری هم هست. فرض کنید نیروهای فیزیکی بتوانند نور و جسم را به‌یک صفحه‌ی سه‌بُعدی مسطح یا ورقی‌شکل تقلیل دهند و محدود کنند در حالی که به برخی پدیده‌های دیگر فیزیکی اجازه می‌دهند تا وارد بعد چهارم شوند. ساکن شدن سطوح دو بُعدی به‌جای اجسام سه‌بُعدی در فضاهای مشخص باعث می‌شود تا هر جسم و پدیده‌یی به‌شکل طرح و نقشه‌اش نشان داده شود. مثلاً ما یک توپ کره‌یی شکل را به‌صورت دایره ببینیم! به طریق مشابه، ممکن است ادعا شود که ما در حال حاضر تنها تصویری سه بُعدی از اجسام و مفاهیمی را می‌بینیم که در واقع چهار بُعدی هستند.
اما فضای «سه لایه‌یی» ما می‌تواند تنها در چهار بُعد نیز محدود نشود. لایه‌های قابل کشف دیگری نیز می‌توانند وجود داشته باشند که در فضای چهار بُعدی حضور دارند. اثبات این فرضیه، انجام آزمایش‌هایی تازه را می‌طلبد که وجود بُعد چهارم را نیز به ما نشان دهد. اما این نظریه وجود دارد که برخورد لایه‌های چند بُعدی در مقیاس‌های این‌چنینی می‌تواند به تکرار شدن «انفجار بزرگ» منجر گردد در نتیجه حضور ما بر روی کره‌ی زمین شاید اصلاً موید همین مطلب باشد که فضا واقعاً سه بُعدی نیست!
| ۴ | آیا سفر در زمان امکان‌پذیر است؟ |
شاید سئوال یک نیز بازگویی همین سئوال باشد. ماهیت جسم و جاذبه‌ی کوانتومی را فراموش کنید. شاید این سئوال را هر کسی دوست دارد که پاسخ دهد. سفر در زمان به یک موضوع علمی – تخیلی مورد علاقه و جذاب برای مردم تبدیل شد پس از این‌که اچ. جی. ولز، رمان نوگرایانه و جالب خود با نام «ماشین زمان» را نوشت. اما هرآنچه که این‌جا مطرح شده، لزوماً علمی – تخیلی نیست. برای مثال سفر در زمان به‌سوی آینده، یک واقعیت علمی پذیرفته شده است. تئوری نسبیت اینشتین تأیید می‌کند که یک جسم ناظر و مشاهده‌گر در برابر زمین، می‌تواند به‌سمت آینده‌ی زمین جهش کند. این تأثیر را ساعت‌های اتمی ثابت کرده‌اند.
اما این‌گونه درگیر شدن با تار و پودهای زمان، به‌سرعتی مشابه سرعت نور نیاز دارد که شاید در تئوری قابل اثبات و ممکن باشد اما به‌یک شاهکار بزرگ مهندسی نیاز دارد، حتی اگر به بودجه و هزینه‌هایش فکر نکنیم. اما سفر در زمان به‌سمت عقب، مشکلات بزرگ‌تری خواهد داشت. نسبیت، این فرضیه را تأیید نمی‌کند که یک جسم ناظر بتواند در دو بُعد زمان-مکان سفر کند و به‌عقب هم برگردد. اما در همه‌ی داستان‌ها و سناریوها، چنین شرایط خارق‌العاده‌یی نیز در نظر گرفته شده است.
یکی از راه‌های سفر به‌عقب در زمان، استفاده از یک «لانه‌ی مار» فضایی خواهد بود. تئوریسین‌ها معتقدند چنین تونل یا دروازه‌ی ستاره‌یی که دو نقطه را در ابعاد زمان–مکان به یکدیگر متصل کند، وجود دارد. اگر یکی‌شان را پیدا کنید و داخلش بپرید، چند لحظه‌ی بعد از نقطه‌یی دیگر در جهان هستی سردر خواهید آورد. آن‌ها معتقدند اگر چنین چاله‌یی وجود داشته باشد، می‌توان آن را با ماشین زمان نیز مطابق و هماهنگ کرد. می‌توانید از طریق آن سفر کنید و نه تنها از یک مکان دیگر سر در بیاورید، که وارد یک زمان دیگر نیز بشوید. این «زمان» می‌تواند در گذشته یا آینده باشد.
اگر امکان سفر به گذشته وجود داشته باشد، انواع پارادوکس‌ها و تضادها نیز اتفاق خواهند افتاد. مانند معمای یک مسافر زمان که به سال‌های گذشته می‌رود و مادرش را وقتی یک کودک است، به قتل می‌رساند. از این تضادها می‌توان گریخت اگر اصرار بورزیم و بدانیم که هیچ‌چیز نمی‌تواند قانون علت و معلول و کنش و واکنش را از بین ببرد. اما سفری دوطرفه در مسیر زمان، هنوز پیچیده و غیرقابل هضم است.
برای بسیاری از فیزیکدانها، این مساله بسیار غیرعقلانی است. استفان هاوکینگز نظریه‌ی «تخمین محافظت از تسلسل وقایع» را مطرح می‌کند و معتقد است که یک نیرو یا عامل خاص باعث می‌شود تا اجسام فیزیکی یا نیروها نتوانند به گذشته برگردند. این مساله شاید به‌دلیل موانع و سدهای فیزیکی اساسی بر سر راه ساخت ماشین زمان اتفاق می‌افتد. برای مثال انرژی خلأ کوانتومی در صورتی که هیچ محدودیتی برای ورود به حفره‌های ماری فضا نداشته باشد، طغیان خواهند کرد و دفع خواهند شد.
این مساله همچنان لاینحل باقی مانده اما موضوعی است که بسیاری از مردم، وقت و تلاش خود را صرف آن می‌کنند. همان‌طور که هاوکینگز اشاره کرده، صرف هزینه برای تحقیق در مورد سفر به زمان بسیار سخت است. در نتیجه به‌نظر می‌رسد برهان یا تکذیبیه‌یی برای حل این مساله، خود به مشکلات عمومی دیگر منجر شود. مانند طرح یک نظریه‌ی رام‌شدنی و قابل دسترسی در مورد جاذبه‌ی کوانتومی.
| ۵ | آیا ما در یک صافی کهکشانی زندگی می‌کنیم؟ |
سیاهچاله‌های آشنای کهکشانی همچنان می‌توانند باعث ایجاد بهت و حیرت برای فیزیکدان‌های تئوریست شوند. یک سیاهچاله‌ی فضایی می‌تواند زمانی که یک ستاره‌ی بزرگ آتش می‌گیرد و محو می‌شود، تشکیل گردد. هسته‌ی آن بر اثر جاذبه‌ی درونی فراوان، به دو نیم تقسیم می‌شود. اگر جسم به لحاظ شکلی، کروی باشد، آن‌گاه همه‌ی مواد تجزیه‌شده از ریشه با نسبت‌های مساوی به‌سمت مرکز هندسی هسته، ریزش می‌کنند در نتیجه مقدار میدان چگالنده و میدان جاذبه به بی‌نهایت میل خواهد کرد. تا زمانی‌که جاذبه، خود را به‌عنوان تاروپودی از هندسه‌ی مکان–زمان معرفی می‌کند، میزان خمیدگی و پیچش این دو بُعد یعنی زمان و مکان، به بی‌نهایت میل خواهد کرد و برای زمان–مکان یا هر دوی آن‌ها، یک خط مرز و محدوده خواهد ساخت. ریاضیدان‌ها، این پدیده را تکین یا فردیت می‌نامند.
هیچ‌کس نمی‌داند که از این فردیت‌ها، چه چیزی حاصل می‌شود. آیا فضا-زمان، همان‌جا به پایان خواهد رسید یا این فردیت‌ها به از کارافتادگی نظریات ما منجر می‌شوند؟ اگر زمان–مکان مرز و حدودی داشته باشد، آن‌گاه پیش‌بینی کردن حاصل آن نیز غیرممکن خواهد بود. از آن‌جایی که پیش بینی و فلسفه‌ی جبر و تقدیر، پایه‌ی همه‌ی تصاویر علمی و منطقی از جهان حاضر را تشکیل می‌دهد، فردیت‌ها می‌توانند پا را از مرزهایی فراتر بگذارند که علم نمی‌تواند.
وقتی یک سیاهچاله‌ی فضایی، حاصل یک تفرد را در بربگیرد، آن دیگر پوشیده و مستور می‌شود و دیگر تهدیدآمیز نیست. در ۱۹۶۷، راجر پنروز، فرضیه‌ی «سانسور فضایی» را مطرح کرد. در این فرضیه، اعتقاد بر این بود که همه‌ی تفردهای ایجادشده بر اساس کاهش جاذبه، قاعدتاً توسط سیاهچاله‌های فضایی پوشیده می‌شوند و در نتیجه برای ما غیرقابل مشاهده هستند. راه چاره نیز غیرقابل دسترسی بود یعنی وجود تفردهای ناپوشیده که می‌توانند باعث اتفاقاتی بدون توجیه و دلیل منطقی و عقلانی شوند.
سپس چند سال بعد، استفان هاوکینگز، یک پیچیدگی دیگر در مورد این مساله را نیز مطرح کرد. او متوجه شد که سیاهچاله‌ها، امواج گرمایی از خود منتشر می‌کنند و به آرامی تجزیه می‌شوند. تئوریسین‌های فیزیکی، آنچه که ممکن بود در پایان اتفاق بیفتد را این‌گونه تصور کردند: آیا این تبخیر و تبدیل در نهایت، تفردهای موجود در دل سیاهچاله‌ها را نمایان و بی‌پرده خواهد کرد؟
این مساله در مباحث مربوط به تئوری اطلاعات نیز به شکلی دیگر مطرح شد. وقتی ستاره‌یی از یک سیاهچاله برمی‌خیزد، محتوای اطلاعات جزیی ستاره (مانند تعداد اجزا و ذره‌هایی که از آن تشکیل شده است و از هر نوع ذره و قسمت، چند تکه عضو در ستاره به‌کار رفته) برای یک ناظر بیرونی، غیرقابل مشاهده خواهد بود.
در نتیجه زمانی که یک سیاهچاله‌ی فضایی از بین می‌رود، آیا اطلاعات بر اثر نوعی از تابش که هاوکینگز مطرح کرد، دوباره برمی‌گردند؟ این سیاهچاله‌ها به‌نظر می‌رسد به وضوح در همه‌جای جهان هستی وجود دارند و حاضر هستند. اگر پیچ و تاب‌های موجود در حفره‌های ماری (حفره‌های تکینی) باعث آشکار شدن یک چاله‌ی جدید در بعد فضا–زمان می‌شوند، پس می‌توان نتیجه گرفت که جهان هستی مثل یک کف‌گیر یا صافی فضایی در حال نشست کردن است؟ اگر این‌گونه است، پس محتویاتش به کجا می‌روند؟
| ٦ | جهان هستی از چه چیز ساخته شده است؟ |
دریغ و افسوس که این سردرگمی همچنان ادامه دارد. فیزیکدانها دقیقاً نمی‌دانند و مطمئن نیستند که آن‌جا چه چیزهایی هست. در نجوم این‌گونه مطرح می‌شود که آنچه شما می‌بینید، دقیقاً آنچه نیست که وجود دارد. ستاره‌ها، سیاره‌ها و توده‌های غبار موجود در فضا از اتم‌های معمولی تشکیل شده‌اند. اما برای هر گرم از اجرام معمولی در جهان هستی، چندین گرم اجرام نادیده و ناشناخته وجود دارد.
ما این را از نوع حرکت ستاره‌ها می‌دانیم. کهکشان راه شیری بیش از حد تند می‌چرخد و این برای نیروی جاذبه ایجاد مشکل می‌کند که همه‌ی اجسام و اجرام قابل مشاهده‌ی بر روی آن را نگاه دارد. ستاره‌های اطراف نیز اگر مقدار زیادی از اجرام و اجسام فضایی در اطراف‌شان در حال کشیده شدن نبودند، حتماً سقوط می‌کردند. کهکشان‌های دیگر نیز همین‌گونه اند. حجم زیادی از مواد و اجرام نادیده و ناشناس در بین کهکشان‌ها وجود دارند که آن‌ها را به‌دسته‌های در حال جنب و جوش و آسیاب کردن تبدیل می‌کنند.
اگر جهان هستی را یک کل در نظر بگیریم، آن‌گونه که گسترش پیدا می‌کند و پس‌زمینه‌ی کهکشانی در حال ساطع کردن امواج گرمازا (پس‌فروزش‌های در حال محو شدن پس از انفجار بزرگ) یعنی همه‌ی اجزای ظاهری و قابل رویت جهان هستی، به وجود یک اصل فراگیر و نافذ اشاره می‌کنند، یعنی جهان پنهان هستی.
تئوری‌های این‌چنینی در مورد ماهیت ماده یا «جرم تاریک» باز هم وجود دارند. از دسته‌های بزرگ سیاهچاله‌های فضایی گرفته تا ذرات ریز تجزیه شده بر اثر انفجار بزرگ. اساساً در این مورد، سه ایده‌ی اصلی وجود دارد. نخستین ایده، نظریه‌ی «انرژی تاریک» است که مانند اجرام محو و پنهان درون فضا به‌شکل یکسان و یکنواخت پراکنده شده‌اند، رفتار می‌کند. مشاهدات به ما نشان می‌دهد که این اجرام می‌توانند بیش از دو سوم کل مواد جهان هستی را تشکیل دهند. نظریه‌ی دوم، نظریه‌ی «اشیای نورانی فشرده و حجیم» معروف به MACHO است. اشیایی مانند کوتوله‌های قهوه‌یی فضایی! فضانوردان، برخی از آن‌ها را کشف کرده‌اند اما برای تشکیل دادن باقی‌مانده‌ی جهان هستی، این اشیا بسیار ناچیز هستند.
در نهایت، اجزا و ذرات ریز زیراتمی مانند نوترون‌ها را داریم. این اجرام روان و سیال به‌سختی با دیگر اجرام و مواد تعامل می‌کنند و بسیار گنگ و نامعلوم به‌نظر می‌رسد که آیا آن‌ها به کره‌ی زمین هم وارد می‌شوند یا نه. تعداد بسیار زیادی از آن‌ها وجود دارند که شاید هر گروه یک میلیارد نوترونی از آن‌ها، فقط به اندازه‌ی یک نوترون در برابر تمام مقادیر موجود در گیتی به‌حساب بیاید اما احتمالاً این ذرات جرم بسیار کمی دارند و بخش کوچک و ناچیزی از مواد و اجرام موجود در جهان را تشکیل می‌دهند.
تئوریسین‌ها معتقد به‌وجود نوع دیگری از ماده‌های پرنفوذ هستند که جرم قابل توجه و فراوانی دارند و به‌عنوان WIMP یا «ذرات حجیم کم‌تعامل» شناخته می‌شوند و آزمایش‌ها برای به‌دست آوردن و جمع‌آوری آن‌ها در حال انجام است.
ایده‌های عجیب و هیجان‌انگیز دیگری مانند مواد و اجرام پنهان شده در بُعد چهارم یا وجود یک جهان دیگر در سایه‌ی کهکشهان‌های شناخته شده نیز مطرح شده‌اند. شاید ماهیت جهان تاریک، مرکبی از بسیاری چیزها باشد که بسیاری از آن‌ها هنوز هم ناشناخته‌اند. آنچه که واضح و مبرهن است این‌که به‌نظر می‌رسد اتم‌های معمولی و رایجی که ما و کره‌ی زمین از آن‌ها ساخته شده‌ایم، تنها بخش کوچکی از کل جرم و ماده‌ی موجود در جهان هستی را شامل می‌شود که بخش عمده‌ی آن را ناشناخته‌ها تشکیل می‌دهند.
| ٧ | این سوال‌های من از کجا می‌آیند؟ |
هوشمندی و آگاهی انسان‌ها از کجا می‌آید؟ چرا برخی الگوها و صفحات سلولی الکتریکی مانند صفحات سلولی در مغز، دارای احساس و اندیشه هستند در حالی که برخی دیگر از این صفحات مانند سلول‌های سراسری در دستگاه گوارش یا دستگاه تنفسی احتمالاً چنین احساساتی را ندارند؟ یا از سوی دیگر، چگونه می‌شود که مفاهیم انتزاعی و غیرجسمانی مانند تفکرات یا آرزوها می‌توانند الکترون‌ها و یون‌ها را به‌سمت مغز حرکت دهند و دستگاه حرکت فیزیکی بدن را تحریک نمایند؟
یا آیا این سوالات فقط مغلطه‌ی بی‌معنا و بی‌مورد مفاهیم هستند؟ آیا فیزیکدانها این سئوالات را به‌راحتی پاسخ می‌دهند؟ عده‌یی فکر می‌کنند که این سئوال‌ها برای فیزیکدانها، به آسانی پاسخ داده می‌شوند. ارتباط دادن جهان مادی و جهان معنوی، چیزی است که اکثر فیزیکدانها از آن اجتناب و دوری می‌کنند. اما اگر فیزیک مدعی باشد که یک علم جهان‌شمول و عمومی است، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که آگاهی و معرفت علمی، تعریفی عام و تلفیقی از هر دوی این مفاهیم است.
مکانیک کوانتومی به‌عنوان یک کلید در این زمینه شناخته شده است. بیشتر به این دلیل که ناظر بیرونی، نقشی اساسی در تعریف و تعبیر سیستم‌های کوانتومی بازی می‌کند. اما هنوز راه زیادی مانده تا این موضوع روشن شود که تاثیرات کوانتومی می‌تواند به کل دستگاه و مجموعه‌ی نورون‌ها و سلول‌های عصبی برسد یا نه.
شاید کلید رسیدن به پاسخ، رجوع کردن به تعریف زندگی است. هیچ کس نمی‌داند که دقیقاً چگونه، کجا و چه زمانی، حیات شروع شد. شاید تلفیقی از مواد شیمیایی بی‌جان، در ابتدا منجر به تشکیل شدن بدن یک موجود زنده شد. به‌نظر نمی‌رسد که این اتفاق به شکل آنی و لحظه‌یی و در یک مرحله افتاده باشد و بی‌هیچ گفت‌وگویی، می‌توان ادعا کرد که یک فرآیند فیزیکی پیچیده و طولانی طی شده اما هنوز مشخص نیست که این سیر تکامل حیات، از مشکلات و مسایلی است که باید در حوزه‌ی فیزیک بررسی شود یا نه.
گاهی اوقات ادعا می‌شود که زندگی بر پایه‌ی قانون‌های فیزیکی نوشته شده است. البته این مساله درست است که اگر این قوانین اندکی متفاوت بودند، زندگی به‌طور کلی دگرگون می‌شد اما هیچ چیزی در این قانون‌های شناخته شده وجود ندارد که جسم یا مفهومی را به ساماندهی در زندگی مجبور کند. اگر قانون حیات نیز در طبیعت وجود داشته باشد، نمی‌توان در لابه‌لای قانون‌های فیزیکی آن را یافت که خاستگاهش، نظریاتی چون تئوری اطلاعات و... است. علاوه بر اینها، یک سلول زنده، نوعی از ماده‌ی ناشناخته و جادویی نیست که یک سیستم و نظام بسیار پیچیده‌ی پردازش و تکرار اطلاعات است.
قوانین حاکم بر تئوری اطلاعات یا تئوری پیچیدگی، همچنان مورد استفاده هستند. در سطح مشابه و از سوی دیگر، همان‌طور که اروین شرودینگر در دهه‌ی ۱۹۲۰ ادعا کرده بود، مکانیک کوانتومی نیز نقش مهمی در تاریخچه‌ی حیات بازی می‌کند.
هرچند که قوانین مربوط به پردازش کوانتومی اطلاعات، به‌شکل قابل ملاحظه‌یی با سیستم‌های کلاسیک بیولوژیک تفاوت دارند اما می‌توانند کلیدی برای حل این مشکلات و پاسخ به این سئوال‌ها باشند.[۱]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- هفت شگفتی عظیم در جهان فیزیک، برگردان از سید ایمان ضیابری، شبکه فیزیک هوپا (انجمن فیزیکدانان جوان ایران)، نقل از سی‌پی‌اچ تئوری و گروه نابغه‌ها
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ شبکه‌ی فیزیک هوپا (انجمن فیزیکدانان جوان ایران)، نقل از سی‌پی‌اچ تئوری و گروه نابغه‌ها؛ برگرفته از منبع اصلی نیو ساینتیست (NewScientist)
