|
دهانهی رحم
فهرست مندرجات
- واژهشناسی
- رشد جنینی
- ساختار
- عملکرد
- اهمیت بالینی
- آزمایش پاپ اسمیر
- کولپوسکوپی
- يادداشتها
- پيوستها
- پینوشتها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمهها
- پيوند به بيرون
دستگاه تناسلی زنانه رحم
دهانهی رحم یا گردن رحم (به انگلیسی با تلفظ انگلیسی: Cervix، با تلفظ آمریکایی: )، بخش باریک و پایینی رحم است که به انتهای بالایی مهبل متصل میباشد. شکل آن استوانهای یا مخروطی است و توسط دیوارهٔ مهبلی قدامی بالا، برآمده شده است. تقریباً نصف قدامی طولش با ابزار پزشکی مناسب قابل دیدن است، و باقی در بالای مهبل خارج از دید جای میگیرد. دهانه رحم نقش مهمی در سامانه (سیستم) تولید مثل زنان ایفا میکند.
دهانهی رحم
گردن رحم، در واقع، یک راه عبور است، که در طول دوره قاعدگی (Menstruation Period)، خونی که در رحم جریان مییابد، از این راه به مهبل میرسد، و در آنجا از بدن خارج میشود.
قسمت داخلی اندام تناسلی زن، مخاط (Mucus یا موکوس) تولید میکند، که در طول آمیزش جنسی، به اسپرم کمک میکند از مهبل عبور کند و گردن رحم را پشت سر گذارد و وارد رحم شود.
در طول بارداری، گردن رحم محکم بسته است تا به نگهداری بچه در داخل رحم کمک شود. در طول زایمان، گردن رحم باز میشود تا بچه بتواند از راه مهبل از بدن مادر خارج شود.
▲ | واژهشناسی (Etymology) |
واژهی «سـرویکس» (Cervix)، از واژهی لاتـیـن «Cervix uteri» بـهمـعـنــای «Neck of the womb» (گردن رحم) گرفته شده و در این زبان، بهمعنای گردن است، بههمین دلیل برخی این واژه را «گردن رحم» نیز معنا کردهاند.
دهانهی رحم، بخش سوم زهدان زن است که بهشکل گردن رحم بهسوی مهبل باز میشود و همچنین بهنام «کانال اندوسرویکس» (Endocervical canal) نیز یاد میگردد.
▲ | رشد جنینی (Development) |
گردن رحم بهعنوان بخشی از دستگاه تولید مثل زنانه، از مجاری پارامزونفریک (Paramesonephric duct) یا مجاری مولر (Müllerian ducts) منشأ میگیرد، که در حدود هفته ششم دورهی جنینی رشد میکنند. در واقع، مجاری پارامزونفریک، مجاری تناسلی اصلی (مانند واژن، رحم و گردن رحم) را در جنس ماده بهوجود میآورند.
▲ | ساختار (Structure) |
دهانهی رحم، که بخشی از دستگاه تناسلی یا دستگاه تولید مثل زنان (Female reproductive system) است و در لگن (Pelvis) قرار دارد، یک لوله باریک، به طول حدود ٢ تا ٣ سانتیمتر، در انتهاییترین نقطه رحم است که به سمت مهبل (واژن) گسترش پیدا میکند. این اندام استوانهای کوچک، شامل قسمت تحتانی و گردن رحم بوده و در برگیرنده کانال مرکزی جهت عبور خون قاعدگی، اسپرم و نوزاد در هنگام تولد میباشد.
دهانـهی رحـم، که معمـولاً هنـگام بـارداری (Pregnancy) و آزمـایـشهای پاپ اسـمیر (Pap smear) و کولپوسکوپی (Colposcopy) مورد توجه بیشتر قرار میگیرد، از بخشهای مختلف تشکیل شده که آن را در کارکردش (Cervical function) کمک میکند.
بنابراین، دهانهی رحم که حدود یک سوم بخش پایینی رحم را تشکیل میدهد و دارای بافتهای همانند بقیه قسمتهای رحم است، از نظر کالبدشناسی شامل بخشهای زیر است: «» (cervical canal)، که یک فضای توخالی را احاطه کرده و حفرهی رحم را از طریق دهانهی رحم به مهبل وصل میکند. این کانال، از سوی بیرون، توسط یک سوراخ کوچک که بهنام «روزنهی خارجی رحم» (external os) نامیده میشود، به مجرای واژن متصل است. همچنین از سوی دیگر، از طریق ورودی کوچک دایرهای دیگر، که بهنام «روزنهی داخلی رحم» (internal os) یاد میشود، به حفرهی رحم وصل میباشد.
. فیمبریا (به انگلیسی: Fimbria)، یا شرابه ساختاری ریشه مانند و چیندارند که در انتهای لوله رحمی قرار گرفته است و تخمکی را که از تخمدان آزاد میشود، میگیرد. |
کانال سرویکس، دارای تقریباً یکصد مجرای غددی است که اغلب به غدهها منتهی میشوند. سلولهای ترشحی موجود در این مجاری، موکوس خود را به داخل کانال سرویکس ترشح میکنند که در اثر تغییرات هورمونی در فازهای مختلف چرخهی قاعدگی (Menstrual Cycle)، دچار تغییرات آناتومیک نیز میشود.
دهانه خارجی در طی فاز پرولیفراتیو یا فاز تکثیری (Proliferative phase) بهطور پیشروندهای عریضتر میشود و درست قبل از تخمکگذاری به پهنترین اندازه خود میرسد. در این زمان، موکوس از دهانه خارجی به بیرون تراوش میکند. این ترشح هرگز پاتولوژیک نیست و بعد از تخمکگذاری، دهانه خارجی به قطر کوچکتر خود بر میگردد و حجم موکوس، کم، غلیظ و چسبنده میشود.
▲ | عملکرد (Function) |
دهانهی رحم، که اندام عضلانی کوچک و محکمی است با دهلیزی در وسط آن (دهلیز گردنی) که از مهبل به درون رحم امتداد مییابد، از رحم در برابر هجوم میکروبها و ذرههای خارجی محافظت میکند؛ ورود اسپرم به حفره رحم را میسر میسازد؛ محافظ رشد جنین در دوران بارداری است؛ و هنگام زایمان باز میشود تا کودک بیرون آید.
افزون بر این، دهانهی رحم، از لحاظ سکسولوژی، یکی از قسمتهای حساس اندامهای جنسی زن است که با تماس انگشت یا سر آلت تناسلی مرد، تحریک میشود و برخی زنان از این تماس لذت بیشتر میبرند و حتا ممکن است آنان را به مرحلهی ارگاسم برساند.
▲ | اهمیت بالینی (Clinical significance) |
از جمله بيماریهای دهانهی رحم، میتوان به آنومالیهای مادرزادی و نارساییها و اختلالات غیرمادرزادی دهانهی رحم، التهاب دهانهی رحم و ضایعات التهابی، ضايعات خوشخيم و يافتههای غيرطبيعی، فيبروم، و سرطان دهانهی رحم اشاره کرد. برخی از این بيماریها به شرح زير است:
آنومالیهای مادرزادی دهانهی رحم: آنومالیهای مادرزادی دهانهی رحم عبارتند از: آژنزی دهانه رحم (سرویکس بهطور مادرزادی تشکیل نشده است)؛ هیپوپلازی دهانهی رحم (سرویکس کوچک است و گاهی دارای کانال بوده و اغلب کانال ندارد)؛ و عدم ارتباط دهانهی رحم به واژن.
تنگی کانال سرویکس: یکی از ضايعات خوشخيم و يافتههای غيرطبيعی، تنگی کانال دهانهی رحم است که بهطور نادر میتواند مادرزادی باشد یا در اثر عفونتهای مزمن گردن رحم، درمان التهاب اندو سرویکس، جراحی سرویکس، رادیوتراپی یا آتروفی بهعلت کهولت سن ایجاد گردد.
تنگی معمولاً بدون علامت است، اما میتواند باعث خونریزیهای غیرطبیعی ژنیتال، درد قاعدگی و نازایی گردد. اگر تنگی کامل باشد، میتواند باعث اتساع رحم، تجمع ترشحات سرویکس یا رحم با خون (هماتو متری)، مایع (هیدرومتری) یا اگزودای التهابی (پیومتری) شود. درمان آن باز نمودن کانال و باز نگهداشتن آن میباشد.
پولیپهای سرویکس در اندازههای مختلف (تا ۱٠ سانتیمتر) و پایهدار میباشند و باعث لکبینی و خونریزی غیرطبیعی و ترشح میشوند. درمان آن برداشتن پولیپ است.
نارسایی دهانه رحم: زمانی که یک زن باردار نیست، کانال سرویکس (دهانهی رحم) او به اندازه بسیار کمی باز است تا ورود اسپرم به رحم و خروج خون قاعدگی به بیرون، انجام شود. در طول بارداری، ترشحات کانال را پُر میکند و یک سد محافظ بهنام پلاگین مخاط ایجاد میشود. در دورهی حاملگی نرمال، دهانهی رحم در حالت طبیعی خود باقی مانده و تا اواخر سه ماهه آخر، بسته میماند. با نزدیکشدن به موعد زایمان گردن رحم شروع به نرم شدن، از بین رفتن مخاط تولید شده و ترشحات و گشاد شدن میکند تا بدن را برای زایمان آماده کند.
اما زنانی که دچار نارسایی دهانهی رحم هستند، دهانه رحم آنان قبل از رسیدن موعد زایمان، در حال گشاد شدن و باز شدن است. نارسایی دهانهی رحم شاید در سه ماههی دوم یا اوایل سه ماههی سوم اتفاق بیفتد. در این حالت دهانهی رحم نرم شده و ضعیفتر از حد طبیعی میشود یا بهصورت غیرطبیعی طول سرویکس کوتاه میشود، همچنین، بهدلیل افزایش وزن کودک فشار روی دهانه بیشتر میشود و وضعیت را بدتر میکند، معمولاً هیچ انقباض یا نشانه دیگری مبنی بر این وضعیت وجود ندارد.
نارسایی دهانهی رحم (بیکفایتی گردنه رحم) میتواند موجب سقط جنین در سه ماههی دوم شود. پارگی زودرس غشای که قبل از موعد زایمان رخ میدهد سبب پارهشدن کیسه آب میشود. این مسئله همچنین پیش از هفته ٣٧ بارداری موجب زایمان زودرس میشود. زایمان زودرس به زایمان قبل از ٣٢ هفته اطلاق میشود و پاره شدن کیسه آب این خطر را افزایش میدهد.
بزرگشدن دهانهی رحم: علت رشد مفرط یا کش آمدن دهانهی رحم تاکنون ناشناخته است و میتواند همراه با التهاب یا بدون التهاب باشد. بزرگشدن دهانهی رحم اغلب با فرو افتادگی رحم، سیستوسل یا رشتوسل همراه است. اگر بزرگشدن دهانهی رحم با سیستوسل، رکتوسل یا فروافتادگی رحم همراه باشد، نشانههای آن زهرابی یا راست رودهای است. اگر بدون آن باشد، نشانهی آن، فشار بر مهبل است یا وجود تودهای برآمده در مدخل مهبل.
به هر حال، بزرگشدن دهانهی رحم، به روابط جنسی زیان میرساند و حضور تودهای در درون مهبل نزدیکی را دردناک و حتی ناممکن میسازد.
اگر بزرگشدن دهانهی رحم با سیستوسل یا فروافتادگی رحم همراه باشد، دهانهی رحم را در جریان عمل حراحی ترمیمی، خواه از راه شکم، خواه از راه مهبل، در میآورند و اگر با ناراحتیهای دیگر هراه نباشد، آنرا با عمل جراحی قطع میکنند. این عمل، کوچک و کماهمیت تلقی میشود، خطر آن کم و ناراحتیهای پس از عمل اندک است. در این عمل، برش دهانهی رحم، در حفره مهبل صورت میگیرد.
با قطعشدن دهانهی رحم، بارداری مجدد ممکن است، اما زایمان باید اغلب با سزارین باشد؛ چون غالباً انبساط برای عبور کودک کافی نخواهد بود. همچنین این خطر وجود دارد که هنگام زایمان وتر زیرین پاره شود.
ضایعات التهابی: ضايعات التهابی بسیار شایع است و در اثر مقاربت، تولد نوزاد و کورتاژ بهوجود میآید و با توجه به محیط مناسب برای رشد میکروبها بهدنبال خراش یا زخم عفونی میگردد و شامل التهاب حاد و مزمن میباشد (سرویسیت). اغلب درمان طبی و سپس انجماد زخم باعث بهبودی میشود.
عفونتهای نادر دیگر مانند توبرکولوز (بيماری سل)، سیفيلیس که در حال حاضر بهندرت مشاهده میگردد، اما ضایعات هرپسی (تبخال) بیشتر دیده میشود.
فيبروم: تومورهای خوشخیم هستند که بهطور اولیه فیبرهای عضلات صاف را گرفتار میکنند و در رحم شایع هستند، اما بهندرت در سرویکس بهوجود میآیند. گاهی میومهای داخل جسم رحم به داخل کانال سرویکس کشیده میشوند و حالت بیرونزدگی از کانال سرویکس را بهخود میگیرند و باعث انقباضات دردناک رحم میگردند و راه درمان آن فقط جراحی است.
سرطان دهانهی رحم: در سرتاسر جهان سرطان سرویکس مسوول ۱٪ تمامی سرطانها و سومین نئوپلاسم تشخیص داده شده است. سرطان دهانهی رحم دومین علت مرگ زنان را بعد از سرطان پستان در سنین ۱۵-۴۵ سالگی در جهان تشكیل میدهد و حتی در خیلی از كشورهای در حال توسعه شایعترین علت مرگ ناشی از سرطان در زنان است. هر سال نیم میلیون مورد سرطان گردن رحم در دنیا تشخیص داده میشود و تقریباً منجر به ٢۵٠ هزار مرگ میشود. یکی از مهمترین علل این بیماری ناشی از ویروس پاپیلومای انسانی که بر اثر تماسهای جنسی در دستگاه تناسلی زنان ایجاد میشود، میباشد که شایعترین عامل بیماریهای مقاربتی را تشكیل میدهد. ویروس پاپیلوما مرتبط با این ویروس بیشتر از ۱٠٠ نوع دارد كه حدود ۴٠ مورد آن در دستگاه تناسلی زنان ایجاد بیماری میكند. شایعترین ویروس نوع ۱٦ و در درجه بعد نوع ۱۸ است و ۷۵ درصد موارد سرطان گردن رحم بر اثر آن عفونت با این دو نوع ویروس «اچپیوی» (HPV) ایجاد میشود. انواع ویروسهای با خطر كمتر، نوع ٦ و ۱۱ هستند كه ۹٠ درصد عامل ایجادكننده زگیلهای تناسلی هستند. سرطان گردن رحم نوعی بیماری است كه در آن رشد بافت بدخیم از ناحیه گردن رحم نشات میگیرد و بهطور نامنظم و فزایندهای تكثیر و به بافتهای اطراف تهاجم میکند. گردن رحم یا زهدان قسمتی از دستگاه تناسلی زنان است که ناحیه باریك و تحتانی رحم را كه به مهبل یا واژن متصل میشود را شامل میگردد.
با توجه به نوع سلولی كه دچار سرطان شده است اشكال مختلفی از سرطان گردن رحم وجود دارد كه هر كدام نشانهها و عوارض خاص خودرا دارند. همه انواع تغییرات سلولهای گردن رحم بدخیم یا سرطانی نیستند. در زنانی كه سلولهای گردن رحم آنها دچار تغییرات غیرسرطانی شدهاند اغلب ناشی از عفونت و یا تورم این اندام است كه در اصطلاح آسیبشناسی به آن دیسپلازی گفته میشود. دیسپلازی گردن رحم سرطان نیست اما اطلاعات بالینی و آماریآن را عامل مقدماتی برای سرطانیشدن گردن رحم تلقی میكنند. این تغییرات اغلب در سنین ٢۵ تا ٣۵ سالگی ظاهر میشود. یاختههای دیسپلازی گردن رحم از نظر شكل در زیر میكروسكوپ شبیه یاختههای سرطانی هستند ولی مانند یاختههای سرطانی مهاجم نیستند و به بافتهای مجاور آسیبی نمیرسانند.
سرطان دهانهی رحم، در مراحل ابتدایی هیچ نشانهای ندارد؛ اما در صورت عفونتهای مكرر واژینال، خونریزی غیرطبیعی (خونریزی ممكن است در فاصله بین عادت ماهانه شروع و قطع شود) و خونریزی بعد از یائسگی، خونریزی هنگام معاینه پزشكی اندامهای تناسلی، سختی، درد و یا خونریزی به هنگام نزدیكی، درد به هنگام ادرار، طولانیشدن بیش از حد معمول عادت ماهانه و یا خونریزی بیش از حد، ازدیاد ترشحات واژینال (زرد، بدبوی)، و درد كمر میتواند علایم هشداردهنده سرطان دهانهی رحم باشد.
در شرایطی كه سرطان گردن رحم مهاجم و به دیگراندامها گسترش یافته باشد، علاوه بر نشانههای فوق علائمی مانند یبوست، مشاهده خون در ادرار، گرفتگی مجرای ادرار، شکل غیرطبیعی گردن رحم و كمخونی تظاهر میكند.
از نظر سببشناسی، عامل مستعد و پیشتاز در تظاهر سرطان گردن رحم مانند هر سرطان دیگری بههم خوردن نظم تقسیم سلولی است.
دیسپلازی دهانهی رحم: این بیماری، بهسبب رشد غیرطبیعی سلول در سطح دهانهی رحم بوده و پیشدرآمد ابتلا به سرطان میباشد و در صورت عدم درمان منجر سرطان دهانهی رحم میشود. کانال و سطح خارجی سرویکس بهوسیله دو نوع سلول: سلولهای ترشحکننده موکوس و سلولهای محافظ پوشیده شدهاند. دیسپلازی گردن رحم مربوط به تغییرات غیرطبیعی در این سلولها است. با وجود آنکه این تغییرات علائمی ایجاد نمیکند، مدتها قبل از تشکیل سرطان قابل شناسایی به روش معمول پاپ اسمیر میباشد.
از آنجا که سن پایین در اولین تماس جنسی و یا تماسهای جنسی با افراد مختلف و متعدد با افزایش خطر ابتلا به دیسپلازی دهانهی رحم یا سرطان مرتبط میباشد، سرطان دهانهی رحم یک بیماری مقاربتی بهشمار آمده؛ بدین معنا که عوامل سرایت بیماری از طریق تماس جنسی انتقال مییابد و ویروسها محتملترین عوامل سرایت بیماری در نطر گرفته میشوند.
در حال حاضر، دو دسته ویروس، یکی هرپس سمپلکس تیپ ٢ و دیگری ویروس پاپیلومای انسانی علت ایجاد دیسپلازی و سرطان دهانهی رحم بهشمار میروند. هرپس سمپلکس تیپ ٢، نوعی تبخال (هرپس) است که از طریق جنسی منتقل شده و معمولاً در نواحی تناسلی بروز میکند؛ و ویروس پاپیلومای انسانی، ویروسی است که منجر به ایجاد زگیلهای مقاربتی گردیده و بیش از ۴۵ نوع آن شناخته شده است. ویروس پاپیلومای انسانی تیپ ۱٦، در ۹٠ درصد سرطانهای دهانهی رحم و ۵٠ تا ٧٠ درصد تمامی انواع دیسپلازیهای دهانهی رحم تشخیص داده شده است.
با وجود آنکه ارتباط این ویروسها با دیسپلازی دهانهی رحم شناخته شده است، هنوز مشخص نیست که آیا ویروسها نمایانگر کاهش ایمنی بدن و مکانیسمهای دفاعی دیگر هستند و یا خود عامل ایجادکننده اختلال میباشند.
افراد سیگاری، در مقایسه با کسانی که سیگار نمیکشند، حداقل دو تا سه برابر بیشتر در خطر ابتلا به دیسپلازی دهانه رحم قرار دارند(یک مطالعه حاکی از آن است که در زنان سیگاری ٢٠-٢۹ ساله خطر ابتلا تا ۱٧ برابر بیشتر خواهد بود). در این رابطه چندین فرضیه جهت توضیح تاثیر سیگار در افزایش خطر ابتلا به دیسپلازی رحم مطرح گردیده است:
سیگار کشیدن سیستم ایمنی را تضعیف نموده و در نتیجه عامل بیماریزا که از طریق مقاربت انتقال یافته قادر به رشد و نمو سلولهای غیرطبیعی خواهد بود.
سیگار کشیدن باعث کمبود ویتامین C میگردد. ویتامین C برای حفظ پیوستگی اپیتلیوم طبیعی، ترمیم زخمها و عملکرد سیستم ایمنی ضروری بوده و بهعنوان یک آنتیاکسیدان مانع ایجاد عوامل سرطانزا میگردد.
ممکن است ترکیبات سرطانزای حاصل از سیگار کشیدن در سلولهای واژن یا آندومتر تجمیع شوند و همچنین، ممکن است ارتباطات ناشناختهای میان سیگار کشیدن و رفتار جنسی وجود داشته باشد.
افزون بر اینها، عوامل دیگر افزایش خطر ابتلا به دیسپلازی دهانهی رحم نیز مشابه سرطان دهانهی رحم میباشد. چنانکه مصرف قرصهای جلوگیری از حاملگی (بهمدت ۵-٨ سال)، عوارض جانبی سیگار کشیدن را افزایش داده و باعث کاهش میزان تعدادی از عوامل تغذیهای مهم از جمله ویتامین ،C ،B٦ ،B۱٢ فولیک اسید، ریبوفلاوین و روی میگردند.
قرصهای جلوگیری از حاملگی، از برداشت اسیدفولیک توسط سلولها جلوگیری نموده، باعث فقر اسیدفولیک سلولی گردیده و در نتیجه باعث تغییرات غیرطبیعی در سلولهای پوششی دهانهی رحم میشوند.
▲ | آزمایش پاپ اسمیر (Pap smear test) |
آزمایش پاپ اسمیر یا آزمایش اسمیر (به انگلیسی: Pap smear یا Pap test یا Smear test یا Papanicolaou test یا Cervical smear)، جز آزمایشهای غربالگری است که برای تشخیص سرطان یا عواملی که منجر به سرطان خواهند شد، در گردن رحم دستگاه تولید مثلی زنان انجام میگیرد. این روش توسط پزشکی یونانی بهنام «جورجیوس پاپانیکولائو» ابداع شد.
آزمایش پاپ اسمیر
همچنین، معاینات منظم و دورهای و انجام آزمایش پاپ اسمیر یکی از موثرترین اقدامات پیشگیرانه سرطان رحم و الگویی موفق در کاهش میزان بروز و تلفات ناشی از این نوع سرطان بهشمار میرود.
در این روش پزشک توسط اسپکولوم دهانه دستگاه تناسلی را باز کرده و نمونهها از رحم و گردن رحم برداشته میشود. نمونهها برای تشخیص سلولهای ناهنجار زیر میکروسکوپ مشاهده میشوند.[] این روش جز تشخیص سلولهای سرطانی مرتبط با HPV[]، نشاندهنده عفونتهای رحمی نیز است.
در سالهای اخیر توصیه شده است که در خانمهای زیر ۳۰ سال، هر دو سال یکبار و در خانمهای بالای ۳۰ سال هر سه سال یکبار پاپ اسمیر انجام شود.[]
▲ | کولپوسکوپی (Colposcopy) |
كولپوسكوپی يك معاينه اختصاصی از گردن رحم (سرويكس)، واژن و کُس (وولو) با استفاده از دستگاهی بهنام کولپوسکوپ (Colposcope) میباشد. در این روش، به دلیل اینکه سلولهای دهانه رحم چندین برابر بزرگتر نشان داده میشوند، میزان تغییرات سلولی قابل مشاهده است. این معاینه ساده و بدون درد بوده و زمانی انجام میشود كه پاپ اسمير تغييرات سلولی غيرطبيعی را نشان دهد.
آزمایش کولپوسکوپی
معاینه کولپوسکوپی (به انگلیسی: Colposcopy)، در موارد زیر انجام میشود: نخست، برای زنانی كه یك پاپ اسمیر غیر طبیعی داشتهاند. پاپ اسمیر، آزمایشی ساده جهت غربالگری سرطان گردن رحم در مراحل اولیه، ردیابی انواع عفونتهای ناشی از باکتری، قارچ و ویروس در نواحی گردن رحم و مهبل است که از طریق برداشتن نمونه از سلولهای دهانه رحم و بررسی آن زیر میکروسکوپ، انجام میگیرد. دوم، زمانی که تعداد تستهای غربالگری سرویکس کافی نباشد. این شرایط ممکن است به دلایلی همچون وجود مقدار زیادی خون و یا موکوس در اطراف سرویکس حین انجام تستهای غربالگری و یا از بین رفتن سلولها حین انجام تست رخ دهد. سوم، بررسی ابتلا به ویروس پاپیلومای انسانی؛ چهارم، تعیین دیسپلازی. و پنجم، بررسی دردها و مشكلات واژن یا دهانهی رحم مانند زگیلهای تناسلی.
[▲] يادداشتها
[▲] پيوستها
سرطان دهانه رحم
گردآوری مهدیزاده کابلی: راهنمای کامل گردن رحم
[▲] پینوشتها
Lisa Fayed, What is the Cervix? What Women Need to Know About the Cervix, About Health, June 18, 2014.
Cervix, AnatomyBox, Jul 26 2012
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمهها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
ردهها: │ پزشکی │ دستگاه تناسلی │ دستگاه تناسلی زنانه