|
مجرای مقعدى
فهرست مندرجات
◉ واژهشناسی
◉ ساختار
◉ عملکرد
◉ آسیبشناسی
◉ يادداشتها
◉ پيوستها
◉ پینوشتها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمهها
◉ پيوند به بيرون
آناتومی بدن انسان مقعد
مجرای مقعدى یا کانال مقعد (به انگلیسی: Anal canal)، بخش انتهای (بخش ترمینال = The terminal segment) روده بزرگ (Large intestine) است، که از آمپول رکتوم (The ampulla of the rectum) آغاز شده و به مقعد (Anus) میانجامد (بین راستروده و مقعد) و در زیر سطح دیافراگم لگنی (Pelvic diaphragm)، در مثلث مقعدی میاندوراه (Anal triangle of perineum)، و بین حفرهی راست و چپ ایسکیوآنال (The right and left ischioanal fossa) واقع شده است.
کانال آنال (Anal Canal)
▲ | واژهشناسی |
Anal canal، در زبان انگلیسی، از دو واژهی Canal (کانال)، بهمعنای مجرای عبور چیزی و Anal (انال)، بهمعنای مقعدی، مربوط به مقعد، مجاور مقعد و یا وابسته به یا مجاور کون، ترکیب شده و بهمعنای مجرای مقعدی یا کانال مقعد است.
▲ | ساختار |
در انسان، مجرای مقعدی، حدود ٢،۵ تا ۴ سانتیمتر طول دارد، که از محل اتصال آنورکتال (The anorectal junction) تا مقعد ادامه یافته است. پیرامون این کانال، توسط اسفنکترهای (بافتهای ماهیچهای) غیرارادی داخلی و ارادی خارجی پوشیده شده است، که مخرج (Lumen) را بهشکل روزنهی قدامی خلفی (Anteroposterior slit) بسته نگه میدارد.
کانال آنال (Anal Canal) در انتهای تحتانی آمپول رکتوم در محل تنگشدن آن در کف لگن آغاز میگردد. این کانال بعد از عبور از درون پرنیه، بهصورت مقعد خاتمه مییابد. کانال آنال حین عبور از درون کف لگن، در تمامی طولش توسط اسفنکترهای داخلی و خارجی مقعد دربرگرفته میشود که آن را در شرایط طبیعی بسته نگه میدارند. (آناتومی گری، ج ۱، ص ۴٦۵)
لایهی مفروشکنندهی کانال مقعد، چند ویژگی ساختاری دارد که بازتابی از موقعیت غشای آنوکوکسیژیال در جنین (که انتهای تحتانی دستگاه گوارش در حال نمو را در جنین میبندد) و گذر از مخاط گوارشی به پوست در بزرگسالان هستند.
کانال مقعد، به دو بخش نابرابر بالا و پایین تقسیم شده است. بخش فوقانی آن، که دوسوم کانال مقعد را در بر میگیرد و کلومناریس زونا (The zona columnaris) خوانده میشود، دارای چینهای طولی یا برآمدگی غشای مخاطی (Elevations of tunica mucosa) است، که مخاط آن، توسط بافت پوششی سادهی ستونی (Simple columnar epithelium) مفروش شده است و پایانهای آن توسط غشای مخاطی چیندار (Folds of mucous membrane) که دریچه مقعد (Anal valve) نامیده میشود، باهم وصل میگردد. این بخش، بهوسیلهی ادامهی سرخرگ راسترودهی فوقانی (Superior rectal artery)، که شاخهای از شریان مزانتریک تحتانی (Inferior mesenteric artery) است، خونرسانی میشود.
بخش تحتانی کانال مقعد، که یکسوم این مجرا را در بر میگیرد، در زیر خط شانهای (Pectinate line یا (Dentate line) قرار گرفته و توسط خط سفید هیلتون (Hilton's white line) به دو منطقه: همورهاژیکا (Zona hemorrhagica) و پوستی (Zona cutanea) تقسیم شده است. این دو ناحیه توسط بافت پوششی سنگفرشی مطبق غیرکراتینیزه (Stratified squamous non-keratinized) و سنگفرشی مطبق کراتینیزه (Stratified squamous keratinized) مفروش شده است. بخش تحتانی کانال مقعد، بهوسیلهی ادامهی سرخرگ راسترودهی تحتانی (Inferior rectal artery)، که شاخهای از شریان پودندال داخلی (Internal pudendal artery) است، خونرسانی میشود.
شکل رکتوم و کانال آنال. A- استخوان لگن چپ برداشته شده است. B- مقطع طولی در کتاب آناتومی گری آمده است: «بخش فوقانی کانال مقعد را مخاطی مشابه مخاط مفروش کنندهی رکتوم مفروش میکند و وجه تمایز آن چند چین طولی موسوم به ستونهای آنال (Anal columns) هستند که در پایین توسط چینهای هلالی موسوم به دریچههای آنال (Anal vaves) بههم میپیوندد. در بالای هر دریچه، یک فرورفتگی موسوم به سینوس آنال (Anal sinus) وجود دارد. دریچههای آنال مجموعاً یک دایره را پیرامون کانال آنال در محلی موسوم به خط شانهای (Pectinate line) میسازند که موقعیت تقریبی غشای آنال را در جنین مشخص میکند.
در پایین خط شانهای، یک ناحیهی گذر موسوم به شانهی آنال (Anal pecten) وجود دارد که توسط اپیتلیوم سنگفرشی مطبق غیرکراتینیزه مفروش میشود. شانهی آنال در پایین خط آنوکوتانئوس (خط سفید) یعنی محل تبدیل لایهی مفروشکنندهی کانال آنال به پوست حقیقی خاتمه مییابد.» (آناتومی گری، ج ۱، صص ۴٦٦-۴٦٧)
▲ | عملکرد |
عملکرد کانال مقعد، در واقع، لیز کردن (روان ساختن) و انتقال مواد مدفوع، از راستروده یا رکتوم (Rectum) به خارج از بدن است. این عضو، در تنظیمکردن تخلیه شکم (خروج مدفوع) یا خویشتنداری از آن (کنترل اختیاری دفع مدفوع) یاری میرساند.
▲ | آسیبشناسی |
مقعد و کانال آن، از اعضای مهم بدن هستند که در عمل اجابت مزاج و دفع مدفوع نقش بهسزایی دارند. کانال مقعد، دارای سلول و بافتهایی با مکانیزم اثر متفاوت است که اختلال در هر یک از آنها میتواند بیماریهای متفاوتی را در فرد ایجاد کند. بهطور کلی، چند بیماری این عضو که میتوانند بدن را تحت تأثیر قرار دهند، عبارتند از:
◼ بواسیر یا هِموروئید (Hemorrhoid)
بواسیر یا باباسیل یا هِموروئید به گشادشدن رگهای وریدی در مجرای مقعدی میگویند که به کنترل مدفوع کمک میکنند. این بیماری، که شایعترین بیماری مقعد است، در حقیقت، با ورم و واریسیشدن وریدهای واقع در دیوارهی راستروده و مقعد بهوجود میآید. بهطور کلی، بواسیر را به دو دستهی داخلی و خارجی طبقهبندی میکنند. بواسیر داخلی و خارجی ممکن است شکلهای متفاوتی داشتهباشند؛ یا احتمال دارد، بسیاری از افراد ترکیبی از هر دو را داشتهباشند. بههرحال، تشخیص نوع آن کمک بزرگی به درمان بهتر و سریعتر بیماری خواهد کرد.
بواسیر داخلی بیشتر مربوط به کانال مقعد و قسمت بالایی محل اتصال بین مقعد و رکتوم است. البته گاهی اوقات بواسیر داخلی به خارج مقعد کشیده میشود که بواسیر یا هموروئید پرولاپس نامیده میشود. بههر حال، بواسیر داخلی، معمولاً همراه با خونریزی مقعدی، اما بیدرد، حین یا پس از کار کردن مزاج است؛ اما بیشتر زمانی دردناک میشود که ترومبوز یا نکروز (بافتمردگی) شود. نشانهی این بیماری آن است که خون قرمز روشن، سطح مدفوع را میپوشاند، در حالیکه رنگ خود مدفوع طبیعی است و نیز ممکن است علایم این بیماری شامل ترشح مخاط، تودهی میاندوراهی (در صورتیکه فروافتادگی از مقعد وجود داشتهباشد)، خارش و بیاختیاری مدفوع باشد.
بواسیر خارجی با مشاهدهی مقعد قابل رویت است و در زیر محل اتصال آنورکتال تشکیل میشود. اگرچه بواسیر خارجی ممکن است علائم کمتری داشتهباشد، اما یک نوع خاص آن، که هموروئید ترومبوز (تشکیلشدن لختهی خون در عروق) نام دارد، همراه با درد و تورم در ناحیهی مقعد خواهد بود.
◼ آبسه مقعد یا آبسه آنورکتال (Anorectal abscess)
آبسه مقعد، بروز آبسه و تجمع چرک ناشی از عفونت در ناحیه اطراف مقعد، کانال مقعد و راستروده ناشی میشود. این آبسه ممکن است درست در ناحیه سوراخ مقعدی یا بهطور عمقیتر در جدار کانال مقعد یا راستروده تشکیل شود. تورم (در آبسههای سطحی)، درد بههنگام لمس کانال مقعد و راستروده، درد ضرباندار، تب و دیگر علایم جدیتر در مورد آبسههای عمقیتر و درد بههنگام اجابت مزاج از نشانهای این بیماری هستند. باکتریهای شایع مثل استافیلوکوک و اشرشیاکولی شایعترین علل هستند و گاهی عفونتهای قارچی باعث بروز این آبسه میشوند. این بیماری در مردان و در کسانی که مبتلا به بعضی بیماریهای گوارشی هستند بیشتر دیده میشود. برای عفونتهای این نوع آبسه از آنتیبیوتیک یا داروی ضدقارچ استفاده میکنند و برای جلوگبری از یبوست، مسهلهای نرمکننده مدفوع تجویز میشود. در موارد نادر، ممکن است آبسه آنورکتال شرایط سرطانی در کانال مقعد را فراهم کند.
انواع آبسه آنورکتال و موقعیت آنها
◼ فیستول مقعدی (Anal fistula)
فیستول مقعدی یک مجاری باریک است که از درون کانال مقعد بهسمت پوست اطراف مقعد باز شده است. فیستول خودبهخود یا در ادامهی یک آبسه آنورکتال بهوجود میآید. علل مستعدکنندهی آن شامل بیماری کرون و سل است. در مواردی هم ممکن است از دیورتیکولیت، تومورها، یا تروما ناشی شود. فیستول در نوزادان مادرزادی هستند و در میان پسران شایعتر است. فیستول رکتوواژینال از عوارض ثانویه بیماری کرون، صدمات زایمانی، پرتو درمانی یا سرطان است.
علایم آن شامل ترشحات بدبو، خونآبهای و چرکی است که در صورت عفونت دردناک هم میشود. تشخیص آن با معاینه و انجام سیگموئیدوسکوپی در صورت شک به بیماری کرون امکانپذیر است. فیستول مقعدی در اغلب موارد نیاز به عمل جراحی خواهد داشت.
سینوس پیلونیدال و سینوس چرکی پوستی باید از فیستول مقعدی تمایز داده شود. در گذشته، تنها درمان مؤثر فیستول مقعدی عمل جراحی باز بوده که درجاتی از بیاختیاری روده را برای بیمار بهوجود میآورده است. ولی با پیشرفت علم و روی کار آمدن روشهای نوین درمانی در این حیطه بیمار با تهاجم و عوارض کمتری درمان خواهد شد. جایگزینهای عمل جراحی شامل فلپ، استن، پلاگین، چسب فیبرین و ... است.
در صورتیکه فرد مبتلا به اسهال یا بیماری کرون باشد، انجام فیستولوتومی بهدلیل تأخیر در بهبود زخم بهصلاح بیمار نیست. بنابراین در این بیماران مترونیدازول و آنتیبیوتیکهای مناسب دیگر و درمانهای سرکوبگر مؤثرتر است.
بههر حال، فیستول مقعدی بسیار عادی بوده و خطری ندارد. در ابتدا پزشک با یک آزمون ساده بهنام فیستولکتومی میتواند شکل و مسیر آنرا تشخیص داده و سپس اقدام به جراحی با بیحسی موضعی نماید. نکته مهم دیگر در درمان فیستول مقعدی، ادامه روند درمان تا بهبودی کامل میباشد، چراکه فیستول در صورت ناقص ماندن روند درمان میتواند عود کرده و دوباره ایجاد شود.
انواع مختلف فیستول مقعدی
◼ شقاق مقعد (Anal fissure)
شقاق مقعد، وضعیتی بسیار دردناک است که حاصل زخم سطحی یا پارگی در ناحیه پوشش سلولی مقعد است. شقاق بهصورت یک خط طولی است که در نیمه تحتانی کانال مقعد در ناحیه زیر خط دندانهای (Dentate line) ایجاد میشود و چون این ناحیه گیرندههای حسی بسیار زیادی دارد، یک وضعیت فوقالعاده دردناک ایجاد میکند.
شقاق به دو نوع حاد و مزمن تقسیم میشود. شقاقی که زیر دوازده هفته طول کشیده باشد، شقاق حاد در نظر گرفته میشود. این نوع شقاق میتواند به اسپاسم اسفنکتر داخلی مقعد منجر شود که این مسئله بهنوبه خود باعث گسترش پارگی و درد شدید و کاهش خونرسانی به آنودرم میشود. این چرخه درد، اسپاسم و کاهش خونرسانی (ایسکمی) سبب عدم بهبودی زخم شده و بنابرابن شقاق مزمن ایجاد میشود.
بیش از ۹۰ درصد شقاقها در قسمت خلفی میانی مقعد ایجاد میشوند. سایر موارد در قدامی میانی مقعد دیده میشوند. حدود یک درصد موارد نیز دو طرفه میباشند. علت شایعتر بودن شقاق در قسمت خلفی را خونرسانی ضعیفتر این بخش در مقایسه با بخش قدامی میدانند. اگر شقاق مزمن در مناطقی بجز خط وسط مشاهده شود، میتواند دال بر بیماریهایی مانند سیفیلیس، ایدز، کرون و لوسمی باشد.
شقاق مقعد
[▲] يادداشتها
[▲] پيوستها
...
[▲] پینوشتها
Anal Canal at the US National Library of Medicine Medical Subject Headings (MeSH)
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمهها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
ردهها │ پزشکی │ پزشکی گوارش