 |
|
شقاق مقعد
فهرست مندرجات
◉ شقاق مقعد چیست؟
◉ علل بیماری شقاق مقعد
◉ علائم و نشانه‌ها
◉ پیشگیری
◉ نحوهی معاینه و تشخیص
◉ درمان
◉ يادداشت‌ها
◉ پيوست‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
◉ پيوند به بيرون
.
پزشکی گوارش مقعد
شقاق مقعد یا فیشر آنال (به انگلیسی: Anal fissure)، وضعیتی بسیار دردناک است که حاصل زخم سطحی یا پارگی در ناحیه‌ی پوشش سلولی مقعد است. شقاق به‌صورت یک خط طولی است که در نیمه‌ی تحتانی کانال مقعد در ناحیه‌ی زیر خط دندانه‌ای ایجاد میشود و چون این ناحیه حسگرهای بسیار زیادی دارد، یک وضعیت فوق‌العاده دردناک را برای فرد بیمار ایجاد می‌کند. این پارگی توأم با درد شدید می‌تواند منجر به خونریزی - در طول یا بعد از حرکات روده و به‌‌هنگام عبور مدفوع سخت یا حجیم که امکان دارد تا یک‌‌ساعت نیز طول بکشد - نیز شود.
در طول زمان، شقاق مقعدی به اندازه‌ای عمیق می‌شوند که بافت عضلانی زیر این ناحیه آشکار میشود. این بیماری در تمام سنین و حتی در شیرخواران نیز رخ می‌دهد.
| ▲ | شقاق مقعد چیست؟ |
شقاق با نام علمی فیشر فقط یک ترک یا پارگی دیواره‌ی پوشش داخلی بدن یا سطوح خارجی پوست است که نباید با برش اشتباه شود. در شقاق کشش دیواره باعث از هم گسیختگی آن میشود که در صورت عدم درمان به موقع به زخم‌های باز بزرگ تبدیل خواهد شد که می‌تواند عضلات زیرین را نیز درگیر کند.
حال اگر این ترک یا پارگی در دیواره‌ی درونی کانال مقعد - لوله‌ی کوتاه مابین دو دریچه‌ی ابتدایی و انتهایی مقعد که چهار سانتی‌متر انتهایی لوله‌ی گوارشی یعنی راست‌روده را تشکیل می‌دهد - رخ دهد، شقاق یا فیشر مقعد نامیده میشود. فیشر مقعد یک بیماری شایع است که اغلب با دیگر اختلالات ناحیه‌ی مقعد مانند بواسیر اشتباه گرفته میشود.
یک شقاق مقعد
شقاق مقعد به‌شکل یک قطره‌ی اشک خطی دردناک و یا ایجاد شکاف در بافت پوششی نرم و مرطوب (مخاط) قسمت انتهایی کانال مقعد ظاهر میشود که در کوتاه‌مدت معمولاً تنها شامل سطح پوششی دیواره‌های داخلی مقعد و در بلندمدت به‌صورت عمقی‌تر تمام ضخامت مخاط مقعد را درگیر می‌کند. شقاق یا فیشر مقعد با شیوع یک‌سان در هر دو جنس زن و مرد اتفاق می‌افتد. البته احتمال شقاق مقعد در زنان پس از زایمان و در افراد مبتلا به بیماری کرون بیشتر است. این بیماری اغلب در سنین جوانی و میان‌سالی رخ می‌دهد. با افزایش سن احتمال ابتلا به فیشر مقعد کم میشود. این بیماری در کودکان کمتر از یک سال نیز بسیار دیده میشود.
در نیمی از موارد امکان بهبود با خودمراقبتی فرد و اصلاح عادات غلط تغذیه‌ای و جلوگیری از یبوست وجود دارد. با اینحال احتمال عود بیماری در صورت تکرار فشار در ناحیه‌ی آسیب‌دیده است. شکست درمان طب سنتی شقاق نشانه‌ای برای درمان جراحی آن است. امروزه محققان بهشدت دنبال راهی برای پیدا کردن یک درمان دارویی مؤفق و جایگزین درمان جراحی فیشر مقعدی هستند.
شقاق به دو نوع حاد و مزمن دسته‌بندی میشود. شقاقی که زیر دوازده هفته طول کشیده باشد، شقاق حاد در نظر گرفته میشود. این نوع شقاق می‌تواند به اسفنکتر داخلی مقعد منجر شود که این مسئله به‌نوبه‌ی خود باعث گسترش پارگی و درد شدید و کاهش خون‌رسانی به آنودرم میشود. این چرخه درد، اسپاسم و کاهش خون‌رسانی (ایسکمی) سبب عدم بهبودی زخم شده و بنابرابن شقاق مزمن ایجاد میشود.
| ▲ | علل بیماری شقاق مقعد |
بیماری شقاق یا فیشر در اثر ضربه و فشار به پوشش داخلی دیواره‌ی مقعد هنگام اجابت مزاج یا دیگر علل کشش کانال مقعد ترک یا شکاف ایجاد میشود. البته با وجود این‌که علت دقیق شقاق مقعد ناشناخته است، اما تصور میشود که عامل شروع بیماری همین ضربه‌ی سخت به دیواره کانال مقعد است. گاهی اوقات ضربه به‌دلیل حرکت مدفوع خشک و سفت یا خیلی شل می‌تواند به دیواره‌ی مخاطی مقعد آسیب بزند. افرادی که عضلات دریچه‌ای ناحیه‌ی مقعد تنگ‌تری دارند بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند. ایجاد شکاف ناشی از بیماری التهابی روده، عفونت مقعد و تومور از نادرترین دلایل فیشر مقعدی هستند.
افراد با رژیم‌های غذایی غلط و عدم مصرف کافی مواد غذایی پرفیبر مانند میوه و سبزیجات خود را در معرض ابتلا به بیماری فیشر مقعدی قرار می‌دهند. از طرفی جراحی‌های ناحیه‌ی مقعد بعدی و به‌هر دلیلی فرد را مستعد تنگی دریچه‌ی مقعدی و در نتیجه در معرض روند آسیب ناشی از ضربه‌ی مدفوع سفت و سخت قرار می‌دهد که خود مکانیزم ایجاد یک بیماری شقاق مقعدی است.
بیماران مبتلا به اختلالات زمینه‌ای دریچه‌ی مقعد با احتمال بیشتری دچار آسیب شکاف و ترک مقعدی طی ضربه به آن خواهند شد. طی مطالعات انجام‌شده بیشتر افراد مبتلا به شقاق مقعدی، حداقل به یک بیماری زمینه‌ای دریچه‌ی مقعدی مبتلا هستند. بزرگ‌شدن غیرطبیعی عضلات دریچه‌ای مقعد یکی از اختلالات شایع زمینه‌ای این ناحیه است که باعث ایجاد فشار در کانال حتی در مواقع استراحت عضلات میشود. در واقع بیشتر افراد مبتلا به فیشر این اختلال فشار مضاعف را همیشه حتی در حالت استراحت عضله نیز دارند. احتمال ایجاد فیشر در ناحیه‌ی خط وسط دیواره‌ی پشتی کانال مقعد به‌دلیل ضعف و حساسیتی که دارد، بیشتر است.
برای بیشتر افراد این پرسش پیش می‌آید که چرا با وجود توانایی بدن در بهبود خودبهخودی زخم‌های کوچک در بیشتر موارد نمی‌تواند ترک کوچک موجود در مخاط مقعد را برطرف کند و بیماری ماه‌ها طول می‌کشد؟ پاسخ آن بسیار ساده است زیرا عواملی درون محیط مقعد مانع بهبود خودبه‌خود ترک خواهند شد. یکی عبور مدفوع که با هر بار اجابت مزاج منجر به سایش و تحریک فیشر خواهد شد و دیگری انقباضی که در عضلات دریچه‌ی مقعد اتفاق می‌افتد خون‌رسانی به محل فیشر را کم و در نتیجه احتمال گردش خون در بافت‌های آسیب‌دیده آن و اطرافش را کم و بهبودی را به تأخیر می‌اندازد. بدین ترتیب علت‌های اساسی ایجاد بیماری فیشر شامل:
- اسهال‌های طولانی‌مدت
- یبوست‌های مزمن (بیشتر در بزرگ‌سالان)
- عادت تمیز کردن مقعد به‌صورت خشن با دستمال‌های زبر
- رابطه‌ی جنسی مقعد
- عضلات دریچه‌ی مقعدی بیش از حد تنگ
- بارداری
- سرطان راست‌روده
- بیماری‌های التهابی روده و بیماری‌های مقاربتی
- بیماری کرون
- خاراندن مقعد (به‌صورت یک حرکت پاسخی خارش ناشی از انگل روده‌ای مانند کرمک)
- آسیب مقعد هنگام زایمان سخت
| ▲ | علائم و نشانه‌ها |
پارگی یا شکافی که در پوشش ناحیه‌ی انتهایی مقعد (مخاط مقعد) ایجاد میشود دارای نشانه‌های مشابه‌ای با سایر بیماری‌های مقعدی دستگاه گوارش از جمله هموروئید است که ممکن است تا حدودی تشخیص را برای پزشک مشکل کند. علائم ممکن است به‌طور ناگهانی شروع و یا به آرامی در طول زمان خود را نشان دهند. علائم و نشانه‌های شایع شقاق یا فیشر مقعدی عبارت است از:
- ۱- درد ناحیه‌ی مقعد: به‌دلیل درگیری بخش انتهایی کانال مقعد که دارای حسگر و گیرنده‌های فراوان درد است، طبیعی است که فرد به‌دلیل آسیب و از هم‌گسیختگی پوشش داخلی مقعد دچار احساس درد و ناراحتی شود.
۲- درد حین و مدتی پس از دفع مدفوع: به‌دلیل اصطحکاک ایجاد شده بین مدفوع و ناحیه‌ی ترک‌خورده و آسیب‌دیده‌ی خروجی مقعد هنگام عبور آن به‌خصوص در صورتی که مدفوع خشک و سفت باشد، فرد دچار یک درد مضاعفی خواهد شد که تا مدتی، از چند دقیقه تا چند ساعت پس از اجابت مزاج نیز از آن رنج خواهد برد.
۳- خونریزی مقعد: ترک ایجاد شده در پوشش مخاطی دیواره مقعد می‌توانند آن‌قدر عمقی شود که خود را به‌هر یک از مویرگ‌های این ناحیه برساند و منجر به خونریزی شود. به‌سبب انتهایی بودن منشأ خونریزی ایجاد شده در راست‌روده، رنگ آن به‌صورت قرمز روشن رویت خواهد شد زیرا محل خونریزی به خروجی دستگاه گوارش فاصله‌ی زیادی نداشته و قبل از این‌که خون شروع به تیرگی و انعقاد کند فرد متوجه آن خواهد شد.
۴- خون بر روی سطح مدفوع: احتمال خونریزی ناحیه‌ی شقاق یا فیشر هنگام عبور مدفوع از روی آن بیشتر است پس طبیعی است که فرد خون را به صورت جداگانه نه مخلوط بر سطح مدفوع خود در سرویس بهداشتی ببیند.
۵- خون‌آلود شدن دستمال توالت: پس از اجابت مزاج فرد هنوز می‌تواند اثرات خونریزی شقاق یا فیشر مقعد خود را بر روی دستمال توالت مصرفی خود ببیند زیرا در صورت تحریک شقاق یا فیشر خونریزی ادامه دارد.
۶- ایجاد یک زایده‌ی کوچک یا نشانه بر روی پوست نزدیک شقاق یا فیشر مقعد: شقاق یا فیشر مقعدی که مزمن شده و مدت‌ها از ایجاد آن می‌گذرد می‌تواند به‌صورت یک نشانه‌ی زایده‌ای بر سطح پوست نزدیک شقاق یا فیشر خود را نشان دهد.
۷- سوزش و خارش در مقعد و اطراف آن: ممکن است از برخورد ترشحات طبیعی مقعد یا مدفوع با شقاق یا فیشر مقعدی فرد دچار احساس سوزش یا خارش درون مقعد خود شود.
۸- ترک قابل مشاهده در اطراف مقعد: در صورت مزمن‌شدن شقاق یا فیشر مقعدی ناحیه‌ی از هم‌گسیخته تا سطح پوست خروجی مقعد ادامه پیدا می‌کند به‌گونه‌ای که فرد می‌تواند پارگی و ترک را در اطراف مقعد خود نیز رویت کند.
در صورتی‌که فرد به نشانه‌های ایجاد شده بی‌توجهی نشان دهد و برای درمان شقاق یا فیشر مقعد اقدامی نکند، بیماری شقاق یا فیشر مقعد مهلک‌‌تر شده و با عفونت باعث بروز نشانه‌های بدتری در فرد خواهد شد که شامل:
- افزایش درد: دردی که فرد تا قبل از عفونی شدن شقاق یا فیشر خود در مقعد احساس می‌کرد با شدتی دو چندان و مداوم فرد را آزار می‌دهد به‌صورتی که ممکن است خواب را از چشمان او بگیرد؛
سرخی مقعد: التهاب حاصل از عفونت ترک موجود درون مقعد به‌صورت سرخی و قرمزی بافت‌های اطراف و اطراف مقعد ظاهر میشود؛
تراوش از شکاف: به‌دلیل عفونت شقاق یا فیشر، ترشحات چرکی از ناحیه‌ی ترک ایجاد شده در مخاط یا پوست اطراف مقعد خارج میشود؛
تب: در پاسخ به عفونت ناحیه‌ی شقاق یا فیشر دمای بدن فرد بالا رفته، سیستم ایمنی فرد مختل شده و دچار تب میشود.
علائم و نشانه‌ها همانند قطعات یک پازل با هم می‌توانند راهنمای خوبی برای تشخیص بیماری شقاق یا فیشر مقعدی و شدت آن باشند.
یکی از علائم و نشانه‌های شقاق مقعد، خون سرخ‌رنگ شفاف بر روی کاغذ توالت است.
| ▲ | پیشگیری |
افرادی که مبتلا به شقاق مقعد هستند، پس از بهبودی، در مقایسه با سایر افراد بیشتر در معرض مبتلا شدن به آن خواهند بود. مناسب‌ترین شیوه به‌منظور جلوگیری از ایجاد شقاق، پیشگیری از مبتلا شدن به یبوست می‌باشد. به‌عبارت دیگر، بهتر است از رژیم غذایی پرفیبر و مایعات بیشتر استفاده شود.
برخی از اشخاص به‌نظر در معرض دوباره مبتلا شدن به فیشر یا شقاق می‌باشند. نصفی از اشخاصی که مبتلا به شقاق مقعد مزمن می‌باشند که با پماد GTN به‌خوبی درمان شده‌اند و در آینده یک یا چندین بار به آن مبتلا می‌شوند. این اشخاص فشار عضلانی زیادی اطراف مقعد خود دارند. در صورت کشیدگی مقعد، احتمال پارگی دیواره مقعد در میان این افراد زیاد است. با اینحال، بار دیگر با مصرف پماد GTN می‌توان اقدام به درمان شقاق مقعد کرد. در صورتی‌که به‌صورت مداوم به فیشر یا شقاق مبتلا می‌شوید جراحی یکی از شیوه‌های درمانی اثرگذار است.
وقتی بیماری شقاق مقعد درمان نمی‌شود به مرور از راه همان زخم میکروب می‌نشیند و سبب یک بیماری دیگر به اسم آبسه مقعدی و نهایتاً فیستول میشود. به‌همین دلیل است که باید سعی شود در مورد این بیماری اطلاعات بیشتری کسب شود. چنان‌که گفته شد که تمام این‌ها برمی‌گردد به یک مدفوع خشک که می‌توان با یک تغذیه سالم شامل مصرف آب فراوان، میوه‌جات و سبزیجات، روغن زیتون، فیبرهای غذایی و فعالیت مناسب به سادگی از این بیماری جلوگیری کرد و اگر کسی بدان دچار شد، حتماً سریع به پزشک مراجعه کند و از خوددرمانی و دیگر درمانی به‌وسیله‌ی افراد ناوارد جدا خودداری شود که مبادا بیماری عود نماید. اما واقعاً مواردی است که وقتی دو بار یا سه بار یا حتی چند بار اتفاق می‌افتد و با دارو جواب نمی‌دهد، حتماً نیاز به جراحی دارد.
متخصصان دستگاه گوارش و بیماری‌های نشیمنگاه توصیه می‌کنند که برای پیشگیری از شقاق مقعد جلوی بروز یبوست، باید با اقدامات زیر گرفته شود:
- روزانه حداقل ۸ لیوان آب بنوشید.
- غذای پرفیبر مصرف نمایید.
- در صورت لزوم، از داروهای شل‌کننده مدفوع یا مسهل‌ها استفاده نمایید.
- به‌‌هنگام اجابت مزاج، فشار بیش از اندازه وارد نیاورید.
| ▲ | نحوهی معاینه و تشخیص |
وقتی فرد از درد و خونریزی ناحیه‌ی مقعد خود به سطوح می‌آید به پزشک متخصص برای پیدا کردن علت و درمان آن مراجعه خواهد کرد. پزشک با دقت به نشانه‌های علامتی که بیمار از آن‌ها ابراز شکایت می‌کند و سپس با مشاهدهی دقیق ناحیه‌ی مقعد همراه با کشیدن طرفین خروجی مقعد به آرامی در اغلب موارد ترک ایجاد شده را می‌بیند و تشخیص قطعی بیماری فیشر در فرد می‌رسد. معمولاً فرد به‌دلیل درد فراوان اجازه‌ی معاینه‌ی انگشتی را به پزشک نمی‌دهد. محل ایجاد فیشر بیشتر در مکان‌هایی که رایج نیست می‌تواند پزشک را به بررسی سایر بیماری‌های زمینه‌ای احتمالی در فرد مشکوک کند که در این صورت پزشک در تشخیص خود بسنده نمی‌کند و برای کشف علت اصلی روش‌های دیگر معاینه را امتحان می‌کند. همچنین گاهی اوقات برای تشخیص و افتراق بیماری فیشر از سایر بیماری‌های مقعدی از جمله بواسیر نیاز به معاینات کمکی دارد که شامل:
- ۱- آنوسکوپی مقعد: بررسی مقعد و راست‌روده با یک لوله‌ی باریک و کوتاه که مشاهدهی واضح‌تر تمام نقاط کمک می‌کند.
۲- سیگموئیدوسکوپی: بررسی قسمت پایین رودهی بزرگ با استفاده از یک لوله باریک انعطاف‌پذیر همراه با دوربین در صورت شک به سایر بیماری‌های دستگاه گوارش به خصوص سرطان روده بزرگ از آن استفاده خواهد شد.
۳- بیوپسی مقعد: در صورت شک به تغییر غیرطبیعی سلول‌های مخاط داخل روده، قسمت کوچکی از بافت مقعدی به‌منظور بررسی میکروسکوپی برداشته میشود.
۴- کولونوسکوپی: معاینه کل قسمت‌های روده بزرگ با استفاده از لوله‌ی باریک منعطف دارای دوربین در افرادی که نشانه‌های دیگری مبنی بر سرطان روده دارند.
در پایان معاینه پزشک بر اساس نشانه‌های بالینی و آن‌چه طی بررسی و آزمایش‌های تشخیصی به‌دست آورده است درمان را برای فرد آغاز می‌کند. تشخیص صحیح همیشه درمان نتیجه‌بخش خواهد داشت. البته رعایت توصیه‌های رفتاری و تغذیه‌ای نیز در بهبود فرد بی‌تأثیر نخواهد بود.
| ▲ | درمان |
شقاق مقعد بیماری شایعی است که احتمال بروز آن در هر سنی و در هر دو جنس ممکن است. روش‌های مختلف برای درمان این بیماری وجود دارد. معمولاً درمان شقاق مقعد بدون جراحی انجام می‌گردد و احتیاجی به درمان جراحی نیست و فقط تعداد اندکی از بیماران به جراحی نیاز می‌یابند.
اغلب بزرگ‌سالان در عرض ۶-۴ هفته با درمان خوب می‌شوند، به‌‌نحوی که دیگر به جراحی نیازی نخواهد بود و بیشتر شیرخواران و کودکان کم‌‌سن، بعد از شل‌‌کردن مدفوع بهبود می‌یابند؛ اما تشکیل جوشگاه در محل زخم به‌‌نحوی که دفع مدفوع را با مشکل روبه‌رو کند، از عوارض احتمالی زخم فیشر است، که باید درمان شود.
شقاق مقعد، در ابتدا موجب بروز ترک در پوست مقعد می‌گردد و سپس سبب ایجاد زخمی عمیق در دیواره مقعد میشود، که همراه با درد، خونریزی، سوزش، خارش و ... بروز می‌کند. این عارضه، در صورت عدم درمان، با پیشرفت بیماری، این زخم عمیق‌تر شده و به عضلات ناحیه‌ی مقعد می‌رسد.
در هر حال، این بیماری، به‌خصوص اگر در مراحل ابتدایی باشد، توسط درمان‌های خانگی - با نظر پزشک - بهبود می‌یابد. در مراحل پیشرفته‌تر نیز کمک‌گرفتن از درمان‌های خانگی می‌تواند به رفع علائم و عفونت ناشی از بیماری کمک نماید. در این‌جا به بهترین روش‌های درمان شقاق مقعد (نخست به روش‌های درمان خانگی، سپس به روش‌های درمان با لیزر و عمل جراحی) پرداخته میشود:
روش‌های درمان خانگی
◼ نشستن در آب داغ:
-
یکی از روش‌های پُرکاربرد درمان خانگی شقاق، نشستن در وان آب داغ حمام است. در این روش بایستی آب وان یا لگن را گرم نمود و برای مدت حداقل ۲۰ دقیقه در این آب نشست. گرما می‌تواند با افزایش جریان خون‌رسانی در عروق ناحیه‌ی مقعد به تسریع درمان زخم ایجاد شده کمک نماید. بهتر است این روش ۲ تا ۳ بار در روز تکرار شود.
◼ ژل ال-آرژنین:
-
ژل ال آرژنین حاوی آمینو اسیدی است. این ماده که در غذاهای حاوی پروتئین نیز یافت میشود می‌تواند به بهبودی سریع‌تر شقاق کمک نماید. این ژل با افزایش جریان اکسید نیتریک در مقعد یا همان گشاد کردن عروق به درمان خانگی شقاق کمک می‌نماید. این ژل را باید مطابق نظر پزشک بر روی ناحیه‌ی مقعد استعمال نمود.
این ژل در تولید پروتئین در بدن موثر است. از سایر کاربردهای ژل ال آرژنین می‌توان به ترمیم زخم‌ها، درمان بیماری‌های عروقی و اختلال نعوظ اشاره کرد. آرژنین به‌طور طبیعی در خوراکی‌هایی مانند گردو، آجیل برزیل، دانه‌ی کنجد و آفتاب‌گردان، برنج قهوه‌ای، کشمش، نارگیل، ژلاتین، گندم سیاه، بادام، جو، غلات، حبوبات، مرغ، شکلات، ذرت، محصولات لبنی و... نیز یافت میشود.
◼ رژیم غنی از فیبر:
-
یکی از مهم‌ترین علل بروز بیماری شقاق ابتلا به یبوست در اثر کمبود مصرف فیبر است، زیرا وقتی که فرد دچار این عارضه میشود، مدفوع سفت شده و عموماً احتیاج به اعمال فشار بیشتری به مقعد است که در نتیجه این امر شقاق یا همان زخم مقعدی پدید می‌آید. رعایت رژیم غذایی حاوی فیبر کافی می‌تواند از ابتلا به یبوست جلوگیری و یا به درمان آن کمک نماید. برای این منظور لازم است، مصرف میوه‌ها و سبزیجات غنی از فیبر را در رژیم غذایی بیمار فراموش نشود. خوراکی‌هایی مانند کینوا، جو، آلو بخارا، گندم سیاه، حبوبات، اسفناج و... سرشار از فیبر هستند.
◼ شیر گرم:
-
مصرف شیر گرم یکی از مواردی است که می‌تواند به تنظیم حرکات روده‌ای کمک نموده و با جلوگیری از یبوست در واقع به درمان شقاق کمک نماید.
◼ رعایت بهداشت:
-
زخم شقاق در ناحیه‌ی حساسی پدید می‌آید که حاوی مقدار زیادی میکروب است؛ از همین‌روی احتمال آلودگی و عفونت زخم شقاق در این ناحیه بسیار زیاد است. پس لازم است با رعایت بهداشت فردی از عفونت شقاق و وخیم‌تر شدن اوضاع پیشگیری نمایید. برای این منظور پس از هربار دفع مدفوع ناحیه مورد نظر را با آب شستشو داده و با دستمال مرطوب بدون عطر و یا دستمال کاغذی نرم خشک نمایید. همچنین لازم است بیمار از پوشیدن لباس‌های تنگ با الیاف مصنوعی پرهیز نماید.
◼ مصرف آب:
-
نوشیدن کافی آب و هیدراته نگه‌داشتن بدن می‌تواند با تنظیم حرکت روده‌ای و نیز بهبود گوارش از یبوست پیشگیری نماید. برای این منظور لازم است حداقل روزانه ۸ لیوان آب مصرف نمود. مصرف آب میوه نیز عملکردی شبیه به آب را داشته در ضمن آب میوه سرشار از فیبر است.
◼ درمان خانگی شقاق با عسل:
-
یکی دیگر از راهکارهای درمان خانگی شقاق استعمال عسل بر روی آن است. برای این منظور می‌بایست مقداری عسل همراه با موم را داخل ماکروویو گرم شود و سپس مقداری روغن زیتون را به آن افزوده گردد. در مرحله باید بعد منتظر خنک‌شدن مخلوط بود، به‌حدی که پوست نسوزد. سپس از این مخلوط برای استعمال بر روی زخم شقاق استفاده شود. این روش درمانی را می‌توان چندین مرتبه در روز تکرار کرد.
◼ ترک عادت‌های رفتاری اشتباه:
-
در برخی موارد خود فرد با عادات رفتاری اشتباه و سبک زندگی غلط در بروز این بیماری و تشدید آن تاثیرگذار است. برخی از رفتارها که به تشدید این بیماری می‌انجامد، به این شرح است:
- تاخیرانداختن در اجابت مزاج: بیماران فیشر مقعدی باید به‌محض احساس نیاز، برای تخلیه اقدام نمایند. زیرا این تاخیر موجب سفت‌شدن مدفوع و یبوست شده که تشدید علائم بیماری را در پی دارد.
- فشارآوردن بر روی مقعد: عادت‌هایی مانند زور زدن و یا نشستن‌های طولانی‌مدت در توالت می‌تواند به تشدید بیماری بیانجامد.
- مصرف صابون‌های معطر: از آن‌جایی که مصرف صابون‌های معطر می‌تواند موجب تحریک و سوزش بیشتر مقعد شود، باید از مصرف آن‌ها خودداری نمود.
- نرم‌کننده‌های مدفوع: می‌توان با مشورت پزشک از نرم‌کننده‌های مدفوع نظیر پسیلیوم استفاده نمود. البته از خودرمانی باید پرهیز کرد.
- نشستن بر روی سطوح سخت: این بیماران باید از نشستن بر روی سطوح سخت بپرهیزند و برای نشستن حتماً از بالش‌های نرم استفاده کنند.
- پرهیز از خاراندن محل شقاق
استفاده از مواد غنی از فیبر در پیشگیری از شقاق مقعد نقش اساسی دارند. از جمله مواد سرشار از فیبر: سیب، کشمش، انجیر، گلابی، نان گندم، ماکارانی، بلغور جو دوسر، بیسکویت‌های سبوس‌دار، کلم بروکلی، نخود سبز، سیب زمینی، آجیل، و انواع حبوبات و دانه‌ها مانند لوبیا می‌باشند.
درمان شقاق مقعد با لیزر
با پیشرفت علم روش‌های نوین و پیشرفته‌تری برای انواع بیماری‌ها کشف میشود که می‌تواند با عوارض کمتر، با پروسه درمانی سریع‌تری به بیمار کمک کند. لیزر درمانی یکی از این روش‌های کم‌تهاجمی جدید است که امروزه در درمان بسیاری از بیماری‌ها ایفای نقش می‌کند و در برخی بیماری‌ها حتی توانسته جایگزین اعمال جراحی سنگین و پُرعارضه شود. اخیراً لیزر توانسته در درمان شقاق یا فیشر مقعد نیز ایفای نقش کند. هر چند به‌دلیل جدید بودن استفاده از آن در این زمینه هنوز نتوانسته به اندازه‌ی اعمال جراحی شقاق مقعدی خودنمایی کند، اما کمترین مزیت آشکار آن نداشتن عارضه‌ی بی‌اختیاری مدفوع و گاز روده است.
از دیگر مزایای درمان شقاق با لیزر انجام آن تحت بی‌حسی موضعی نه بیهوشی عمومی و به‌صورت سرپایی و بدون نیاز به بستری‌شدن در بیمارستان است. در این روش، برای دیدن محل شکاف، یک وسیله به‌نام اسپکولوم را درون مقعد قرار می‌دهند و سپس آن‌را باز و تنظیم می‌کنند. بدون دست‌کاری و تحریک محل پارگی مقعد با استفاده از اشعه‌ی لیزر ناحیه‌ی آسیب‌دیده را ترمیم می‌کنند. لیزر درمانی تازه‌ترین تکنیک مدرن برای درمان شقاق مقعد است. در آینده‌ی نزدیک لیزر می‌تواند تبدیل به جایگزین مناسبی برای روش‌های دیگر شود.
در یک بررسی مطالعاتی بر روی ۲۵ بیمار مرد و زن ۲۰ تا ۷۵ ساله‌ی مبتلا به شقاق مزمن مقعد که لیزر درمانی شده بودند، به‌مدت شش‌ماه تا یک‌سال پیگیری شدند. میزان درد، خونریزی و ابتلا به یبوست در آنان به‌طور قابل توجهی بهبود یافته بود. از طرفی در هیچ‌کدام از بیماران، بیماری شقاق مقعد تا یک‌سال پیگیری عود نکرده بود. همچنین هیچ‌یک از آن‌ها دچار بی‌اختیاری مدفوع و یا ناتوانی در کنترل گاز روده نشده بودند. این بررسی نشان داد که درمان شقاق با لیزر روشی ساده، امن و مؤثر است که می‌تواند با بی‌حسی موضعی در یک مرکز درمانی با حداقل عوارض ممکن بعد از عمل انجام شود.
هرچند برای اثبات این مسئله نیاز به مطالعات و بررسی‌های بیشتر وجود دارد تا بتواند به‌صورت کامل جایگزین روش‌های سنگین عمل جراحی فیشر مقعد شود.
◼ مزایای درمان شقاق با لیزر نسبت به سایر روش‌ها:
در گذشته در صورتی که روش‌هایی مثل تغییر سبک زندگی از جمله تغییر رژیم غذایی و ورزش بر روی درمان بیماری فیشر موثر نبود، از دیگر روش‌های عمل شقاق استفاده می‌شد، روش‌های سنتی مشکلات بسیاری دارد. اما امروز استفاده از لیزر به‌عنوان روشی موثر و پیشرفته بدون هیچ عارضه‌ای می‌تواند در درمان بیماری شما مفید باشد، لیزر-درمانی شقاق بستگی به‌میزان عود بیماری دارد. در صورتی‌که شقاق در مرحله‌ی حاد قرار داشته باشد، می‌توان آن‌را با لیزر کم‌توان نیز درمان نمود و اگر بیماری در حالت مزمن قرار داشته باشد، نیاز به‌اشعه‌ی پرتوان است. برخی از مزایای درمان شقاق با لیزر به‌این شرح است:
- بدون درد و خونریزی: مسلماً انجام روش‌های سنتی جراحی شقاق مثل فیشرکتومی که با استفاده از تیغ جراحی انجام می‌پذیرد، درد و خونریزی بسیاری را به‌بیماری تحمیل می‌کند، ولی انجام روش‌های درمان با استفاده از لیزر بدون هیچ‌گونه درد و خونریزی است زیرا که لیزر عروق آسیب‌دیده را ترمیم نموده و خونریزی آن‌ها جلوگیری به‌عمل می‌آورد. همچنین میزان درد با استفاده از این روش به‌حداقل کاهش پیدا می‌کند.
- بدون نیاز به‌بیهوشی: برای انجام روش‌های جراحی سنتی شقاق نیاز به تزریق داروی بیهوشی می‌باشد، این دارو همراه با عوارض بسیاری برای بدن است و استفاده از آن جز در موارد ضروری توصیه نمی‌شود. اما انجام روش لیزر نیاز به بیهوشی نیست بلکه می‌توان با استفاده از بی‌حسی موضعی این عمل را انجام داد.
- بدون نیاز به‌بستری‌شدن در بیمارستان: برای انجام عمل جراحی نیاز به‌بستری‌شدن در بیمارستان و انجام آزمایشاتی قبل از انجام عمل می‌باشد، اما انجام لیزر به‌صورت سرپایی صورت می‌گیرد و نیازی به‌بستری‌شدن نخواهد بود.
- عدم ابتلا به‌بیماری‌های ویروسی: انجام عمل جراحی باز هرچند که در محیط استریل صورت می‌گیرد ولی با اینحال ریسک ابتلا به بیماری‌های ویروسی نظیر هپاتیت و یا ایدز را افزایش خواهد داد، در صورتی‌که انجام لیزر بدون ایجاد برش مانع از ابتلا به‌بیماری می‌گردد.
- جلوگیری از عوارض این بیماری: تجربه نشان داده اغلب بیماران پس از انجام روش‌های جراحی شقاق دچار عدم کنترل در دفع مدفوع و گاز‌های روده می‌شوند، از همین‌روی انجام روش جراحی به‌ندرت صورت می‌گیرد. ولی درمان فیشر با لیزر بدون هیچ‌گونه عارضه‌ای خواهد بود.
- عدم نیاز به‌طی کردن دوره نقاهت: طی تحقیقات به‌عمل‌آمده بسیاری از بیماران به‌سبب داشتن مشغله‌ی روزانه و نداشتن وقت کافی برای طی‌کردن دوره‌ی نقاهت از درمان بیماری خود سرباز می‌زنند که باید بدانند در این حالت بیماری آن‌ها پیشرفت نموده و ممکن است درمان را با مشکل مواجه نماید، اما در حال حاضر استفاده از لیزر درمانی مشکل این بیماران را حل می‌نماید زیرا این روش نه تنها نیاز به‌بستری‌شدن در بیمارستان ندارد، بلکه نیازی به‌زمان برای طی‌کردن دوره‌ی نقاهت نیز نخواهد بود و فرد می‌تواند بلافاصله به‌محل کار و روال عادی زندگی باز گردد.
- عدم نیاز به‌پانسمان: یکی دیگر از مشکلاتی که انجام روش‌های جراحی با خود به‌همراه می‌آورد نیاز به‌پانسمان کردن است که در درمان شقاق با لیزر این مشکل وجود ندارد.
- هزینه کمتر: یکی از مواردی که باید در درمان با لیزر در نظر میشود، این است که با درمان با لیزر هزینه‌ای کمتر نسبت به‌انجام عمل جراحی شقاق دارد.
جراحی شقاق مقعد
شکست درمان طبی شقاق مقعد حاد یا حضور یک شقاق مزمن نشانه‌ی مداخله جراحی است. در واقع فرد وقتی به‌عمل جراحی برای شقاق مقعد خود نیاز پیدا می‌کند که سایر درمان‌های دارویی و رفتاری برای او مؤثر و کارساز واقع نشده باشد یا شدت بیماری آن‌قدر پیشرفته و وسیع باشد که به درمان طبی پاسخ ندهد. البته باید در نظر داشت که برای تجویز جراحی باید به سابقه‌ی سایر مشکلات در فرد نیز توجه کرد و نسخه‌ی هر فردی را منحصر به‌خود او پیچید. به‌طور مثال، ناتوانی در کنترل دفع مدفوع یا ابتلا به سندرم رودهی تحریک‌پذیر برای عمل جراحی ممنوعیت ایجاد می‌کند، زیرا جراحی می‌تواند بر کنترل ارادی فرد اثرات منفی داشته باشد.
پزشک برای اطمینان از نبود منعی در انجام جراحی اقدام به انجام آزمایشاتی در فرد از جمله آندوسکوپی و بررسی عضلات کف لگن فرد می‌کند. آندوسکوپی برای رد کردن شرایط پزشکی مؤثر بر بخش‌های مختلف دستگاه گوارش از جمله روده، معده، رودهی کوچک و بزرگ است. بررسی عضلات کف لگن نیز برای تشخیص مشکلات احتمالی در کنترل اجابت مزاج فرد است که در صورت نیاز توسط فیزیوتراپی اصلاح شود.
دو نوع جراحی برای درمان شقاق مقعد وجود دارد که هر یک با مکانیزمی جداگانه‌ی به بهبود بیماری کمک خواهند کرد. انتخاب هر کدام از آن‌ها به تشخیص علت ایجادکننده‌ی شقاق مقعد در فرد بستگی دارد. این دو روش عبارت‌اند از:
◼ روش اتساع دریچه‌ی مقعد:
روش اتساع دریچه‌ی مقعد همان‌طور که از نامش مشخص است، با ایجاد کشش دریچه‌ی عضلانی مقعد و اتساع آن تحت بیهوشی عمومی برای رفع تنگی دریچه‌ی مقعد در افرادی که به آن مبتلا هستند، استفاده خواهد شد. کشش دریچه و اصلاح ناهنجاری موجود در آن به درمان شقاق مقعدی که به‌علت آن ایجاد شده است کمک می‌کند. میزان کشش و مدت زمان آن در جراحان مختلف، متفاوت است. با وجود این‌که کشش می‌تواند به تسکین علامتی شقاق مقعد نیز کمک کند ولی این روش به‌دلیل عوارضی بالایی که دارد، امروزه به‌ندرت انجام میشود. در ۱۲ تا ۲۷ درصد موارد احتمال پارگی دریچه‌ی ناشی از کشش بیش از حد وجود دارد.
◼ برداشت اسفنگتر داخلی (اسفنکتروتومی):
عمل جراحی برداشت اسفنگتر داخلی (LIS)، روشی است که در آن با ایجاد یک برش کوچک در عضله دریچه‌ی داخلی مقعد درد و فشار موجود در داخل کانال مقعد را کاهش می‌دهند تا اجازه دهد شقاق یا زخم شقاق مقعد بهبود یابد. در حال حاضر اسفنکتروتومی، یک عمل جراحی انتخابی (بدون خطر بی‌اختیاری مقعد) و روز برای شقاق مقعد است. این روش را می‌توان تحت بیهوشی عمومی یا نخاعی بیمار انجام داد. درد ناشی از این عمل جراحی معمولاً خفیف است و عارضه‌ی آن از عوارض بیماری فیشر مقعدی کمتر است. عمل جراحی ممکن است منجر به یک ناتوانی موقت در کنترل گاز روده، نشت مدفوع خفیف یا عفونت شود. اما در اکثر موارد بهبودی کامل شکاف طی ۸ هفته بعد از عمل جراحی صورت می‌گیرد.
◼ فیشرکتومی:
در این روش شکافی که در نتیجه‌ی فیشر مقعد ایجاد شده است را با کمک ایجاد برش برداشته و ترمیم می‌کنند، برای بالا بردن اثربخشی این روش معمولاً همراه با عمل برش و برداشت قسمتی از عضله‌ی دریچه‌ی داخلی مقعد انجام میشود.
علاوه بر روش‌های تهاجمی جراحی، چنان‌که در بالا بیان شد، امروزه شاهد استفاده از روش‌های لیزری نیز برای درمان فیشر مقعد هستیم که البته به‌دلیل جدید بودن هنوز میزان اثردهی و یا عوارض طولانی مدت آن مشخص نیست.
جراحی به روش اسفنکتروتومی داخلی جانبی مقعد
یکی از روش‌های جراحی-درمانی به‌روز و پُر طرف‌دار درمان شقاق مقعد، اسفنکتروتومی (Sphincterotomy) است که با ایجاد کاهش در فشار عضلانی مقعد به‌بهبود گردش خون و در نتیجه درمان شقاق مقعد کمک می‌کند. در اغلب موارد، وجود فشار مداوم عضلانی مقعد به‌علت گرفتگی عضلات دریچه‌ای آن منجر به شقاق در مقعد فرد میشود. در این روش پزشک بدون انجام عملی بر روی خود شقاق مقعد با برداشتن بخش کوچکی از عضله دریچه‌ی مقعدی بیماری فرد را با رفع علت به‌وجودآورنده‌ی آن درمان می‌کند. احتمال تکرار فیشر مقعدی در این روش نادر و کمتر از ده درصد موارد است.
در ابتدا اسفنکتروتومی در خط وسط پشتی مقعد در محل شکاف ایجاد شده با یا بدون فیشرکتومی انجام می‌شد. اما به‌دلیل موفقیت‌آمیز نبودن آن محل برش را به‌سمت راست یا چپ دیواره‌ی کانال مقعد بسته به‌راحتی دست جراح تغییر دادند که اسفنکتروتومی داخلی جانبی مقعد (Lateral internal anal sphincterotomy) نام گرفت. اسفنکتروتومی تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی به دو روش باز و بسته انجام میشود.
در روش اسفنکتروتومی بسته، با یک تیغه‌ی شیار جانبی ایجاد، پس از آن عضله‌ی دریچه‌ای بیرون کشیده‌شده و قسمتی از دریچه‌ی داخلی بریده میشود. دقت و مراقبت برای کاهش آسیب به مخاط مقعد برای جلوگیری از فیستول لازم است. برش ایجاد شده در روش بسته به‌وسعت فیشر مقعدی خواهد بود.
در اسفنکتروتومی باز، یک برش نیم تا یک سانتی‌متری درون کانال ایجاد سپس به‌همان روش بسته عمل میشود. در پایان قسمت انتهایی برش را بسته به شرایط باز گذاشته یا می‌بندد.
اسفنکتروتومی به‌صورت سرپایی و بدون نیاز به بستری فرد در بیمارستان انجام میشود و فرد می‌تواند در همان روز جراحی به خانه باز گردد. به‌طور معمول، درد بعد از عمل در هر دو روش باز و بسته اسفنکتروتومی خفیف است. تقریباً بلافاصله بعد از جراحی درد ناشی از فیشر مقعد کاهش می‌یابد. به‌غیر از محدودیت‌هایی که گیجی ناشی از بیهوشی برای فرد ایجاد می‌کنند، امکان بازگشت به فعالیت‌های روزمره وجود دارد. فرد با توصیه‌ها و مراقبت‌های لازم بعد از عمل که توسط پزشک توضیح داده میشود، ترخیص خواهد شد.
جراحی شقاق مقعد به روش اسفنکتروتومی داخلی جانبی مقعد
درمان شقاق مقعد به روش دیلاتاسیون
با پیشرفت علم روش‌های درمانی مختلفی برای بهبود شقاق مقعد به‌کار گرفته شده است که یکی از قدیمی‌ترین آن‌ها روش اتساع دریچه‌ی مقعد یا همان روش دیلاتاسیون است. در روش دیلاتاسیون فیشر مقعد (Anal Dilatation for Anal Fissure)، جراح با ایجاد کشش دستی در کانال و دریچه‌ی مقعد سعی می‌کند تا فشار موجود بر روی دیواره و دریچه‌ی مقعد را کم و عضلات آن‌را کمی شل و رها کند. روش اتساع مقعد به‌دلیل خطرات و عوارض غیر قابل قبولی که داشت خیلی زود جای خود را به روش‌های نوین جراحی شقاق مقعد داد.
آمار بالای شکایت از بی‌اختیاری گاز روده و بی‌اختیاری مدفوع باعث‌شده تا بسیاری از جراحان ریسک انجام این جراحی را برای درمان شقاق مقعد بیماران‌شان نپذیرند. بدین ترتیب تمایل به انجام یا تشویق بیماران به انتخاب این روش درمانی شقاق در سطح جهان کم‌رنگ شده است.
جراحان در تمام دوران تحصیل خود آموزش می‌بینند تا آگاهانه و با توجه به خطرات و معایب و مزایای روش‌های درمانی و با هدف حفظ و بهبود سلامت بیمار خود برای درمان تصمیم بگیرند. به‌همین دلیل می‌توان شاهد کنار رفتن خودبهخودی این روش در درمان شقاق در سطح جهان بود. روش دیلاتاسیون مقعد به‌دلیل نداشتن استانداردهای لازم حفظ ایمنی و سلامت بیمار طرف‌داران خود را از دست داده است.
◼ نحوهی انجام اتساع یا دیلاتاسیون دریچه‌ی مقعد:
این روش درمانی پُر عارضه‌ی شقاق مقعد تحت بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی قابل انجام است. در روش دیلاتاسیون مقعد جراح با کمک فشار دست خود به آرامی شروع به باز کردن دریچه‌ی مقعد و ایجاد کشش در دیواره‌های آن می‌کند. هدف جراح از کشیدن دو طرفه‌ی دریچه‌ی مقعد و باز کردن آن بیش از حد طبیعی، برداشتن و کاهش فشار موجود در ناحیه‌ی مقعد است. در صورت انجام‌شدن این روش به‌صورت دقیق و صحیح می‌تواند در کاهش درد فوری شقاق مقعد بسیار مؤثر باشد.
درمان شقاق به روش دیلاتاسیون فیشر مقعد
در واقع جراح برای سهولت کار پس از پوشیدن دستکش از مواد ژل لغزنده و روان‌کننده در ناحیه‌ی استفاده می‌کند. سپس با استفاده از انگشتان دست دیواره‌ی مقعد را با اعمال فشار متوسط و صحیح ماساژ می‌دهد. حرکت دورانی ماساژ همراه با اعمال فشار رو به بیرون باعث اتساع عضلات مقعد و باز شدن دریچه خواهد شد. در صورتی‌که فشار دست معقول بوده و ناگهانی وارد نشود، آسیبی به فیبرهای عضلانی وارد نخواهد شد و از پارگی آن جلوگیری میشود. اما نتایج آماری نشان داده هر جراحی توان کنترل فشار دست و انجام آن بدون آسیب بافت عضلانی را ندارد. در پایان ممکن است یک اسفنج کوچک به‌منظور کاهش تشکیل لخته‌ی خون در ناحیه قرار داده شود. به بیماران توصیه میشود تا به مدت شش‌ماه پس از عمل اتساع دریچه‌ی مقعد از یک گشادکننده مقعد به‌صورت متناوب استفاده کنند. از آن‌جایی که عضله‌ی اسفنکتر مقعد بیش از حد طبیعی کشیده شده است، از این پس اجابت مزاج و عبور مدفوع از مقعد با سهولت بیشتر و با کاهش فشار بر شقاق مقعد و در نتیجه کاهش علایم درد و ناراحتی ناحیه انجام خواهد شد.
◼ خطرات و عوارض ناشی از روش اتساع یا دیلاتاسیون دریچه‌ی مقعد:
همانند بسیاری از جراحی‌های گوارشی روش اتساع مقعد نیز دارای خطرات و عوارضی است که قبل از رضایت‌دادن به انجام باید از آن‌ها آگاه شد. خطرات و عوارض ناشی از این روش عبارتند از:
- بی‌اختیاری مدفوع و گاز روده یا نشت مقعد به‌دلیل نیروی وارد شده‌ی بیش از حد بر دریچه‌ی مقعد؛
- آسیب به اسفنکتر مقعد
- پاره‌شدن بافت رکتال؛
- لخته شدن خون؛
- میزان شکست بالا.
بنابراین به‌سبب خطرات و عارضه‌های جبران‌ناپذیر و نامعقول بیش از حد جراحان اغلب ترجیح می‌دهند تا دیگر روش‌های کم‌تهاجمی‌تر را به بیماران خود به‌جای این روش پیشنهاد دهند. زیرا سایر روش‌ها علی‌رغم خطر کمتر، میزان مؤفقیت بیشتری خواهند داشت. معمولاً پزشکان بهترین روش درمانی را با توجه به شرایط شقاق یا فیشر مقعد فرد پیشنهاد خواهند کرد.
مراقبت بعد از جراحی شقاق مقعد
پس از جراحی برداشت دریچه‌ی داخلی مقعد - که برای کمک به‌درمان شقاق مقعدی که با سایر درمان‌ها بهبود نیافتاده است، استفاده میشود - فرد برای بهبود سریع‌تر نیاز به‌مراقبت‌های خاص بعد از عمل دارد. اکثر افرادی که این جراحی را انجام داده‌اند، متوجه کاهش یا از بین‌رفتن درد ناشی از شقاق مقعد بلافاصله یا طی چند روز پس از جراحی شده‌اند. نگرانی از اجابت مزاج بعد از عمل جراحی کاملاً طبیعی است زیرا مدفوع باید از روی ناحیه‌ی زحم جراحی عبور کند، پس احتمالاً دردناک خواهد بود.
فرد با توصیه‌هایی برای مراقبت بعد از عمل ترخیص میشود که این توصیه‌ها عبارت‌اند از:
- رژیم غذایی پرفیبر و مصرف مایعات فراوان برای کمک به‌نرم‌شدن مدفوع و جلوگیری از یبوست که برای رد‌شدن راحت‌تر مدفوع از روی ناحیه‌ی زخم جراحی باید رعایت شود؛
- غذاهای کم‌چرب مانند برنج ساده، مرغ کبابی، نان تست و ماست مناسب‌تر است؛
- حمام نشسته‌‌ی در ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر آب گرم مدت ده تا بیست دقیقه دو تا سه بار در روز به‌خصوص پس از اجابت مزاج سپس خشک‌کردن آن به‌تمیزی ناحیه و آرامش عضلات کف لگن کمک می‌کند،
- راه‌رفتن و پیاده‌روی با افزایش خون‌رسانی به‌کف لگن و جلوگیری از یبوست روند بهبودی و درمان را سریع‌تر می‌کند.؛
- امکان دوش و حمام ایستاده از روز بعد عمل وجود دارد که پس از آن باید ناحیه‌ی مقعد را به‌صورت کامل با یک حوله تمیز و مخصوص خشک کنید؛
- از مصرف صابون‌های معطر و محرک در ناحیه مقعد خودداری شود؛
- مصرف مکمل ملین با نظز پزشک در صورت به‌تأخی افتادن اجابت مزاج طی سه روز بعد از جراحی منعی ندارد؛
- توجه به‌میزان خواب و استراحت خود، در صورت احساس خستگی بیشتر استراحت کنید، خواب کافی به‌بهبودی کمک خواهد کرد.
همچنین پزشک بیمار را از علایم طبیعی و غیرطبیعی بعد از عمل آگاه می‌کند تا در صورت بروز نگران نشود و اقدامات لازم را انجام دهد. این علایم شامل موارد زیر است:
- احساس درد خفیفی هنگام اجابت مزاج به‌دلیل وجود زخم کوچک ناشی از جراحی در دریچه‌ی مقعد که با بهبود آن برطرف میشود. در صورت تمایل به‌مصرف داروهای ضد درد غیر نسخه‌ای حتماً دوز مصرفی آن را از پزشک خود بپرسید و از مصرف انواع حاوی کدئین بپرهیزید؛
- خروج ترشحات خون‌آلود از محل جراحی تا چند روز بعد از عمل و زمان بهبودی زخم طبیعی است ولی طول‌کشیدن آن بیش از دو هفته نیاز به‌بررسی دارد؛
- احتمال عفونت زخم به‌دلیل آلوده بودن محیط روده وجود دارد که در صورت بروز آن فرد نیاز به‌درمان آنتی‌بیوتیکی پیدا می‌کند. درمان آنتی‌بیوتیکی باید به‌طور کامل مصرف شود، حتی در صورتی که فرد احساس بهبودی کند ولی هنوز چندتا از قرص یا کپسول‌های تجویزی باقی مانده باشد؛
- احتمال باز‌شدن زخم و خونریزی مویرگی فعال نادر است، اما در صورت بروز نیاز به‌دوخت و بخیه مجدد دارد؛
- احتمال از دست‌دادن موقتی کنترل اجابت مزاج و گاز روده نیز وجود دارد که با گذشت زمان بهتر میشود.
- سرعت بهبودی کامل پس از عمل در افراد مختلف متفاوت است اما اکثر مردم می توانند فعالیت روزمره (مانند رانندگی) خود را طی ۱ تا ۲ هفته بعد از عمل جراحی شروع کنند و حدود ۶ هفته پس از آن به‌طور کامل درمان شوند.
پیگیری در درمان یک بخش کلیدی محسوب میشود. در موعد مقرر پس از جراحی باید توسط پزشک خود ویزیت شوید. البته در صورت نیاز به‌معاینه‌ی اضطراری باید فوری به‌پزشک مراجعه شود. نیاز به‌ویزیت فوری در صورت وجود این علایم لازم است:
- درد ناگهانی قفسه سینه و تنگی نفس یا سرفه خونی؛
- تورم پاها؛
- درد شدید شکم؛
- خونریزی مقعدی شدید؛
- تورم، گرمی یا قرمزی اطراف مقعد؛
- تب؛
- درد مقعدی که با دارو آرام نمی‌شود.
پیشگیری از عود شقاق مقعد
عود و تکرار بیماری شقاق یا فیشر مقعد بستگی زیادی به برطرف‌کردن و درمان علت آن در کنار درمان خود بیماری دارد. در صورتی‌که فرد از یک بیماری زمینه‌ای شناخته‌شده نیز رنج می‌برد که در به‌وجود آمدن شقاق مقعد او ایفای نقش کرده، توجه به‌درمان و کنترل آن بیماری زمینه‌ای نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. گاهی اوقات فرد در ادامه‌ی روند شیمی‌درمانی خود دچار فیشر مقعد شده است که دیگر بعید است با اتمام شیمی‌درمان و درمان شقاق مقعد، این بیماری در او تکرار شود.
هنگامی‌که یک الگوی اجابت مزاج غیرطبیعی، علت فیشر مقعد فرد تشخیص داده میشود، اصلاح آن الگوی رفتاری غلط برای پیشگیری از به‌وجود آمدن سایر مشکلات مربوط به‌این بیماری و عود آن مهم است. برای ایجاد تغییر در رفتارهای نادرستی که فرد سال‌ها به‌انجام آن عادت کرده است، کمک گرفتن از روش‌های ترکیبی دارویی، مشاوره‌ی تغذیه و فیزیوتراپی کف لگن (در صورت نیاز) الزامی است.
بهبود شقاق مقعد مزمن با روش تزریق بوتاکس در ۵۰ تا ۸۰ درصد بیماران در ارتباط است. ولی در جراحی آن، پس از اسفنکتروتومی شقاق مقعد حدود ۱ تا ۶ درصد موارد عود خواهد کرد. عود بیماری فیشر پس از این جراحی می‌تواند به‌دلیل عدم رعایت صحیح توصیه و مراقبت‌های پس از عمل توسط فرد یا انجام نادرست یا ناقص عمل اسفنکتروتومی باشد. در صورت عود، پزشک جراح باید محل اسفنکتروتومی را بررسی کند. این ارزیابی را می‌تواند با لمس در معاینه یا با استفاده از سونوگرافی داخل مقعدی تحت بی‌حسی انجام دهد. در صورت ناقص‌بودن اسفنکتروتومی، پزشک می‌تواند آن‌را در سمت اولیه تکمیل و یا دوباره در طرف مقابل انجام دهد. ولی اگر اسفنکتروتومی اول کامل بود شاید نیاز باشد اسفنکتروتومی دوم را در طرف مقابل انجام دهد. اسفنکتروتومی در بیش از ۹۰ درصد موارد مؤفقیت‌آمیز است. عارضه‌ی بی‌اختیاری مدفوع و گاز پس از این جراحی نادر است.
پس از عمل جراحی بیشتر بیماران می توانند طی چند روز به‌فعالیت‌های روزانه خود باز گردند. درمان و بهبودی کامل در هر دو روش دارویی و جراحی می‌تواند ۶ تا ۱۰ هفته طول بکشد. حتی با وجود کاهش درد و خونریزی فرد موظف به‌حفظ عادات رفتاری صحیح و ادامه‌ی یک رژیم غذایی پُر فیبر است. فعالیت‌های سنگین و یبوست و اسهال می‌تواند بهبود زخم یا گرفتگی عضله دریچه مقعد را به‌تاخیر اندازد.
در یک بررسی تحقیقاتی میزان عود شقاق مقعد در ۳۰ تا ۷۰ درصد مواردی که فرد رژیم غذایی پُرفیبر خود را پس از بهبودی رها کرده است، دیده شده است. در صورتی‌که با رعایت این رژیم احتمال عود به ۱۵ تا ۲۰ درصد موارد کاهش یافته است. نتیجه‌ی این بررسی، نقش به‌سزای رژیم غذایی در پیشگیری از تکرار بیماری شقاق مقعد را تأیید می‌کند.
شقاق مقعد با بیماری‌های جدی‌تر، مانند سرطان روده در ارتباط است. در واقع شقاق مقعد خطر ابتلا به‌سرطان روده بزرگ را افزایش می‌دهد و علت مستقیم آن محسوب نمی‌شود. با اینحال، در شرایط جدی‌تر بیماری می‌تواند علایمی مشابه شقاق مقعد ایجاد شود. حتی زمانی‌که یک شکاف به‌طور کامل بهبود می‌یابد نیز ممکن است جراح تست‌های دیگری برای بررسی روده بزرگ و راست‌روده درخواست کند. گاهی کولونوسکوپی برای رد کردن دیگر علل خونریزی مقعدی انجام میشود.
شقاق مقعد می‌تواند عارضه‌هایی زیر را در فرد به‌جا بگذارد که خیلی خوشایند نیستند:
- شقاق مزمن مقعد اشکی‌شکل: وقتی شقاق مقعد در مراحل اولیه آن درمان نشود شکاف می‌تواند به‌صورت عمقی و وسیع‌تر به‌صورت اشک باعث ایجاد زخم شقاق شود که درمان آن مشکل‌تر است.
- فیستول مقعد: زخم شقاق مقعد آن‌قدر عمقی میشود که با ایجاد یک تونل یا کانال به‌صورت غیرعادی به‌اندام‌های اطراف مانند واژن یا سایر قسمت‌های روده متصل میشود که فیستول مقعد نام دارد.
- تنگی مقعد: کانال مقعد به‌صورت غیر طبیعی به‌دلیل گرفتگی عضله‌ی دریچه‌ی مقعد یا انقباض بافت زخم شقاق ایجاد شده در مقعد، تنگ میشود.
درمان دارویی شقاق مقعد
هدف از درمان شقاق مقعد نه‌تنها از بین‌بردن زایده و ترک‌ایجادشده است، بلکه در صورت وجود علت زمینه‌ای برای بیماری فیشر مقعد در مواقعی که محل یا تعداد شکاف‌ها مشکوک است نیز باید شناسایی و درمان شود. درمان بیماری زمینه‌ای گوارشی می‌تواند با احتمال زیادی از عود و تکرار شقاق ناحیه‌ی مقعد جلوگیری کند. بیماری شقاق مقعد بسته بهشدت آسیب وارده بر دیواره‌ی مخاطی مقعد و درجه‌ی پیشرفت آن به‌درون و اطراف مخاط می‌تواند با مراقبت‌های خانگی، انواع روش‌های دارویی و جراحی درمان شود.
البته باید درنظر داشت علت بیماری شقاق مقعد نیز در درمان آن بی‌تأثیر نخواهد بود، زیرا یکی از راه‌های رایج درمان هر بیماری رفع علامتی نشانه‌های آزاردهنده‌ی آن است. مثلاً وقتی اسهال و یبوست مزمن باعث به‌وجود آمدن بیماری شقاق مقعد فرد شده است، باید در کنار سایر درمان‌های در نظر گرفته شده، حتماً دارویی برای برطرف کردن اسهال یا یبوست فرد نیز تجویز شود. از طرفی وقتی انقباض و گرفتگی عضلانی دریچه‌ی مقعد منجر به‌بیماری شقاق مقعد در فرد شده، باید شل‌کننده‌ی عضلانی نیز در روند درمانی فرد در نظر گرفته شود.
علاوه بر توصیه به‌رعایت رژیم و تغذیه مناسب و ترک عادات غلط رفتاری، درمان‌های دارویی شقاق مقعد اولین خط درمان آن خواهند بود. معمولاً پزشک ترکیبی از داروهای نرم‌کننده مدفوع (ملین)، تسکین‌دهنده‌ی خوراکی درد (فاقد کدئین) و پماد بی‌حسی موضعی ضددرد مقعد را برای پیشگیری از تشدید علائم در فرد تجویز می‌کند. اغلب داروهای تجویزی در بیماری شقاق مقعد، عبارت‌اند از:
- پماد گلیسرین تری‌نیترات: پزشک ممکن است برای کمک به‌افزایش جریان‌خون به‌مقعد و شل‌شدن دریچه‌ی آن که به‌بهبود سریع‌تر شکاف کمک می‌کند پماد نیترات را تجویز کند. این پماد معمولاً هر ۸ یا ۱۲ ساعت برای مدت ۶ تا ۸ هفته توصیه به‌مصرف میشود. با وجود بالا نبودن میزان اثربخشی این دارو برخی پزشکان آن‌را تجویز می‌کنند. دارو باید مطابق دستورالعمل قبل از اجابت مزاج مصرف شود. برخی از عوارض جانبی آن ممکن است شامل سردرد در نیمی از موارد مصرفی، سرگیجه، و فشار خون پایین باشد. در صورت ابتلا به‌سردرد ناشی از دارو بهتر است در چند روز اول شروع درمان در هر بار مصرف از میزان کمتری از آن استفاده شود. استفاده از داروهای مسکن فاقد کدئین برای تسکین سردرد منعی ندارد. سرگیجه ناشی از آن را نیز می‌توان با تغییر وضعیت‌دادن آرام از حالت خوابیده به‌نشسته و نشسته به‌ایستاده کنترل کرد. پماد نیترات باید در عرض ۲۴ ساعت پس از مصرف داروهای اختلال نعوظ مانند سیلدنافیل (Viagra)، تادالافیل (Cialis) و یا واردنافیل (لویترا) استفاده نشود.
- مسدود کننده‌های کانال کلسیم: این داروها مانند دیلتیازیم، کاهنده‌ی فشار خون هستند. برخی از انواع موضعی آن‌ها می‌توانند در درمان شقاق مقعد مؤثر باشند. همچنین امکان مصرف خوراکی این نوع داروهای بلوک‌کننده‌ی کانال کلسیم نیز در درمان شقاق مقعد با این تفاوت که می‌تواند با روند درمانی کندتر و عوارض جانبی بیشتری در فرد اثر کند، وجود دارد. سردرد بارزترین عارضه‌ی این دارو است.
- تزریق بوتاکس: هنگامی که درمان‌های موضعی تأثیر مطلوب در بهبود بیماری ندارند، تزریق نوعی سم به‌نام بوتولینوم A (بوتاکس) به‌دریچه‌ی مقعد با مکانیزم فلج‌سازی عضله‌ی دریچه‌ی مقعد می‌تواند به‌بازگشت حالت استراحت به‌این عضله کمک کند و با رفع فشار مداوم انقباض آن به‌بهبود بیماری کمک کند. البته فلج‌شدن عضله در تسکین درد نیز نقش به‌سزایی دارد و در ۶۰ تا ۸۰ درصد موارد استفاده نتیجه‌بخش خواهد بود. از دست‌دادن کنترل اجابت مزاج و دفع گاز به‌صورت موقتی از عوارض این روش درمانی است. محققان هنوز در حال بررسی بوتاکس به‌منظور کشف بهترین، ایمن‌ترین و کم‌عارضه‌ترین شیوه‌ی ممکن مصرف آن در درمان شقاق مقعد هستند.
- لیدوکائین: ژل بی‌حس‌کننده‌ی موضعی لیدوکائین که امکان تهیه‌ی بدون نسخه پزشک آن از داروخانه‌ها وجود دارد، می‌تواند با استفاده بر روی پوست اطراف مقعد به‌تسکین درد آن کمک کند. البته باید در نظر نداشت مصرف بیش از ۵ تا ۷ روز آن می‌تواند با ایجاد حساسیت و التهاب پوست نواحی اطراف مقعد مشکل فرد را دوچندان کند.
معمولاً شقاق مقعد در مراحل ابتدایی و حاد به‌درمان دارویی خوب جواب می‌دهد. بیش از ۹۰ درصد از شقاق‌های مقعدی به‌صورت بدون نیاز به‌عمل جراحی التیام می‌یابند. ولی با اینحال در صورت مؤثر نبودن درمان‌های دارویی گفته شده نیاز به‌جراحی شقاق یا فیشر مقعد وجود خواهد داشت.
درمان شقاق مقعد در طب سنتی
طب سنتی علمی تجربی است که در کشورهای افغانستان و ایران سابقه‌ی دیرینه دارد. در این طب با کمک شناخت طبع‌های انسانی به درمان شقاق مقعدی با روش‌های مختلف می‌پردازند. طب سنتی به‌جای از بین‌بردن و رفع علت بیماری، فقط در دفع و کاهش علائم آن نقش دارد و اثر آن بیشتر جنبه‌ی حمایتی یا پیشگیرانه دارد. گیاه‌درمانی، ماساژدرمانی، حجامت، بادکش درمانی و زالو درمانی از جمله روش‌های مورد استفاده در طب سنتی است.
طب سنتی از روش گیاه درمانی و درست‌کردن معجون یا پمادهایی که از گیاهان تهیه میشود، شقاق مقعدی را بهبود می‌بخشد. با وجود این‌که این گیاهان نقش به‌سزایی در تسکین درد و خونریزی شقاق مقعد دارند، ولی وقتی فردی در اولین خط درمانی خود به‌جای معاینه و بررسی پزشک به طب سنتی روی می‌آورد، بدون بررسی علت، شدت و مرحله‌ی بیماری درمان شروع میشود. همان‌طور که گفته شد بیماری شقاق مقعد وقتی به‌طور کامل درمان خواهد شد که علت ایجاد آن شناسایی و در کنار خود شقاق مقعدی درمان شود.
پس در نتیجه طب سنتی نه‌تنها به درمان اساسی شقاق یا فیشر مقعد کمکی نمی‌کند، بلکه با به تأخیر انداختن روند درمانی بیماری باعث بدتر شدن و پیشرفت کردن آن نیز خواهند شد. از طرفی در طب سنتی بدون در نظر گرفتن حساسیت‌زایی برخی گیاهان، آن‌ها را مخلوط و پمادهایی تهیه می‌کنند که نمی‌توانند به‌صورت یک‌سان در افراد مختلف اثربخش باشند.
طب سنتی درمانی اقلیمی است که در جای جای جهان با روشی متفاوتی در درمان بیماری‌ها ایفای نقش می‌کند. پس به‌دلیل روش تهیه‌ی گیاهان و ناخالصی موجود در آن‌ها می‌تواند اثرهای متفاوتی از خود نشان دهد. با این وجود نمی‌توان به‌صورت کامل این طب را نفی کرد ولی به‌دلیل نبود پایه و اساس یک‌سان در این طب و وجود نظرهای شخصی متفاوت احتمالاً نمی‌تواند به اندازه‌ی روش‌های درمانی دارویی، جراحی و روش‌های نوین لیزر درمانی اثبات شده و مؤثر باشد.
افراد بهتر است قبل از هر اقدام درمانی ابتدا با مراجعه به متخصص از شدت و نوع بیماری خود آگاه سپس با کمک مشاوره‌ی پزشک درمان مناسب خود را انتخاب کنند. درمان‌های پزشکی با درصد خطای کمتر و میزان مؤفقیت بیشتر می‌توانند در طول مدت زمان کمتری به نتیجه برسند.
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها │ پزشکی │ دستگاه گوارش │ مقعد
