 |
|
آریارمن
فهرست مندرجات
◉ واژه‌شناسی
◉ لوح زرین آریارَمنَه
◉ نقد پژهشگران
◉ يادداشت‌ها
◉ پيوست‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
◉ پيوند به بيرون
تاریخ پارس هخامنشیان
آریارمن یا آریارَمْنَه (به انگلیسی: Ariaramnes؛ به پارسی باستان: 𐎠𐎼𐎡𐎹𐎠𐎼𐎶𐎴)، نیای داریوش بزرگ از شاهان هخامنشی است، که برادر کوچک‌تر کورش یکم نیای کورش دوم (کورش بزرگ) می‌باشد. پدرش چیش‌پیش (Teispes)، پادشاهی خود را بین دو پسرش تقسیم نمود و قسمت اعظم پادشاهی را به آریامنه داد و از او به‌عنوان «شاه بزرگ، شاه‌شاهان، شاه کشور پارس» یاد کرد، در حالی‌که به برادر بزرگ‌ترش تنها لقب «شاه پارسوماش» را اعطا نمود. پس از وی فرزندش ارشام (Arsames) به پادشاهی پارس رسید. داریوش شاه در سنگ‌نبشته بیستون گوید پدر من ویشتاسپ است. پدر ویشتاسپ آرشام بود؛ پدر آرشام آریارمنه بود؛ پدر آریارمنه چیش‌پیش بود؛ پدر چیش‌پیش هخامنش بود.
| ▲ | واژه‌شناسی |
آریارمن - تلفظ صحیح آن: آریارَمنَه (Ariyāramna) - که در زبان عیلامی به‌صورتِ Har-ri-ya-ra-um-na و در زبان یونانی Ἀριαράμνης به‌شکلِ Ariaramnēs خوانده می‌شود، جد اعلای داریوش اول هخامنشی است، که در کتیبه‌ی بیستون از او نام برده شده است، که داریوش می‌گوید من پسر ویشتاسپ (Vištāspa) پسر اَرشامَه (Aršāma) پسر آریارَمنَه (Ariyāramna) پسرِ چیش‌پیش (Čišpiš) پسر هخامنیش (Haxāmaniš) هستم.
آریارَمْنَه، نامی برگرفته از «اَریارامَن» (Aryārāman)، در زبان پارسی باستان است، که در واقع ترکیبی است از دو واژه‌ی «اَریا» (Aryā) به‌معنای «آریایی» و «رامَن» (rāman) به‌معنای «خوشی و صلح» و در نهایت به‌شکل ترکیبی به‌معنای «رامش‌دهنده‌ی آریایی‌ها» است.
| ▲ | لوح زرین آریارَمنَه |
قدیمی‌ترین کتیبه‌ی که از خط میخی پارسی به‌دست آمده، لوحی زرین (کتیبه‌ای طلایی) از آریامنه (جد داریوش اول) است، که در سال ۱۲۹۹ خورشیدی در همدان یافت شد. این لوح که اکنون در موزه‌ی برلین می‌باشد، دارای یازده سطر - به خط میخی - است که سطر آخر آن از بین رفته است، ولی با توجه به سطور دهگانه‌ی آن و بررسی و مقایسه‌ای فراوان که به‌عمل آمده مشخص شده است که در سطر یازدهم چه عبارتی نوشته شده است. در این لوح، چنین نوشته شده است:
-
۱- آری یارمن: خشای‌ئی‌ی: وزرک: خشایث
۲- پی‌ی: خشای‌ئی یانام: خشای‌ئی‌ی: پارسا
۳- چیش‌پ‌ئیش: خشای‌ئی‌ی هـ یا: پثر: هخامنش هـ
۴- یا: نپا ثاتیی: آری یارمن: خشای‌ئی‌ی
۵- ئی‌یم: دهیاوش: پارسا: ت‌ی: ادم: داریا
۶- هیی: هی: او وسپا: اومرتی یا: منا: بگ
۷- وزرک: آورمزدا: فرابر: وشنا: او
۸- رمزداه: ادم: خشای‌ئی‌ی: ئی‌ی: ئی‌یم: د
۹- هیاوش: امیی: ثاتیی: آری یارمن
۱۰- خشای‌ئی‌ی: اورمزدا: منا: اوپستا
۱۱- برتوو
برگردان به فارسی دری براساس کتاب «فرمان‌های شاه‌هنشاهان هخامنشی»، نوشته‌ی رلف نارمن شارپ:
- «آریارمن شاه بزرگ، شاه‌شاهان، شاه در پارس، پسر چیش‌پیش‌شاه، نوه‌ی هخامنش. آریارمن شاه گوید:این کشور پارس که من دارم، دارای اسبان خوب و مردان خوب (است). خدای بزرگ اهورامزدا (آن‌را) به من عطا فرمود. به‌خواست اهورامزدا من شاه در این کشور هستم. آریارمن شاه گوید: اهورامزدا به‌من یاری ارزانی فرماید!»
| ▲ | نقد پژهشگران |
پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب، پیرامون لوح زرین آریارَمنَه می‌نویسد:
- «از تاریخ هخامنشیان کتیبه‌های بسیار مانده است که گویای مسائل گوناگون (اعم از سیاسی، نظامی، مذهبی، اقتصادی و...) است. هرچند در اصالت بسیاری از این کتیبه‌ها تردید‌های جدی وجود دارد (و جریان تاریخ‌نگار ماسونی به‌شدت از بیان حقایق طفره می‌رود)، لیکن ما فرض را بر صحت قدمت این کتیبه‌ها می‌گیریم، و از محتوای یکی از این کتیبه‌ها، به فضاحت شاهان هخامنشی، تزویر، ریاکاری و دروغ‌پردازی آنان اشاره خواهیم کرد. هرچند حقایق تلخی که در این نوشتار وجود دارد، ممکن است سبب رنجش برخی از هم‌وطنان ما شود، لیکن از تبیین حقیقت ناگزیریم.»
این پایگاه در ادامه می‌افزاید:
-
در ظاهر چنین است که این کتیبه نیز مانند دیگر کتیبه‌ها است که یک شاه هخامنشی از خود تعریف و تمجید می‌کند. اما با مطالعه‌ی تاریخ و بررسی‌های علمی به نکاتی بس جالب دست می‌یابیم.
در این کتیبه (لوح)، آریارمنه شاه‌شاهان و شاه بزرگ نامیده شده است! که بر پژوهشگران روشن است که چنین ادعایی دروغ است. شاپور شهبازی با وجود همه تعصبات عجیبی که در زمینه ملی‌گرایی و باستان‌گرایی دارد، نتوانسته این‌را انکار کند و به‌صراحت نوشته است: «این ادعایی عجیب است که آریارمنه با این القاب نامیده شده، چون او در بهترین حالت، استاندار پارس و دست‌نشانده‌‌ی پادشاه ماد بود.» که البته می‌توان گفت بنابر دیگر کتیبه‌ها، کورش اول - پدربزرگ کورش بزرگ - استاندار پارس بود (نه آریارمنه!). هم‌چنین در این کتیبه هفت ایراد نگارشی و دستوری (grammatical) وجود دارد! که نشان می‌دهد نویسنده تا چه‌حد از نوشتن صحیح کلمات عاجز بوده است! (اوج علم و دانش در دربار هخامنشی!) همین امر (در کنار این نکته که آریارمنه و پسرش اَرشامه اصلاً شاه نبودند)، فرضیه‌ی جعلی‌بودن این کتیبه را قوت می‌بخشد، از سویی اگر این کتیبه را جعلی ندانیم، نظری دیگر مطرح خواهد شد و آن این‌که «لوح زرین آریارمنه، به‌دست یکی از شاهان متأخر هخامنشی (در اواخر عصر هخامنشی) برای ارج‌نهادن به آریامنه و پدران او نوشته شده است»، و به دروغ به آریارمنه نسبت داده شد (اوج صداقت و راستگویی هخامنشیان!)
در حالی‌که دانشنامه‌ی بریتانیکا این کتیبه را نخستین اثر پارسی باستان می‌داند
و رابرت پین (Pierre Stephen Robert Payne)، تاریخ‌نگار انگلیسی، در مقاله‌ای با عنوان «شکوه پارس» از آریارمنه به‌عنوان نخستین کسی یاد می‌کند که خود را شاهنشاه نامیده است، علی‌رضا شاپور شهبازی می‌نویسد این‌که آریارمنه در بهترین حالت بزرگ یک ارباب محلی (استانی) خراج‌گزار مادها بوده است، خود را با لقب تعجب‌برانگیز «شاه بزرگ، شاه‌شاهان، شاه پارس» بنامد و متن کوچکی که حاوی حداقل هفت اشتباه دستوری مشابه مواردی که در متون متأخر هخامنشی با آن برخورد می‌شود، غیر اصل بودن این نوشته را ثابت می‌کند. حتی اگر این کتیبه یک اثر جعلی معاصر نباشد متن احتمالاً به‌دستور یکی آخرین شاهان هخامنشی حک شده است و به‌منظور ارج نهادی به نیای خویش.
لوح زرین جعلی منسوب به آریارمن
به‌جز این، لوح زرین دیگری منسوب به اَرشام (پدربزرگ داریوش یکم) وجود دارد که ادعا شده در سال ۱۲۹۹ خورشیدی باز هم در همدان به‌دست آمده است و این کتیبه‌ی طلا نیز در مجموعه‌ی خصوصی مارسل ویدال در آمریکا نگهداری می‌شود. رضا مرادی غیاث‌آبادی می نویسد:
- هر دو کتیبه در ضمن کاوش به‌دست نیامده‌اند و اتفاق‌نظری در باره‌ی سال پیدا شدن آن‌ها وجود ندارد. هر دو کتیبه بلافاصله پس از ادعای خرید در شهر همدان معرفی نشده‌اند و چنین انتسابی سال‌ها بعد برای آن‌ها مطرح گردیده است. هر دو کتیبه دارای چندین غلط فاحش املایی و انشایی هستند (برای مثال در کتیبه‌ی آریارمنه به‌جای کلمه‌ی «پارسَئی‌یَه»، کلمه‌ی «پارسا» به‌کار رفته و حالت دستوری شش کلمه از مجموع ۴۲ کلمه‌ی آن نادرست است).
اصالت این کتیبه‌ها از زمانی که به جامعه‌ی علمی معرفی شدند، مورد سؤظن قرار گرفت و مشکوک خوانده شد. اما پس از این‌که اثبات و پذیرفته شد که خط میخی فارسی باستان در زمان داریوش یکم ابداع شده است، در نتیجه اصالت آن‌ها به‌خودی خود از بین می‌رود.
رونالد کنت بر این باور است که این کتیبه‌ها را اردشیر دوم هخامنشی جعل کرده است. او می‌گوید: «این کار به‌منظور بالابردن خاندان آریارمنه و جزیی از کارهای ضد کوروش اردشیر دوم بوده است.» اما پی‌یر لوکوک اعتقاد دارد که جعل این کتیبه‌ها را ترجیحاً می‌باید به داریوش یکم نسبت داد که نیاز به ساخت پیشینه‌ی شاهانه‌ی برای مشروعیت‌بخشیدن به‌خود داشته است. اما رضا مردای عیاث‌آبادی گمان می‌کند که جعل این دو کتیبه نه در زمان داریوش یا اردشیر، که در دوره‌ی معاصر و در ادامه ساخت‌وساز اشیای قلابی هخامنشی در خارج از ایران اتفاق افتاده است. ماریا بروسیوس نیز ضمن احتمال جعل آن‌ها در گذشته، به جعل آن‌ها در عصر حاضر اشاره کرده است.
به‌گفته‌ی روزبه زرینکوب، پژوهشگر ایرانی تاریخ و استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران، «چنان‌که محققان نشان داده‌اند، در این الواح خطاهای دستوری وجود دارد و زبان پراشتباه به‌کار رفته در آن‌ها، مانند کتبیبه‌های متأخر هخامنشی است، یعنی زمانی که کاتبان دیگر نمی‌توانستند متن‌های درست به‌خط میخی باستانی فارسی باستان تحریر کنند. از این‌رو، به‌نظر می‌رسد این دو لوح اصالت نداشته باشند و متن این لوح‌ها نشان از ساختگی بودن آن‌هاست. در هر دو لوح، اریامنه و آرشام «شاه بزرگ و شاه‌شاهان» خوانده شده‌اند، که بر پایه‌ی آگاهی‌های موجود چنین القابی درباره‌ی این دو نمی‌توانسته‌است به‌کار رود.»
به‌هر وضع، این جعل‌کاری‌ها چه در دوره‌ی هخامنشیان صورت گرفته باشد و چه در دوره‌ی معاصر، چگونه می‌توان بر اصالت بقیه سنگ‌نبشته‌های دوره‌ی هخامنشی اطمینان کرد؟
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
سنگ‌نبشته‌ی بیستون ستون اول سطر پنجم.
ایسرائل، ژرار، کورش بزرگ، بنیان‌گذار امپراتوری هخامنشی، ص ؟.
دکتر پرویز رجبی، بررسی‌های تاریخی، شماره مخصوص دوهزار و پانصدمین سال بنیان‌گذاری شاهنشاهی ایران، مهر ۱۳۵۰.
بنگرید به:
Shahbazi. A. Sh (1986), Ariyāramna Old Persian proper name, Encyclopædia Iranica, Vol. II, Fasc. 4, pp. 410-411.همان.
دانشنامه‌ی ایرانیکا، سرواژه‌ی ARIYĀRAMNA.
سروان محمد کشمیری، پژوهشی چند در کتیبه‌های شاهنشاهان ِ هخامنشی، بررسی‌های تاریخی، شماره مخصوص دوهزار و پانصدمین سال بنیان‌گذاری شاهنشاهی ایران، مهر ۱۳۵۰، ص ۳۰۵.
همان، برگرفته از کتاب فرمان‌های شاه‌هنشاهان هخامنشی، تألیف: رلف نارمن شارپ.
شارپ، رلف نارمن، پیشین، ص ۲۳.
همان، متن انگلیسی نوشته آقای شهبازی:
the surprising title of Ariaramnes, at best a provincial lord in Persis and a vassal of the Median king of kings.همان، به نقل از:
H. H. Schaeder, “Über die Inschrift des Ariaramnes,” SPAW, 1931, pp. 635-45 and 1935, pp. 494-98; R. G. Kent, “The Oldest Old Persian Inscriptions,” JAOS 66, 1946, pp. 206ff.همان (شاپور شهبازی)، به نقل از:
D. Stronach, “Achaemenid Village I at Susa and the Persian Migration of Fars,” Iraq 34, 1974, pp. 239-48 esp. p. 248; J. M. Cook, The Persian Empire, New York, 1983, p. 8)پیرامون لوح زرین آریارَمنَه، پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب
Ariaramnes, king of Persia (reigned c. 640–c. 615), Encyclopaedia Britannica.بنگرید به:
Ariaramnes was the first to call himself "King of Kings," a title which Persian sovereigns have continued to employ until the present day, but we do not know how he lost his kingdom to his brother.
Payne, Robert. The Splendor of Persia. Illustrated with line decoration by Leonard Everett Fisher and with Photographs. NY: Knopf, 1957.دانشنامه‌ی ایرانیکا، سرواژه‌ی ARIYĀRAMNA.
مرادی غیاث‌آبادی، رضا، کتیبه‌های جعلی آریارمنه و ارشام، پژوهشی‌های ایرانی، یکشنبه ۱۴ خرداد ۱۳۹۱.
Roland G. Kent, The Oldest Old Persian Inscriptions, Journal of the American Oriental Society Vol. 66, No. 3 (Jul. - Sep., 1946), pp. 206-212مرادی غیاث‌آبادی، رضا، پیشین.
زرینکوب، روزبه، «کورش هخامنشی در منابع یونانی»، کوروش و ذولقرنین، صص ۸۴–۸۵.
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ ایسرائل، ژرار، کورش بزرگ، بنیان‌گذار امپراتوری هخامنشی، ترجمه‌ی مرتضی ثاقب‌فر، تهران: انتشارات ققنوس، ۱۳۸۰، شابک ۹۶۴-۳۱۱-۲۷۸-۰
□ زرینکوب، روزبه، «کورش هخامنشی در منابع یونانی»، کوروش و ذولقرنین، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۰ شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۰۲۵-۹۶-۶.
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها │ ...
