 | از: میر غلام‌محمد غبار (تاریخ‌نگار افغان) |
زابل یا آراکوسیا
(ولایت قندهار)
فهرست مندرجات
| آراکوسیا (ولایت قندهار) |
|---|
میر غلام‌محمد غبار
آراکوسیا یا آرخزیا (Hara Khuohta) ولایتی است که شمالاً به ولایت غرچ و غور، جنوباً به ولایت بلوچستان، شرقاً به ولایت پختیا، غرباً به ولایت سیستان محدود و متصل است. وادی‌های مربوط به نهر ارغنداب (که از سطح مرتفع غرجستان تبعان[۱] و به جنوب‌غرب جریان می‌کند) از حاصل‌خیزترین حصص آراکوسیاست؛ و رودخانه‌هایی که در دریاچه (آب ایستاده) می‌ریزد، شهرهای مشهوری در سواحل خویش به‌وجود آورده‌اند. زراعت و فوا[٢] که این ولایت مشهور، و اشتران بادِی و سگ‌های تازی آن معروف است، حاصلخیزی صفحاتی که از شهر غزنی تا غرب قندهار افتاده‌اند، مسکینی قسمت‌های شرقی را که کوهستانی است، تلافی می‌نماید. آراکوسیا دارای اهمیت اقتصادی و سوق‌الجیشی بوده و در قسمت‌های جنوبی خود مرکز اتصال دو رشته راهی است که از آسیای غربی رو به هندوستان می‌رود. فقط قلعۀ کشک (شهر فیروز ولد قدیم) عبور از هلمند را به راه قندهار و هرات محافظه نموده و اهمیت خودش را از نقطۀ نظر سوق‌الجیشی آشکار می‌کند.
همیت آراکوسیا، باعث آن بود که چندین بلاد و شهرهای عمده‌یی در آن‌جا معمور گردد. ولی تاریخ‌ها به صبط حال و احوال این بلاد نپرداخته. مسیو بارتولد می‌گوید:
«در این صفحات از ازمنۀ قدیمه که قدمت آن به‌خاطر نرسد، شهرها و بلاد معمور بوده لیکن نام‌های این بلاد بعدها معروف شدند. و از آن‌جمله است شهرهای تگین‌آباد، پنجوایی، غزنی، قندهار، از تگین‌آباد و پنجوایی بیهقی مکرر یاد می‌کند و تگین‌آباد در جای شهر قندهار واقع بوده، شهر پنجوایی در یک فرسخ از تگین‌آباد به راه غزنی افتاده که حالا نشانی ندارد. اما شهر غزنی بعد از قرن دهم عیسوی سمت پایتختی افغانستان امپراتوری را در آراکوسیا کسب کرده و در قرن یازده از مشاهیر شهرهای عالم به‌حساب می‌رفت. در آن عهد غزنی از جنبه عرفانی و عمرانات خود باداشتن بساطین عالیه و قصور مزینه و مدارس عالیه با بغداد همسری می‌نمود و دربار غزنی مرکز صنایع و علوم و علما و فضلای زمان بود.»
