 |
|
کهن‌ترین هنر
ده اثر از کهن‌ترین هنر ماقبل تاریخی
کهن‌ترین هنر ماقبل تاریخی
این‌ها فهرستی از ده اثر است که کهن‌ترین آثار هنری‌اند که در طی عصر سنگ آفریده شده‌اند. توجه داشته باشید که هرگونه گردآوری آغازین‌ترین پیکره‌ها و نقاشی‌ها تابع بازبینی ناشی از کشفیات باستانی‌شناختیِ نو است. از این گذشته، با وجود دامنه‌ی گسترنده‌ی فنون تاریخ‌گذاری باستان‌شناختی، مثل سن‌یابی یا تاریخ‌گذاری پرتوسنجی (رادیو کربن)، نورتابی حرارتی، نورتابی از نظر اپتیکی تحریک‌شده، و فنون دیگر - اگر محیط زمین‌شناختی فاقد عناصر قابل اندازه‌گیری مهم باشد اثر هنری را نمی‌توان با دقت زیاد سن‌یابی کرد.
به این نحو گاهی، تاریخ‌گذاری می‌تواند متکی به دانش دیرین‌شناسی باشد که زمینه‌یی تاریخی فراهم آورد تا بتوان صحت و سن دستکارها را معین کرد.
در حال حاضر، تنوع وسیعی از سنگواره‌ها، ابزارها و دستکارها را دیرین‌شناسان و دانشمندان دیگر عصر سنگ دارند مطالعه می‌کنند، به این منظور که تاریخ خاستگاه آن‌ها را تعیین کنند. همین امر در باب آن کاوشگاه‌های باستان‌شناختی هم صادق است، که حاوی هنر سنگ‌اند، مثل جام‌نما، سنگ‌نگاره‌ها (پتروگلیف)، نقش‌نگاره‌ها (پیکتوگراف‌ها) و آثار ماقبل تاریخی دیگر. به این نحو این فهرست آغازین‌ترینِ هنرِ ثبت‌شده از سوی نیاکان شگفت‌انگیز ما را - از جمله هومو اِرِکتوُس، هومو هَیدِلبرگنسیس، هومو نئاندرتالنسیس، و هومو ساپیئنس - باید صرفاً به منزله‌ی تصویری کلّی از فرایندِ در جریانِ کشف دید.
متأسفانه ما هیچ‌یک از نقش‌کَن‌ها، پیکرتراش‌ها یا نقاش‌های ماقبل از تاریخی را نمی‌شناسیم، بنا بر این کارشناسان از آن‌ها [سخن] می‌گویند. سرانجام آن‌که گردآوری هنر باستانی را به‌دست طبیعت محدود می‌کند: از این‌ها گذشته، بعد از صدها هزاره، سنگ نرم ریز می‌شود، رنگدانه‌ها پاک می‌شوند، و چوب می‌پوسد. به این نحو خیلی از زیباترین هنر آفریقایی، آثار هنری قبیله‌یی بَدَوی و فرهنگ اقیانوسیه‌یی بومیان [استرالیا] از جهان دیرینه‌سنگی، همه از نظر ما ناپیدا شده‌اند. این‌جا فهرستی از آغازین‌ترین هنر انسانِ عصر سنگ را می‌بینیم.
| ▲ | ده اثر از کهن‌ترین هنر جهان |
 |
سنگ‌نگاره‌ها یا پتروگلیف‌های غار اجتماعات، بیمبِتکا (Bhimbetka) (بین ۷۰۰۰۰۰ تا ٢۹۰۰۰۰ ق‌م).
جام‌نماها کنده‌کاری شده روی کوارتزیتِ سخت دوره‌ی آشولی
پناهگاه سنگی تالار اجتماعات، مادایا پرادِش (Madhya Pradesh)، هند مرکزی. |
پتروگلیف‌های بیمبتکا
 |
سنگ‌نگاره‌های غار دَرَکی - چَتّن (Daraki-Chattan Cave) (بین ۷۰۰۰۰۰ تا ٢۹۰۰۰۰ ق‌م).
حکاکی‌های روی سنگ
دوره‌ی آشولی
تپه‌ی ایندره‌گرِه، مادایا پرادِش، هند مرکزی |
سنگ‌نگاره‌های غار دَرَکی - چَتّن
 |
وِنوس برکت رام (Venus of Berekhat Ram) (بین ۷۰۰۰۰۰ تا ۲۳۰۰۰۰ ق‌م).
تندیسک بازالتی - قدیمی‌ترین پیکرتراشی ماقبل تاریخی شناخته‌شده.
دوره‌ی آشولی
بلندی‌های جولان، اسرائیل |
وِنوُسِ برکت رام
 |
وِنوس تان تان (Venus of Tan-Tan) (بین ۵۰۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰۰ ق‌م).
دوره‌ی آشولی
تان‌تان، مغرب (مراکش) |
وِنوُسِ تان تان
 |
هنر سنگ غار بلومبوس (Blombos Cave Rock Art) (حدود ۷۰۰۰۰ ق‌م).
حکاکی‌های انتزاعی با طرح هاشور چلیپایی روی دو قطعه‌ی گل اُخرا
دوره‌ی موُستِری
غار بلومبوس، ۲۰۰ مایلی شرق کیپ‌تون، آفریقای جنوبی |
هنر سنگ غار بلومبوس
 |
جام‌نماهای غار لا فراسی (La Ferrassie Cave Rock Art) (بین ۷۰۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰۰ ق‌م).
هجده جام‌نما روی یک تختال سنگ آهکی که یک گور نئاندرتال را می‌پوشاند.
دوره‌های موُستِری و اورینیاکی
لِزِزی (Les Eyzies)، دوردونی، فرانسه |
جام‌نماهای غار لا فراسی
 |
ونوس هوله فِلس (Venus of Hohle Fels) (حدود ۴۰۰۰۰ تا ۳۵۰۰۰ ق‌م).
پیکره‌ی عاج زنی فربه. کهن‌ترین کنده‌کاری پیکرنمای شناخته‌شده.
فرهنگ اورینیاکی
غار هوله فِلس در سوابیان یوُرایِ بخش جنوب غربی آلمان. |
ونوس هوله فِلس
 |
عاج‌کنده‌کاری‌های سوابیان یوُرا (Mammoth figurine from Swabian Jura) (حدود ۳۳۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ ق‌م).
پیکره‌های کنده‌کاری‌شده‌ی عاج ماموتِ: حیوانات، پرنده‌ها، پیکرهای تری‌آنتروپی ماقبل تاریخی.
دوره‌ی اورینیاکی
غارهای فوگل‌هِرد، هوله فِلس، هولنشتَین - اشتادِل، گِیسِن‌کلوستِرل، آلمان. |
پیکره‌های کنده‌کاری‌شده‌ی عاج ماموتِ
 |
ونوس استخوانی کوستنکی (The Ivory Venus of Kostenky) (حدود ۳۰۰۰۰ ق‌م).
پیکر زن، استخوان‌کندِ استخوان ماموتِ.
دوره‌ی اورینیاکی
کوستنکی، روسیه. |
ونوس استخوانی کوستنکی
 |
نقاشی‌های غار شووِه (Chauvet cave paintings) (حدود ۳۰۰۰۰ تا ۲۳۰۰۰ ق‌م).
نقش‌های تک‌رنگ حیوانات، و هنر هندسی انتزاعی (ایدئومورف‌ها).
دوره‌ی اورینیاکی و گراوِتی
آردِش، فرانسه. |
نقاشی‌های غار شووِه
| ▲ | راهنمای کوتاه به گاهشماری عصر سنگ |
این‌هم طرحی از خط زمان بنیادی و تاریخ‌های عصر سنگ (◄ خط زمان هنر ماقبل تاریخ).
عصر سنگ دیرینه‌سنگی
دیرینه‌سنگی زیرین (۲۵۰۰۰۰۰-۲۰۰۰۰۰ ق‌م): مرتبط با شکل‌های آغازین هنر سنگ، مثل جام‌نماها و سنگ‌نگاره‌های (پتروگلیف) دیگر.
دیرینه‌سنگی میانه (۲۰۰۰۰۰-۴۰۰۰۰ ق‌م): آغازین‌ترینِ تندیسک‌ها نمایان می‌شوند، همراه با سنگ‌نگاره‌های پیچیده‌تر، ایدئومورف‌ها و حکاکی‌ها. انسان نئاندرتال ظاهر می‌شود.
دیرینه‌سنگی زبرین (۴۰۰۰۰-۸۰۰۰ ق‌م): دوره‌ی اصلی هنر زیبای آغازین، که نمونه‌اش هنر قابل حمل است مثل تندیسک‌های ونوس، پیکرتـراشی نقش‌برجسته و غارنگاره‌های چندرنگِ لاسکو و آلتامیرا. سفالینه‌ی سرامیک آغازین هم پیدا می‌شود. جای انسان نئاندرتال را انسان از نظر کالبدشناسی جدید، مثل انسان کرومانیون می‌گیرد.
دوره میان‌سنگی
میان‌سنگی (اروپا: ﺣ. ۱۰۰۰۰-۴۰۰۰ ق‌م): دوره‌ی کوتاهی میان فرهنگ شکارچی - گردآورنده‌ی دیرینه‌سنگی (عصر سنگ کهن) و فرهنگ کشاورزی نوسنگی (عصر سنگ نو) بود، که در طی آن یخ به قطب‌ها عقب‌نشینی کرد و آب شد. در نواحی بی‌یخ، یک دوره‌ی میان‌سنگی کوتاه‌تر (به اسم اِپی‌پالئولیتیک) هست والا دوره‌ی نوسنگی بلافاصله شروع می‌شود، که به این بخش‌ها منجر می‌شود: پیکرتراشی پیشرفته‌تر، هنر سنگ فضای آزاد و رشد آثار هنری قابل حمل مثل سفالینه‌ی جومون، که یک نمونه‌ی آغازین هنر ژاپنی ماقبل تاریخی است.
دوره‌ی نوسنگی
در دوره‌ی نوسنگی (اروپا: ﺣ. ۴۰۰۰-۲۰۰۰ ق‌م)، تمدن‌های بزرگ ظهور می‌کنند، از جمله سوُمر، مصر و ایران، هم‌چنین تمدن دره‌ی سند در هند. شهرهایی مثل اریحا و اوُر ساخته می‌شوند، که به همه جور معماری و شکل‌های هنر عامیانه نیاز دارند. هنر مقبره، که نمونه‌اش اهرام مصر بود، تحول بسیاری پیدا می‌کند. نقش‌نگاره‌ها (پیکتوگراف) و نظام‌های جدید نوشتار پیدا می‌شوند. اروپا یک دوره‌ی نوسنگی خیلی متأخری را تجربه می‌کند، و از نظر هنری عقب می‌ماند. به جای هنر زیبا، هنرمندان و معماران اروپایی روی مقبرسازی متمرکز می‌شوند، با استفاده از گران‌سنگ‌های (مگالیت) بزرگِ آراسته به کنده‌کاری، حکاکی و انواع دیگر هنر گران‌سنگی (هنر مگالیتیک). عصر سنگ با آخر نوسنگی به پایان می‌رسد. برای یک کار استادانه‌ی نوسنگی پسین بخش جنوبی اروپا، نگاه کنید به پیکره‌ی گل پخته، معروف به متفکر چرناوودا (ﺣ. ۵۰۰۰ ق‌م، موزه‌ی ملّی تاریخ رومانی، بوخارست).
عصر فلزات
عصر مفرغ (اروپا: ﺣ. ۳۰۰۰ ق‌م - ۱۲۰۰ ق‌م): این دوره به خاطر فلزگری، از جمله آثار فلزی مفرغی، طلا و نقره‌ی آغازین و سرامیک عالیش مشهور است. اولین تمدن‌های خاور نزدیک (مینوسی، میسنایی) ظاهر می‌شوند. دادوستد در پیرامون مدیترانه شکوفا می‌شود، که به بده‌بستان فنون و مصالح هنری منجر می‌شود. آثار فلزی سِلتی در این دوره ظاهر می‌شود.
عصر آهن (اروپا: ﺣ. ۱۵۰۰ ق‌م - ۲۰۰ ق‌م): تمدن یونانی در بوملادِ یونان شکوفا می‌شود. از حدود ۴۰۰ ق‌م - که هنر یونانی کم‌کم می‌درخشد - ما ماقبل تاریخ را رها می‌کنیم و وارد دوران بزرگ قدمت کلاسیک می‌شویم که مشخصه‌اش پیکرتراشی یونانی و سفالگری یونانی و سبک سنجیده‌تر هنر رومی بود. سفالگری چینی آغازین هم شکوفا شد، همین‌طور بود هنرِ هند.
| ▲ | چگونه تاریخ یا سن هنر عصر سنگ تعیین می‌شود؟ |
تجسس دیرین‌شناسان در خصوص یک دستکار سنگی یا یک صخره با بررسی کامل محل کاوشگاه به همراه مطالعه اطلاعات ثبت‌شده‌ی زمین‌شناسی محل آغاز می‌شود.
در این خصوص باید اطمینان حاصل کرد که شی هم دور خاک و رسوباتی است که در آن دفن شده است و در رسوبات قدیمی‌تر دفن نشده باشد.
برای این کار بر اساس علم چینه‌شناسی (Biostratigraphy) مقایسه‌ای بین شی و دیگر فسیل‌ها، صخره‌ها و لایه‌های زمین صورت می‌گیرد.
در صورت مشخص شدن هم‌عصری، عمر شی مشخص می‌شود. ولی در بعضی از موارد برای دقت بیش‌تر از روش‌های قطعی یا خط زمان (Chronological) استفاده می‌شود.
یکی از روش‌های سن‌یابی قطعی روش سن‌یابی پرتوسنجی است. این روش بر این قانون استوار است که همسان‌های (ایزوتوپ‌ها) یک عنصر پرتو زا مانند اورانیوم در زمان مشخص و نسبت ثابت متلاشی شده و به محصول واپاشی (daughter products=decay products) تبدیل می‌شود.
بهترین مثال برای پرتوسنجی موجودات زنده که در یک کاوشگاه یافت می‌شوند، روش سن‌یابی کربن ۱۴ است که به میزان جذب کربن-۱۴ بستگی دارد.
در حال حاضر بیش‌تر روش‌های سن‌یابی پرتوسنجی از خطاهایی که بر نتیجه اثر می‌گذارند جلوگیری می‌کنند.
از دیگر روش‌ها سن‌یابی پرتوسنجی روش پتاسیم-آرگون است، که نسبت پتاسیم به آرگون را در سنگ‌های آتش‌فشانی با هم مقایسه می‌کند.
طیف‌سنج یونیزاسیون حرارتی جرم (TIMS) نتایج حاصل از سن‌یابی به روش واپاشی اورانیوم را بهبود می‌بخشد.
روش دیگر برای سن‌یابی پیش از تاریخ روش نوردهی حرارتی است (مانند سنگ کوارتز و سنگ چخماق) که با تحریک‌کردن سنگ‌های آتش‌فشانی سبب آزادسازی الکترون از سطوح انرژی (energy pockets) این مواد می‌شود.
روش‌های معمولی TL از گرما به‌عنوان عامل تحریک‌سازی استفاده می‌کنند ولی در روش (OSL) (تحریک‌ساز نوری تابندگی)از نور لیزر استفاده می‌شود.
روش‌های سن‌یابی دیگر شامل موارد زیر می‌شود:
- آهنگ شکافت هسته اورانیم
- روش سن‌یابی آبگیری سنگ‌های معدنی (بر اساس میزان رطوبت موجود در مواد سازنده‌ی شی...)
- راسمیک شدن آمینواسیدها (راسمیک شدن فرآیندی که در آن یک ایزومر سه‌بعدی فعال از نظر نوری به مخلوطی از دو ایزومر که هیچ نوع فعالیت نوری ندارند، تبدیل می‌شود)
- سن‌یابی یه روش نسبت یون‌های مثبت
- سن‌یابی به روش میزان پوشیده‌شدن با زنگار
- روش تشدید چرخش الکترون
- سن‌یابی به روش آشکار ساز یپرتو کیهانی
| ▲ | خط زمان هنر ماقبل تاریخ |
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ ع. پاشایی، کهن‌ترین هنر (ده اثر اول از کهن‌ترین هنر ماقبل تاریخی)، برگرفته و ترجمه از:
«OLDEST STONE AGE ART: The Top 10», Stone Age Art (ENCYCLOPEDIA OF ANCIENT ART).
