 |
|
آثار باستانی هزاران ساله بلخ
در معرض نابودی در انبار نمناک
فهرست مندرجات
◉ چگونه انجیل سر از بلخ درآورد؟
◉ تردید درباره‌ی انجیل تاریخی
◉ يادداشت‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
.
آثار باستانی هزاران ساله بلخ
بلخ، بخدی، باختر یا باکترا، که به‌نام زری‌اسپه (Zariaspa) نیز آمده است، از قدیمی‌ترین شهرهای افغانستان است که امروزه در فاصله‌ی ۲۰ کیلومتری از مزار شریف مرکز ولایت بلخ واقع است.
بلخ به‌قولی کهن‌ترین شهر تاریخ جهان است که پیشینه‌ی آن به هزاران سال قبل از میلاد برمی‌گردد و همواره کانون علم و هنر و فرهنگ بوده، علمأ و فضلای بزرگی را در دامان خویش پرورانیده است.
به اتاق معمولی اما نمناکی برده شدم که انبار مجسمه‌ها، ظروف، ابزار فلزی و سنگی و کتاب‌های کهن بود. صالح‌محمد خلیق، رئیس اطلاعات و فرهنگ ولایت بلخ در شمال افغانستان که این انبار را به من نشان داد گفت در آن‌جا کتاب‌هایی با «قدمت سه‌هزار سال» و متعلق به «دوره‌های بودایی، یونان و باختری و هخامنشیان» نیز نگهداری می‌شود.
آقای خلیق می‌گوید ۳۵۰ اثر تاریخی در این انبار نگهداری می‌شوند که برای چنین آثاری مناسب نیست و باعث تخریب تدریجی آن‌ها شده است. یکی از این آثار انجیلی است که به‌گفته‌ی آقای خلیق ممکن است قدمت آن به حدود دو هزار سال برسد. این انجیل نیز در معرض نابودی قرار دارد.
برخی از این قطعات، آثار ظریف و نیز سنگ‌های تزئینی و دارای نقش و نگاری‌اند که به‌گفته‌ی آقای خلیق از بقایای قصرها و اماکن باستانی کشف شده در ولسوالی‌های «کشنده»، «دولت‌آباد» و «بلخ» در ولایت بلخ به‌دست آمده‌اند.
رئیس اطلاعات و فرهنگ بلخ می‌گوید: «آثاری که باید در موزیم (موزه) نگهداری شود، متاسفانه به‌دلیل نبود موزیم ما این آثار را در گدام (انبار) نگهداری می‌کنیم که غیر معیاری است. اما امکانات دیگری نداریم، امیدوار هستیم دولت در زمینه ایجاد یک موزیم در بلخ جدی باشد، چندین سال است این تقاضا را داریم امید در سال روان عملی شود.»
آثار باستانی در این اتاق نمناک نگهداری می‌شوند
در بلخ موزیم (موزه‌ای) برای حفاظت شایسته این گنجینه‌های باستانی وجود ندارد و همین مسئله نگرانی مسئولان محلی را برانگیخته است.
در این اتاق مجسمه‌های رنگارنگ، ظروف و اشیای مختلف دیگری در بین کارتن‌ها و در کف اتاق انبار شده اما آن‌چه بیش‌تر توجه‌برانگیز است جعبه‌ا‌ی برنزی نسبتاً بزرگ و کهنه با دسته‌ا‌ی صلیبی است.
| ▲ | چگونه انجیل سر از بلخ درآورد؟ |
صالح‌محمد خلیق گفت مأموران استخباراتی افغان در بلخ پنج‌سال پیش یک جعبه‌ی برنزی حاوی انجیل قدیمی را که «قاچاقچیان آثار باستانی سعی داشتند به بیرون از مرزهای افغانستان قاچاق کنند» ضبط کردند و بعد به ریاست اطلاعات و فرهنگ تحویل دادند.
او گفت این نسخه از نخستین نسخه‌های این کتاب مذهبی است و اوراق آن گمان می‌رود از پوست آهو ساخته شده باشد.
انجیلی که در آستانه نابودی قرار دارد
| ▲ | تردید درباره‌ی انجیل تاریخی |
جدا از نگرانی‌ها درباره شیوه‌ی نگهداری و حفاظت آثار تاریخی در بلخ، تردیدهایی در مورد اصالت انجیل تاریخی وجود دارد.
سید رضا حسینی، باستان‌شناس و دانشجوی مقطع دکترا در رشته‌ی تاریخ در دانشگاه لایدن هلند در مورد انجیل جعبه‌ی برنزی بلخ می‌گوید:
«از نظر ظاهری کتابی که در بلخ نگهداری می‌شود هیچ شباهتی در شکل، تصاویر و یاهم خط با متون قدیمی یهودی و یا مسیحی شرقی ندارد. اگر به متون قدیمی که از مناطق مختلف باختر قدیم (بعدا بلخ اسلامی) نگاهی کنیم جعلی‌بودن این کتاب به‌خوبی آشکار می‌شود.»
او اضافه می‌کند: «برای مثال: قدیمی‌ترین متون در باختر مربوط به دوره‌ی آخر هخامنشی است از قرن ۴ پیش از میلاد دقیقاً چند سال قبل از آمدن اسکندر مقدونی. این مدارک که شامل نامه‌های رسمی و فهرست نام اشیأ است به‌زبان آرامی نگاشته شده‌اند.»
آثاری که در وضعیت غیرمعیاری نگهداری می‌شوند
آقای حسینی می‌گوید بلخ قبل از اسلام دارای اسقف و کلیسا بوده و با جامعه‌ی مسیحی شرقی در مرو در ارتباط بوده است: «براساس اسناد موجود از مرو، سمرقند و دیگر مناطق، ممکن است تصور کنیم که زبانی که برای متون دینی مسیحی شرقی رایج بوده زبان و خط سریانی است. البته تفاسیر و ترجمه به زبان سغدی هم می‌شده است که شواهد زیادی برای آن موجود است. اما تاکنون متن مسیحی شرقی از بلخ به زبان سغدی یا باختری پیدا نشده است.»
محمدداوود اکرامی، استاد تاریخ در دانشگاه بلخ می‌گوید اصالت و حتی قدمت این اثر باید توسط باستان‌شناسان و شیوه‌های آزمایش از جمله شیوه‌ی رادیو کربن تعیین شود.
آقای اکرامی اما می‌گوید نمی‌تواند باور کند که قدمت این نسخه انجیل به دو هزار برسد اما به باور او این نسخه انجیل ممکن است چند صد سال پس از ظهور مسیحیت به افغانستان رسیده باشد و قدمت آن شاید به حداکثر حدود ۱۵۰۰ سال قبل برسد.
خانقا بهاالدین ولد، پدر مولانا جلال‌الدین محمد بلخی در بلخ، در شمال افغانستان
جدا از این انجیل که درباره‌ی اصالت آن تردید وجود دارد، آثار تاریخی دیگر که هیچ شکی درباره‌ی ارزش آن‌ها وجود ندارد نیز در آستانه‌ی تخریب‌شدن قرار دارند.
یکی از آن‌ها مجسمه ترکیبی بودا با گاو خوابیده است که از قدیمی‌ترین آثار باستانی است که در یک اتاق ویرانه و نمناک نگهداری می‌شود.
این مجسمه‌ها در نتیجه کاوش باستان‌شناسان فرانسوی و افغان از تپه‌ی زرگران و چهلستون ولسوالی بلخ پس از سال ۱۳۸۰ به‌دست آمده که گفته می‌شود قدمت آن به دو هزار سال پیش برمی‌گردد.
حدود ۱۲۰ ساحه باستانی و بنای تاریخی، از عصر سنگ گرفته تا دوره اسلامی در بلخ وجود دارد که بسیاری از آن‌ها نیز در وضعیت نامناسبی قرار دارند و به‌درستی از آن نگهداری و محافظت نمی‌شود.
رئیس اطلاعات و فرهنگ بلخ می‌گوید شماری از این بناها در مناطق ناامن، در معرض دستبرد و کاوش های خودسرانه قرار دارد.[۱]
آثار تاریخی به دلیل نبود امکانات در انبار نگهداری می‌شوند
مجسمه ترکیبی بودا با گاو خوابیده است که از قدیمی‌ترین آثار باستانی است که در یک اتاق ویرانه و نمناک نگهداری می‌شود
به‌نظر رئیس اطلاعات و فرهنگ بلخ سراسر متن این کتاب با آب طلا نوشته شده است
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی نگاشته شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- حمید فهیم، آثار باستانی هزاران ساله بلخ در معرض نابودی در انبار نمناک، بی‌بی‌سی: ۲۷ مه ۲۰۱۹ - ۶ خرداد ۱۳۹۸.
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وب‌سایت بی‌بی‌سی
