از: دانشنامهی آریانا
[↑] يادداشت‌ها
[↑] پيوست‌ها
[↑] پی‌نوشت‌ها
[↑] جُستارهای وابسته
[↑] سرچشمه‌ها
[↑] پيوند به بیرون
[مشاهیر ایران] [زبان‌شناسان ایرانی]
پروفسور دکترزهره زرشناس (زادۀ ۱٣٣٠ خ - )، زبان‌شناس، ایران‌شناس و باستان‌شناس ایرانی، استاد پژوهشگاه علوم انسانی، سردبیر نشریه زبان‌شناخت[۱] و يکی از پژوهشگران حوزه فرهنگ و زبان‌های باستانی است که در سال‌های اخير، آثاری دربارۀ زبان و ادبيات و مطالعات سغدی، ميراث ادبي روايی در ايران باستان، جستارهايی در زبان‌های ايرانی ميانه شرقی منتشر کرده است.[٢]
[↑] زندگی‌نامه
زهره زرشناس در آذرماه سال ۱۳۳۰ در تهران به دنیا آمده است. پنج خواهر و برادر هستند که برادر کوچک او شهریار زرشناس، منتقد روشنفکری و مخالف مدرنیته است و دو تا از خواهرانش پزشک هستند[٣].
زهره، پس از دریافت مدرک فوق‌لیسانس فرهنگ و زبان‌های باستانی از دانشگاه تهران، در سال ۱۳۵۷ با رتبه‌ی اول در آزمون ورودی (کنکور) دانشگاه تهران در دورۀ دکترای فرهنگ و زبان‌های باستانی به تحصیل پرداخت و در سال ۱۳۶۵ موفق به اخذ مدرک دکترا از دانشگاه تهران شد.
دکتر زرشناس از سال ۱۳۵۷، عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان ایران و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ترتیب استادیار موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی و دانشیار و استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بوده است.
ایشان از سال ۱۳۶۸ تاکنون به تدریس در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا در پژوهشگاه علوم انسانی، دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد اسلامی (واحد علوم و تحقیقات) و بنیاد ایران‌شناسی اشتغال دارد و تاکنون راهنمایی و هدایت بیش از ۱۰۰ پایان‌نامه (تز) کارشناسی ارشد و دکترا را بر عهده داشته است.
دکتر زرشناس با تألیف بیش از ۸۰ مقاله در مجلات علمی ایرانی و خارجی و تألیف ۱۰ کتاب در سال ۱۳۸۰ موفق به‌کسب درجه استادی (پروفسوری) شده و عضو چندین انجمن علمی ایرانی و خارجی مانند انجمن ایران‌شناسان اروپا (SIE) و انجمن زبانشناسی و انجمن ایران‌شناسی ایران است.[۴]
[↑] آثار
دکتر زهره زرشناس، تاکنون بیش از ۱۰ کتاب و ۸۰ مقاله در مجلات علمی ایرانی و خارجی منتشر کرده است؛ که برخی از آن‌ها به شرح زیر است[۵]:
- کتاب‌ها
۱٣٨٠ شش متن سغدی، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
۱٣٨٠ جستارهایی در زبان‌های ایرانی میانه شرقی، انتشارات فروهر.
۱٣٨٢ زبان و ادبیات ایران باستان، دفتر پژوهش‌های فرهنگی (چاپ دوم ۱٣٨۴، چاپ سوم ۱٣۹٠).
۱٣٨۴ میراث ادبی روایی در ایران باستان، دفتر پژوهش‌های فرهنگ.
۱٣٨۵ زن و واژه، انتشارات فروهر.
۱٣٨٧ دست‌نامه سغدی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، (کتاب برتر دانشگاهی در رشته زبانشناسی در سال ۱٣٨٨) و (کتاب برگزیده گروه ادبیات پژوهشی از سوی بنیاد پروین اعتصامی در سال ۱٣٨۹).
۱٣٨٧ جشن‌نامه دکتر بدرالزمان قریب، به کوشش زهره زرشناس و ویدا نداف، طهوری.
۱٣٨۹ نامه خاتون ارگی و صد و نوزده پاره نوشتار دیگر، زهره زرشناس و لیلا عسگری. فرهنگستان زبان و ادب فارسی (کتاب برتر دانشگاهی در رشتۀ زبانشناسی در سال (۱٣٨۹).
۱٣٨۹ تیشتریشت، زهره زرشناس و فرزانه گشتاسب، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
۱٣٨۹ قصه‌هایی از سُغد، زهره زرشناس و آناهیتا پرتوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
نمادها و ارزش‌ها در آیین زردشتی، (زیر چاپ)
تاریخ سغد، ویراستار علمی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (زیر چاپ)
- مقالات
۱٣٦۵ یک داستان سغدی، چیستا، سال چهارم، شماره ۵، صص ٣٢٢-٣٢۵.
۱٣٦٦ بن‌مایه‌های کهن ایرانی در دیوان حافظ، چیستا، سال پنجم، شماره ۱، صص ۱٢-۱٦
۱٣٦٦ داستان سغدی سه ماهی، چیستا، سال پنجم، شماره ٣، صص ٢٣۹–٢۴۴
۱٣٦۹ رساله‌ای سغدی در نکوهش نوشابه مستی‌آور، فرهنگ، کتاب ششم، موسسهٔ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، صص ٢٣٣ تا ٢۴٢
۱٣٦۹ داستان سغدی مروارید سنب، سیمرغ، سال اول، شماره ٧-۹، صص ٣۹-٣٧
۱٣٦۹ چند وام‌واژه سغدی در شاهنامه فردوسی، فرهنگ، کتاب هفتم، موسسهٔ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، صص ٢۹٣-٢٦۹
۱٣٦۹ حافظ و شکسپیر، رویارویی شرق و غرب، نشر دانش، سال یازدهم، شماره ٢، صص ۱٢-۱٦
۱٣٧٢ داستان سغدی پیرمرد خوش اقبال، یادیار، موسسهٔ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، شماره ۱، صص ۱۱٣-۱٢۱
(۱٣٧۴) داستان سغدی بازرگان و روح دریا، نیمه دیگر، شماره ٢، دانشگاه کلمبیا، صص ۴٧-۵٨
۱٣٧۴ معرفی فرهنگ سغدی، نامه فرهنگستان (علمی ـ پژوهشی)، فصلنامهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال اول، شماره دوم، صص ۱٢٦-۱٣۱. (معرفی کتاب)
۱٣٧۵ دستور تاریخی زبان فارسی، فصلنامه فرهنگ (ویژهٔ زبانشناسی)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال نهم، شماره اول، شماره مسلسل ۱٧، صص ٣۴٦-٣۴۱
۱٣٧۵ داستان سغدی میمون و روباه، فصلنامه فرهنگ (ویژهٔ زبانشناسی)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال نهم، شماره اول، شماره مسلسل ۱٧. صص ٣۵٨-٣۴۹
(۱٣٧۵) زبان خوارزمی، نامه فرهنگستان (علمی ـ پژوهشی)، فصلنامهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال دوم، شماره ۱، صص ۵٣-٦۵
۱٣٧٦ از مینو تا گیتی به روایت بهار، جهان کتاب، سال دوم، شماره ۱٣ و ۱۴، صص ٨-۹
۱٣٧٦ بخش کردن روز به سه پاره به روایت سغدی، مجموعه یاد بهار، انتشارات آگاه، صص ٢۱٣-٢٢٠
۱٣٧٦) زبان بلخی، نامه فرهنگستان (علمی ـ پژوهشی)، فصلنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال سوم، شماره اول، صص ۱٢-۴٠
۱٣٧٦ عناصری از یک قصه سغدی مانوی، نامه فرهنگستان (علمی ـ پژوهشی)، فصلنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال سوم، شماره سوم. صص ۹٨-۱۱٢
۱٣٧٧ زنی هست آرایش روزگار، نامه پارسی، شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، سال سوم، شماره سوم، صص ۱٧۵ تا ۱٨٠ (سخنرانی چاپ شده)
۱٣٧٧ سغدی زبان میانگان برای انتقال قصه‌های کهن، فصلنامه انگلیسی موسسه فرهنگی اکو، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، شماره ٣، صص ۱-۱۵
۱٣٧٧ یک داستان سغدی، مجموعه مهر و داد و بهار (یادنامه استاد دکتر مهرداد بهار)، صص ۱۹٧-٢٠٨
۱٣٧٨ اصطلاحی فلسفی در ادبیات سغدی بودایی، نامه فرهنگستان (علمی ـ پژوهشی)، فصلنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال چهارم، شماره اول، مهر ٧٧ انتشار، ٨٧، صص ٨۴-۹۴
۱٣٧٨ تیر آرش در دست زو پسر طهماسب، جهان کتاب، سال چهارم، شماره ٢٣ و ٢۴، صص ٢-۴
۱٣٧۹ واژه اهریمن در ادبیات سغدی بودایی، نامه فرهنگستان (علمی ـ پژوهشی)، فصلنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال چهارم، شماره چهارم، زمستان ٧٧، انتشار ٧۹ . صص ۴٢-۵۱
۱٣٧۹ پیام‌آور نور و شعری در رثای او، ایران شناخت، شماره ۱٨ و ۱۹، صص ٣٧-٢۱
۱٣٧۹ ذکر علی(ع) در شاهنامه، فصلنامهٔ فرهنگ (ویژه امام علی(ع))، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سیزدهم، شماره اول - چهارم، شماره مسلسل ٣٣-٣٦، صص ۴٣-۵۴
۱٣٧۹ کارنامه‌ای پر بار، جهان کتاب، موسسه فرهنگی هنری جهان کتاب، سال پنجم، شماره ٢٣-٢۴، صص ٢۴ تا ٢۵
۱٣٧۹ این نمایشنامه‌ی کهن ایرانی، کتاب ماه هنر (ویژه هنر و اسطوره)، خانه کتاب ایران، شماره ٢۵-٢٦، صص ٣٢-٣۴
(۱٣٧۹) واژه فارسی کشاورز (ترجمۀ از زبان فرانسه)، نامه فرهنگستان (علمی ـ پژوهشی)، فصلنامهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال چهارم، شماره ۱٦، زمستان ٧٧، انتشار آذر ٧۹، صص ۱٦۱–۱٦٦
۱٣٨٠ به‌یادمانی (نگاهی به شعر پارتی)، جشن‌نامه دکتر اسلامی ندوشن، صص ۴۴-٦۴
۱٣٨٠ نام دژی در شاهنامه، نامه فرهنگستان (علمی ـ پژوهشی)، فصلنامهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال پنجم، شماره اول، صص ٣٠-٣۴
۱٣٨٠ قصۀ اصحاب کهف به‌روایت سغدی، نامه فرهنگستان ( علمی ـ پژوهشی)، فصلنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال پنجم، شماره دوم، صص ٢۱-۴٠
۱٣٨٠ اصطلاحی بودایی در زبان سغدی، ارج‌نامه پرویز شهریاری .صص ٣۱۴-٣٠٨
۱٣٨٠ دگرگونی مفهوم فر در ادبیات سغدی، فصلنامهٔ فرهنگ (ویژه زبانشناسی)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهاردهم، شماره اول - دوم، شماره مسلسل ٣٧-٣٨، صص ٣٨٨-۴٠٣
۱٣٨٠ تاریخ ادبیات باستانی ایران، نامه پارسی، شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، سال ششم، شماره دوم. صص ۵-۱٧
۱٣٨٠ ادبیات ایران پیش از اسلام، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی (البیری - باباطاهر)، جلد دهم، صص ۵۵٧-۵٦۴
۱٣٨٠ اسطوره‌های امریکای وسطا، کتاب ماه (هنر)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شماره ٣۵ و ٣٦، صص ٦٢-٦٣
(۱٣٨۱) چند واژه مونث در ادبیات دینی سغدی، نخستین همایش ملی ایران‌شناسی (چکیده مقالات) بنیاد ایران‌شناسی، ص ٢٠٨
(۱٣٨۱) القاب زنان اشرا فی در نوشته‌های سغدی، نامه فرهنگستان (علمی ـ پژوهشی)، فصلنامهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال پنجم، شماره چهارم، شماره مسلسل ٢٠، صص ٧٦-٨۴
۱٣٨۱ کهن‌ترین متن سغدی، مجموعه سروش پیر مغان (یادنامه جمشید سروشیان)، به کوشش کتایون مزداپور، صص ٣٢۵-٣٣٣
۱٣٨۱ مانویت، آموزه دو بُن، مجموعه سروش پیرمغان (یادنامه جمشید سروشیان)، به کوشش کتایون مزداپور، صص ٢۱٧-٢٣٦
۱٣٨۱ شواهدی از ساخت امکانی در گویش بلوچی، مجموعه مقالات نخستین هم‌اندیشی گویش‌شناسی ایران، به کوشش حسن رضایی باغ بیدی، صص ٢۵۹-٢٧٠
(۱٣٨۱) تا ژرفای نخستین نوشته‌های ایرانیان شرقی، نامه پارسی، شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، سال هفتم، شماره دوم، صص ۵-٢٠
۱٣٨۱ شهریاری پیروز اشه، کتاب ماه (ویژه اسطوره و آیین)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شماره ۴٧–۴٨، صص ۵٦-۵۹
۱٣٨٢ واژگان زبان سغدی در یک نگاه، دومین هم‌اندیشی مسائل واژه گزینی و اصطلاح‌شناسی (چکیده مقالات)، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ص ٦٢
۱٣٨٢ چیستا، دایره‌المعارف زن ایرانی، صص ٣٦٧-٣٦٨
۱٣٨٢ دین ـ زنان در نوشته‌های سغدی، کتاب زن و فرهنگ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (پژوهشکده مردم‌شناسی)، صص ٣۱۹-٣٣٠
۱٣٨٢ واژه‌ای از میانرودان، نامه فرهنگستان (علمی ـ پژوهشی)، فصلنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال ششم، شماره اول، شماره مسلسل ٢۱، صص ۱٧۹-۱٨٣
۱٣٨٢ سخنی در باره‌ی زن در نوشته‌های سغدی، نامه پژوهشگاه میراث فرهنگی، شماره ٣، صص ٣۱-٣٨
۱٣٨٣ زبان سغدی در یک نگاه، نامه پارسی، شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، سال نهم، شماره اول، صص ۵-٢٦
(۱٣٨٣) چند واژهٔ مونث در نوشته‌های دینی سغدی، مجموعه مقالات نخستین همایش بین‌المللی ایران‌شناسی، بخش ۱، صص ٢۹۵ -٣۱٠
۱٣٨٣ نخستین نوشته‌های ادبی ایرانی میانهٔ شرقی، نامهٔ پژوهشگاه (فصلنامهٔ پژوهش‌های ایران‌شناسی)، سال چهارم، شمارهٔ ششم، شهر دوشنبه، صص ۴٧-٦۴ (به‌زبان تاجیکی)
۱٣٨٣ تداوم سنتی کهن در میان اقوام ایرانی، فصلنامه فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفدهم، شماره‌های سوم و چهارم، شماره مسلسل ۵۱-۵٢. صص ۵۹-٧۴
۱٣٨۴ جستاری در ادبیات شفاهی ایرانی میانهٔ شرقی، نامه پارسی، شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی ،سال دهم، شماره اول. صص ۴۵-۵۹
۱٣٨۴ جستاری در ادبیات دوران هخامنشی، جشن‌نامه دکتر محسن ابوالقاسمی، انتشارات هرمس. صص ٢٧٣-٢٨٦
۱٣٨۴ ادبیات ایران پیش از اسلام، دانشنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ج ۱، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص ٢۵۱-٢۵٨
۱٣٨۴ دارو و درمان درسنت اوستایی، مجلهٔ آیینه میراث (ویژه‌نامه تاریخ علم)، دوره جدید، سال سوم، شماره اول، شماره مسلسل ٢٨، صص ٢۱٧-٢٢۴
۱٣٨۴ قصهٔ کرماهی، نامه انجمن، فصلنامهٔ انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، سال پنجم، شماره اول. صص ٢٣-٣٢
۱٣٨۴ قصه حضرت ایوب، نامهٔ پارسی، شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، سال دهم، شماره سوم، صص ۵٧-٦۵
۱٣٨۵ ادبیات ایران پیش از اسلام، ایران (تاریخ، فرهنگ و هنر)، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص ۱۵۵-۱٧٣
۱٣٨۵ مفهوم دو گانهٔ دیو، نامهٔ فرهنگستان (علمی ـ پژوهشی)، فصلنامهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دوره هشتم، شماره سوم، پیاپی ٣۱، صص ۱۴٠-۱۴٨
۱٣٨۵ دئنا در نوشته‌های سغدی، نامه انجمن، فصلنامه انجمن آثار مفاخر فرهنگی، سال ششم، شماره اول، شماره مسلسل ٢۱، صص ۵۱-٦٠
۱٣٨٦ تخاری، زبان و آثار، دانشنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ج ٢، تهران، صص ٢٧۵-٢٧۹
۱٣٨٦ بلخی، زبان و آثار، دانشنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ج ٢، تهران، صص ٣٣-٣٦
۱٣٨٦ پزشکی در ایران باستان، مجموعه مقالات کنفرانس توسعه دانش و فناوری در ایران، ج ۱، به اهتمام دکتر مهدی گلشنی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. صص ٢٧-٣
۱٣٨٦ رستم پهلوان در سغد، تاریخ‌نامه ورزش ایران زمین (۱)، مجموعه مقالات، سخنرانی‌ها و گزارش‌های نخستین هم‌اندیشی بین‌المللی تاریخ ورزش ایران، به کوشش حسن باستانی راد با همکاری سید امیر حسینی و دکتر‌هایده صیرفی، کمیته ملی المپیک جمهوری اسلامی ایران. صص ۱۴٧-۱٦۱
(۱٣٨٦) جستاری در ادبیات سکایی، شاخه‌های شوق، یادگار نامهٔ بهاء‌الدین خرمشاهی، به کوشش علی دهباشی، ٢ ج، نشر قطره و نشر شهاب، صص ۱٦٨۹-۱٧٠٠
۱٣٨٧ اندرزی به زبان سغدی، جشن‌نامه استاد اسماعیل سعادت، زیرنظر حسن حبیبی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص ٣٨۵-٣۹٦
۱٣٨٧ نگاهی به‌نحو زبان سغدی، یادنامه یحیی ماهیار نوابی (بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی)، صص ۴٣-۵٦
۱٣٨٧ ساخت‌واژه در زبان سغدی، آفتابی در میان سایه‌ای، (جشن‌نامه استاد دکتر بهمن سرکاراتی)، به کوشش علیرضا مظفری، دکتر سجاد آیدانلو، نشر قطره، صص ٢۵٠-٢۴٠
۱٣٨٧ واژه سغدی xwt'w، جشن‌نامه دکتر بدرالزمان قریب، به کوشش دکتر زرشناس، دکتر نداف، طهوری، صص ۱٠٣-۱۱۱
۱٣٨٨ جلوه‌ای از هنر سغدی، فصلنامه فرهنگ مردم (ویژه‌نامه علی بلوکیاشی)، سال هفتم، شماره‌های ٢٧ و ٢٨، صص ٢٢۱-٢٢٨ ۱٣٨٨ خوارزمی، زبان و آثار، دانشنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، جلد ٣، صص
۱٣٨٨ سکایی، زبان و آثار، دانشنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، جلد ٣، صص
۱٣٨٨ پزشکی در ایران باستان، فصلنامه تاریخ پزشکی (آموزشی – پژوهشی)، سال اول، شمارۀ اول، صص ۱۱-٣۴
۱٣٨۹ ضمیر در زبان سغدی، تا به خورشید به پرواز برم (یادنامه دکتر محامدی)، تهران، کتاب روشن، صص ٢٧۱-٢٨۱
۱٣٨۹ کتیبه‌ای سغدی، دو فصلنامه علمی – تخصصی زبان‌شناخت (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، سال اول، شمارۀ اول، صص ٢٣-٣٦
۱٣۹٠ کتایون، فردوسی و شاهنامه‌سرایی (به‌مناسبت همایش بین‌المللی هزاره شاهنامه) فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص ٦۵۱-٦۵٨
۱٣۹٠ کاووس در ایران و هند، دانشنامه شبه قاره
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱: زهره زرشناس، زبان بلخی
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- زهره زرشناس، از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
[٢]-
[٣]- گفت‌وگو با شهریار زرشناس، شهر کتاب، پایگاه اطلاع‌رسانی شهر کتاب
[۴]- زندگی‌نامه زهره زرشناس، وب‌گاه شخصی زهره زرشناس
[۵]- همان‌جا
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
