هومو ارکتوس

از: دانشنامه‌ی آریانا

انسان راست‌قامت

فهرست مندرجات ◉ تاریخچه‌ی کشف ◉ منشأ پیدایش ◉ طبقه‌بندی علمی ◉ ریخت‌شناسی ◉ ويژگی‌های زندگی ◉ يادداشت‌ها ◉ پيوست‌ها ◉ پی‌نوشت‌ها ◉ جُستارهای وابسته ◉ سرچشمه‌ها ◉ پيوند به بيرون

فرگشت انسان

انسان‌تباران

انسان راست‌قامت (به انگلیسی: Upright man) با نام علمی هومو ارکتوس[۱] (Homo erectus)، یکی از گونه‌های سرده‌ی انسان (گونه‌ای منقرض شده‌ی انسان‌تباران) بود که در افریقا تکامل یافت و سپس به بیرون افریقا مهاجرت کرد[٢]. فسیل‌هایی از هومو ارکتوس در آفریقا: در دریاچه تورکانا، در اروپا: در اسپانیا و در آسیای جنوب شرقی: در اندونزی، ویتنام و چین یافت شده است[٣]. قدمت سنگواره‌های به‌دست آمده، بازه‌ی ۱٫٨ میلیون‌ سال تا ٣۰۰ هزار سال (از پایان دوره‌ی پلیوسن تا عصر پلیستوسن پسین) را شامل می‌شود[۴].

▲	تاریخچه‌ی کشف

هومو ارکتوس، گسترش وسیعی در جهان داشته و زیرگونه‌های آن در جنوب شرقی آسیا (انسان جاوه) – چین (انسان پکن) – اروپا (انسان‌هایدلبرگ) و نقاط مختلف آفریقا یافت شده است.

کالبدشناس هلندی، «اویگن دوبوا» که جذب نظریه‌ی تکامل داروین شده بود، در سال ۱۸۸۶ به آسیا سفر کرد تا گونه‌ای از اجداد انسان را در آن‌جا پیدا کند. جایی‌که در آن‌زمان به‌عنوان مهد تکامل انسان شناخته می‌شد. البته این نظریه در تعارض با باور داروین بود که آفریقا را مبدأ پیدایش و تکامل انسان می‌پنداشت.

در سال‌های ۱۸۹۱ و ۱۸۹۲ تیم تحقیقاتی اویگن دوبوا، موفق شدند ابتدا یک دندان، سپس بخشی از جمجمه و در نهایت فسیلی از یک استخوان ران انسان میمون‌نما را از جزیره‌ی جاوه، در هند شرقی هلند (اندونزی کنونی)، پیدا کنند. پس از آن، او در سال ۱۸۹۳، از حفاری در ساحل رودخانه‌ی سولو، در ترینیل که مکانی در جاوه شرقی از استان‌های اندونزی است، نخستین بقایای انسانیان، به‌نام «انسان جاوه‌» (Java Man) را کشف کرد، که نام علمی «پیتکانتروپوس ارکتوس» (Pithecanthropus erectus) را به آن داد. در سال‌های بعد نمونه‌هایی دیگر توسط دانشمندان مختلف در چین کشف شد. اما بیش‌تر این نمونه‌ها در جریان جنگ جهانی دوم از بین رفتند[۱٠].

▲	منشأ پیدایش

در ابتدای قرن بیستم، بحث داغی میان دانشمندان درگرفت؛ برخی بر این باور بودند که انسان اولیه از آسیا آمده‌ است، ولی برخی دیگر که در میان آن‌ها تئوری‌های به‌جا مانده از داروین نیز موجود بود، معتقد بودند که انسان اولیه از آفریقا نشات گرفته‌ است. فسیل‌های زیادی که بین سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ میلادی، در شرق آفریقا به‌دست آمدند، این نظریه را به اثبات رساندند که انسان‌نماها اولین‌بار در آفریقا به‌وجود آمده‌اند[۵].

بنابراین، برخی از دانشمندان بر این باورند که «انسان راست‌اندام» از نخستین اعضای فروخانواده «هومینینی» (Hominini) بوده که آفریقا را ترک کرده است[٦]. این انسان راست‌قامت پیش از تاریخ، در اوایل دوره پلایستوسین از آفریقا مهاجرت کرد و در انتهای سفرش به‌جنوب شرقی آسیا رسید[٧].

عده‌ای دیگر از دیرین‌مردم‌شناسان گونه‌ی تکامل‌یافته در افریقا را «انسان کارورز»[٨] (Homo ergaster) می‌دانند و بر این باورند که پدیدآمدنِ انسان راست‌قامت در آسیا بوده‌ است. یعنی «انسان کارورز» بوده‌ که از افریقا به بیرون مهاجرت کرده‌ و در آسیا به انسان راست‌قامت تکامل یافته‌ است. به باور آنان، انسان راست‌قامت بعدها به افریقا مهاجرت کرده است[۹].

به‌هر حال، هومو ارکتوس گونه‌ای انسان‌تباران (hominin) است، که از آفریقا منشأ گرفته و تا انگلستان، گرجستان، هند، سریلانکا، چین و جاوا پراکنده شده است.

▲	طبقه‌بندی علمی

انسان راست‌قامت که در سال ۱۸۹۳، توسط ایوگن دوبوا، دیرین‌مردم‌شناسی هلندی، با نام علمی دوجمله‌ای (Binomial name) «هومو ارکتوس» (Homo erectus) شناخته شد، از از فرمانرو (Kingdom) جانوران (Animalia)، شاخه‌ی (Phylum) طنابداران (Chordate)، رده‌ی (Class) پستانداران (Mammalia)، راسته‌ی (Order) نخستی‌سانان (نخستی‌ها یا پریمات‌ها) (Primate)، زیرراسته‌ی (Suborder) خشک‌بینیان (Haplorhini)، فروراسته‌ی (Infraorder) میمونان (Simiiformes)، خانواده‌ی (Family) انسانیان (هومونیدها) (Hominidae)، زیرخانواده‌ی (Subfamily) انسان‌ساییان (Homininae)، تبار (Tribe) انسان‌تباران (Hominini)، سرده‌ی (Genus) هومو یا انسان‌نما (Homo)، و گونه‌ی (Species) هومو ارکتوس (Homo erectus) است.

▲	ریخت‌شناسی

حدود ۱٫٨ میلیون سال قبل یك گروه از «انسان ماهر» یا «هومو سابیلیس‌ها»[۱۱] (Homo habilis) تكامل یافتند و به‌نوعی باهوش‌تر و قوی‌تر و بلندتر تبدیل شدند. نام این گروه «هومو اركتوس» یا «انسان راست‌قامت» بود كه با انسان امروز تفاوت چندانی نداشت و از بالای گردن به نخستی‌ها بسیار شبیه بود[۱٢].

بدن تمام‌نمای انسان راست‌قامت (Homo erectus)، که گونه‌ی منقرض‌شده‌ی انسان‌ میمون‌نما است.

ظرفیت کاســه ســر هومـو ارکتـوس نسـبت به‌گـونه «هومـو هابیلـیس» بزرگتر بوده است[۱٣]. اگرچه، کشفیات جدید به‌طور مشخصی نشان می‌دهند که انسان راست‌قامت کاسه سر کوچک داشته است[۱۴]. استخوان پیشانی‌اش کمی شیب‌دار بوده و دندان‌های کوچکی هم داشته است؛ چنان که «كاسه سر، پیشانی را كج كرده و ابروان پر پشت و بر آمده‌ای همچون گوریل و شمپانزه داشت. استخوان آرواره او نشان می‌دهد كه از چانه خبری نبوده است.»[۱۵] ...[۱٦]

هومو ارکتوس‌ها بلند قد بوده و به‌طور میانگین، قامتی در حدود ۵،٨٧ فوت (۱،٧۹ متر) داشته‌ و نسبت به انسان‌های مدرن بسیار قوی‌تر بوده‌اند[۱٧]. تفاوت بین دو جنس زن و مرد در هومو ارکتوس، کمی بارزتر از انسان مدرن بوده است. به‌عبارتی جثه مردها بین ٢٠ تا ٣٠ درصد از زن‌ها بزرگتر بوده است[۱٨].

▲	ویژگی‌های زندگی

هومو ارکتوس‌ها ابزار گوناگون و پیچیده‌ای را نسبت به پیشینیان خود به‌کار می‌بردند. فرضیه‌ای هست بر این مبنا که آن‌ها هم از ابزار عصر اُلدووان[۱۹] (Oldowan = ابزار دوره سفلی و وسطای پلایستوسین در غرب آفریقا که سنگی بوده‌اند) و هم از ابزار عصر آشولین[٢٠] (Acheulean = ابزار سنگی آفریقا، غرب آسیا و اروپا) استفاده می‌کرده‌اند. ابزار به‌دست آمده از هر دوی این دوره‌ها، تماماً سنگی بوده‌اند. ابزار عصر اُلدووان مربوط به ٢،٦ میلیون سال پیش هستند و ابزار عصر آشولین به ۱،٢ میلیون تا ۵٠٠ هزار سال پیش تعلق دارند.

گروهی از کارشناسان بر خلاف نظر جمعی دانشمندان، بر این باورند که هومو ارکتوس اولین هومینیدی است که برای گذر از اقیانوس‌ها، از کلک استفاده کرده است. عده‌ای هم معتقدند که این «انسان راست‌قامت» بوده که برای اولین بار توانسته آتش را کنترل کند. احتمالاً زبانی بدوی داشته‌اند، چرا که بررسی‌ها نشان می‌دهد که قادر نبوده‌اند صداهایی ترکیبی مشابه سخن گفتن امروزی ایجاد کنند. در واقع زبان بدوی‌شان هم بسیار ابتدایی بوده اما ارتباطی که با یکدیگر برقرار می‌کرده‌اند از ارتباط بین شامپانزه‌ها با هم، بسیار پیشرفته‌تر بوده است.

[↑] يادداشت‌ها

يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشته‌ی تحرير درآمده است.

[↑] پيوست‌ها

پيوست ۱: کامران توسلی، هومو اركتوس؛ گونه‌ای تكامل یافته‌ی انسان‌های نخست‌
پيوست ۲: ودد، برنارد، تکامل انسان: هومو ارکتوس

[↑] پی‌نوشت‌ها

[۱]- انسان راست‌قامت یا هومو ارکتوس (homo erectus)، از حدود ۱،۸ میلیون سال پیش ظهور پیدا می‌کند. اولین انسانی است که کاملاً ایستاده راه می‌رود و می‌تواند بدود و برای اولین‌بار حیوانات را شکار کرده و از آتش استفاده می‌کند. در آفریقا و آسیا آثار این انسان به‌دست آمده است. علاوه بر ابزار الدووان در این دوره ابزار آشولین نیز پدید آمده است.
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]- هومو هابیلیس (homo habilis)، نخستین انسانی که از ابزار استفاده کرده است. از ۲،۵ میلیون سال قبل در افریقا ظاهر می‌شود که هم‌زمان با فرهنگ الدووان است.
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]- آشولین (Acheulean)، فن‌آوری ابزارسازی دوران کهن سنگی تحتانی است که ابزارهای ساخته شده تا ۱۳٠ هزار سال قبل را شامل می‌شود. ویژگی این ابزارها و فن‌آوری ساخت آن‌ها را به هومو ارکتوس‌ها نسبت می‌دهند. ویژگی این ابزارها این است که برای نخستین‌بار هر دو طرف سنگ ابزارها تیز شده‌اند. سنگ مشته‌ها یا تبرهای دستی، سر نیزه‌ها جزو این فرهنگ ابزارسازی به‌شمار می‌آیند.

[↑] جُستارهای وابسته

□
□
□

[↑] سرچشمه‌ها

□
□
□
□

[↑] پيوند به بیرون

□ [۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸ ۹ ۱۰ ۱۱ ۱۲ ۱۳ ۱۴ ۱۵ ۱۶ ۱۷ ۱۸ ۱۹ ۲۰]

رده‌ها │ انسان‌شناسی │ انسان‌تباران │ فرگشت انسان