|
شرح حال و آثار
محمدحسین یمین
فهرست مندرجات
.
محمدحسین یمین
محمدحسین یمین (زاده‌ی ۱۳۱۵خ در چاریکار – درگذشته‌ی۱۴۰۰ خ در کابل) ادب‌پژوه افغانستانی و استاد زبان ادبیات فارسی دانشگاه کابل و از ۱۵ اردیبهشت ۱۳۸۲، هموند (عضو) پیوسته‌ی فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران بود.
زندگی‌نامه محمدحسین ایمین
دکتر محمدحسین یمین، در سال ۱۳۱۵ خورشیدی در چاریکار زاده شد و تحصیلات ابتدایی و متوسطه‌ی خود را تا سال ۱۳۳۳ در زادگاهش چاریکار به پایان رساند و سپس وارد دانشکده‌ی زبان و ادبیات دانشگاه کابل شد. وی در سال ۱۳۳۹ خورشیدی موفق به دریافت درجه‌ی لیسانس در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی گردید. پس از فراغت، تا سال ۱۳۴۹ در دارالمعلمین عالی کابل به‌تدریس اشتغال داشت و در سال ۱۳۵۰ به عضویت هیأت علمی دانشکده‌ی زبان و ادبیات دانشگاه کابل درآمد. دکتر یمین بعدها برای ادامه‌ی تحصیلات عالی به جمهوری تاجیکستان رفت و در سال ۱۳۷۰ خورشیدی درجه‌ی دکترا را از دانشگاه ملی تاجیکستان دریافت کرد.[۱]
به نوشته‌ی احمد دانش، در وب‌سایت روزنامه‌ی ۸صبح:
-
«از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۹ خورشیدی، در لیسه‌ی غازی، لیسه‌ی نادریه و دارالمعلمین عالی کابل مشغول تدریس بود و در سال ۱۳۵۰ خورشیدی، عضو کادر علمی دانشکده‌ی زبان و ادبیات دانشگاه کابل شد. او پس از مدتی تدریس در دانشگاه کابل، به تاجیکستان رفت و تحصیلات خود را تا مقطع دکترا در سال ۱۹۹۱ میلادی، در دانشگاه دولتی تاجیکستان، در رشته‌ی فیلولوژی (واژه‌شناسی) به پایان رسانید.»
دکتر یمین پس از بازگشت به افغانستان، به پژوهش و تدریس در حوزه‌ی زبان و ادبیات فارسی ادامه داد و از استادان نامدار در زمینه‌ی تاریخ و ساختار زبان دری به‌شمار می‌رفت.[۲]
به‌نوشته‌ی منوچهر برومند، شاعر و نویسنده و هنرشناس معاصر ایرانی ساکن پاریس:
-
«کتاب‌هایی از قبیل فرهنگ تلفظ لغات با بیان معانی، دستور نگارش برای همه، صرف دری، ویژگی‌های دستوری شاهنامه، دستور تاریخی زبان فارسی دری، دستور زبان فارسی دری معاصر و تاریخچه‌ی زبان فارسی دری از زمره آثار قلمی مکتوب و منتشر شده اوست. وی افزون بر احراز کمالات علمی تعاملی مقرون به‌عزت نفس شخصی داشت، و متوجّه به ترقی عقول و افهام و تربیت و تزکیه روحی عامه بود و به‌همین لحاظ اشتهار به نیک نامی داشت و از علوّ جایگاه علمی اجتماعی برخور دار بود.»[۳]
دکتر حسین یمین باور داشت که تاریخ یک کشور، بر بنیاد تاریخ زبان مردم آن استوار است؛ به‌عبارتی دیگر، «تاریخ زبان، همان تاریخ کشور است». (از درس‌های استاد یمین در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲).
دیدگاه دکتر یمین نسبت به زبان فارسی‌دری را می‌توان در دو بخش خلاصه کرد: ۱. نگاه او به دستور زبان فارسی، و ۲. نگاه او به پیشینه‌ی تاریخی و خاستگاه زبان فارسی. احمد دانش می‌نویسد:
| ۲ | نگاه یمین به دستور زبان فارسی |
استاد یمین، دستور زبان فارسی را در افغانستان بر پایه‌ی یافته‌های نوین زبان‌شناسی بنیان گذاشت؛ رویکردی که از سنت علمی نهادهای آکادمیک غربی الهام گرفته بود.
او دستور زبان فارسی را از ساختار سنتی و متأثر از نحو عربی جدا ساخت و شیوه‌ای تازه و علمی برای توصیف ساختار زبان فارسی پیشنهاد کرد.
به باور یمین، دستور زبان تابع گفتار و نوشتار مردم است و نباید آن را «علم درست‌گویی و درست‌نویسی» پنداشت. از دید او، وظیفه‌ی زبان‌شناس و دستورنویس، توصیف آگاهانه‌ی زبان مردم است، نه اصلاح گفتار ایشان. (یمین، ۱۳۹۳: صص. ۲۷-۳۵)
پیش از او نیز پژوهشگرانی چون دکتر عبدالاحمد جاوید، دکتر محمدرحیم الهام و دیگر استادان در این عرصه گام‌هایی برداشته بودند؛ اما فراهم بودن امکانات چاپ و نشر در دو دهه‌ی اخیر و گسترش دانشگاه‌های دولتی و خصوصی، سبب شد آثار یمین در سطح وسیع‌تری منتشـر و به‌عنوان منابع درسی در دانشگاه‌های افغانستان به‌کار گرفته شود.
به‌نوشته‌ی بی‌بی‌سی فارسی (۱۳ دلو/بهمن ۱۴۰۰)، آثار او در زمینه‌های زبان‌شناسی، دستور زبان، لهجه‌شناسی، معناشناسی، واژه‌شناسی جغرافیایی و تاریخ تحول زبان، به متون رسمی درسی در بیشتر دانشگاه‌های کشور بدل شده‌اند.
| ۳ | نگاه یمین به خاستگاه و پیشینه زبان فارسی |
در دیدگاه تاریخی، یمین بر این باور بود که زبان فارسی‌دری دنباله‌ی پهلوی اشکانی است. به گفته‌ی او، واژه‌ی «پهلوی» همان «پارتی» است و با گذر زمان، پارتی به «پارسی» و سپس با ورود اسلام به «فارسی» تبدیل شده است.
او دیدگاه رایج میان بسیاری از خاورشناسان، زبان‌شناسان ایرانی و افغان را که فارسی‌دری را ادامه‌ای از فارسی باستان یا میانه و یا پهلوی ساسانی می‌دانند، نادرست می‌شمرد و استدلال می‌کرد که این نام‌گذاری‌ها تاریخی و علمی نیستند، بلکه ساختگی و برآمده از سنت زبان‌شناسی ایرانی‌اند.
به باور او، «پارسی‌دری دنباله‌ی پهلوی اشکانی است و هیچ پیوندی با واژه‌ی فارس یا ایران کنونی ندارد».
یعقوب یسنا، نویسنده و استاد پیشین دانشگاه البیرونی، در مقاله‌ای با عنوان خاستگاه زبان پارسی‌دری و دیدگاه پروفیسور دکتر محمدحسین یمین (۱۳۹۱: ص ۱) می‌نویسد:
-
«پروفیسور یمین نخستین دانشمندی است که این دیدگاه را به‌گونه‌ای منظم مطرح، تدوین و با دلایل علمی به اثبات رسانده است.»
| ۴ | تأثیر دکتر یمین بر آموزش عالی و ابتدایی در افغانستان |
بیشتر دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی کشور که رشته‌ی زبان و ادبیات دری تدریس می‌کنند، آثار استاد یمین را به‌عنوان متون درسی رسمی برگزیده‌اند.
در انستیتوت‌های تربیت معلم نیز آثار او در حوزه‌ی زبان‌شناسی و دستور زبان تدریس می‌شود.
وزارت معارف افغانستان در سال‌های اخیر برخی از دیدگاه‌های دستوری و زبان‌شناختی او را در کتاب‌های درسی مضمون «زبان و ادبیات دری» وارد کرده است. بااین‌حال، به‌دلیل نو بودن نظریات یمین و ناآشنایی برخی از مؤلفان کتاب‌های درسی، در تطبیق آن‌ها خطاها و سوءبرداشت‌هایی رخ داده که گاه موجب بحث و انتقاد در میان آموزگاران شده است.
(بی‌بی‌سی فارسی، ۱۳ دلو / بهمن ۱۴۰۰)
در همین زمینه، احمد دانش مقاله‌ای با عنوان نقدی بر کتاب زبان و ادبیات دری صنف دوازدهم در روزنامه‌ی ماندگار (۷ جوزای ۱۳۹۷) منتشر کرده است.
| ۵ | یمین و روزنامه‌نگاری در افغانستان |
هرچند حسین یمین شخصاً در کار روزنامه‌نگاری فعال نبود، اما بسیاری از شاگردان او در عرصه‌ی دستور زبان و آیین نگارش، بعدها به روزنامه‌نگاران برجسته‌ای تبدیل شدند.
از آن جمله، سنجر سهیل (صاحب‌امتیاز روزنامه‌ی ۸صبح) و مجیب مهرداد (مدیرمسؤول کنونی این روزنامه) از دانش‌آموختگان بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کابل و از شاگردان او بوده‌اند.
همچنین چهره‌هایی چون کاوه جبران، یعقوب یسنا، خالده فروغ و صدیق‌الله کلکانی از شاگردان استاد یمین به‌شمار می‌روند و ردّ پای دیدگاه‌های زبان‌شناختی او در آثارشان به‌روشنی دیده می‌شود.
| ۶ | پرهیز از سیاست |
دکتر محمدحسین یمین در تمام عمر علمی خود، چهره‌ای کاملاً آکادمیک باقی ماند. در دو یا سه دهه‌ی پایانی زندگی‌اش هیچ‌گونه فعالیت سیاسی یا نگارش در زمینه‌ی علوم سیاسی از او دیده نشد.
دلبستگی ژرف او به مباحث علمی، پژوهش‌های زبان‌شناختی، تدریس و تألیف، چنان پررنگ بود که نیازی به ورود به عرصه‌های دیگر احساس نمی‌کرد.
| ۷ | درگذشت |
دکتر محمدحسین یمین، سرانجام در شب سه‌شنبه، دوازدهم دلو / بهمن ۱۴۰۰، در منزل شخصی واقع در منطقه خیر خانه کابل در سن ۸۵ سالگی، چنان‌که خانواده‌اش گفتند، بر اثر ایست قلبی، «لب دانش نثار از گفتار دُربار فرو بست و به سرای سرمدی شتافت.»
| ۸ | آثار |
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]- احمد دانش، شرح زنده‌گی، آثار و دیدگاه داکتر محمدحسین یمین، وب‌سایت روزنامه‌ی ۸صبح: ۲۰ دلو ۱۴۰۰
[٣]-
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
