(جمع‌آوری غذا)
شروع اين دوره در ايران به طور دقيق مشخص نيست ولی پايان آن دوازده هزار سال پيش تخمين زده شده است. انسان‌شناسان اين دوره كه در آن انسانها به جمع‌آوری غذا مشغول بوده‌اند را به سه دوره قديم، ميانه و جديد تقسيم كرده‌اند. در اين دوره آدمی پس از سنگ از چوب و استخوان برای ساختن ابزار مورد نياز استفاده می‌كرد. قديمی‌ترين اثری كه از انسان باقی مانده است در كشور اتيوپی كشف شده است كه متعلق به چهار ميليون و دويست هزار سال پيش است. از اين انسان‌نما فسيلی از آرواره‌هايش به دست آمده است.
قديم‌ترين آثار اين دوره در ايران متعلق به دوره زيرين پارينه سنگی جديد است و بين دويست هزار تا صدهزار سال قدمت دارد. ايران در دوران پارينه‌سنگی جديد مورد توجه قرار گرفته است كه در گوشه و كنار آن گروههای كوچكی می‌زيسته‌اند. اين دوره را به سه قسمت زيرين، ميانی و زبرين تقسيم كرده‌اند. تعدادی از آنها كه شناسايی شده است عبارتند از:
مناطق پارينه‌سنگی ايران:
- شمال شرق ايران، در بستر كشف رود خراسان، نزديك روستای بقبقو؛ شمال غرب ايران، در مثلث تبريز، مراغه و ميانه؛ جنوب شرق ايران، در لديز سيستان؛ و حومه كرمانشاه در كاگيا.
اين كشفيات در ايران متعلق به دوره پارينه سنگی جديد، زيرين می‌باشند. پس از اين دوره پارينه سنگی جديد، ميانی شروع می‌شود.
در اين دوره از طريق شكار حيوانات سم دار، نظير آهو غزال، گورخر و احتمالا بز گوسفند و گاو اهلی نشده غذای آدمی تهيه می‌شده است. نمونه‌هايی از اين مناطق در ايران عبارتند از:
- هفده غار و پناهگاه سنگی در اطراف خرم آباد مانند غار كنجی، قمری، ارجنه، كه آثار آنها متعلق به پنجاه هزار تا سی و هشت هزار سال پيش است.
كوهدشت لرستان و نزديكی كوه سرساهون، مانند هوميان كه اين منطقه در ارتفاع دو هزار متری از دريا قرار دارد و احتمالا فقط در تابستان استفاده می‌شده است.
دره هوليلان در كنار رود سميره كه هفت محل در آنجا شناسايی شده است. دو محل پناهگاه سنگی و بقيه محلهای باز هستند و نزديك پل باريك قرار دارند.
غرب درياچه اروميه نزديك شهر اروميه در غار تمتمه كه در ارتفاع ١۵٠٠ متری از سطح دريا قرار دارد و احتمالا فقط در فصل گرما مانند تابستان استفاده می‌شده است.
اطراف كرمانشاه مانند غار بيستون، غار خر، پناهگاه سنگی ورواسی، غارهای مر تاريك، مر آفتاب، مردودر. دو محل ديگر نيز در نزديكی هرسين كرمانشاه كشف شده اند.
ساير محلهای مهم ديگر عبارتند از يك محل نزديك جهرم، اشكفت گاوی در كنار رود كور فارس، غار كه آرام در شمال ايران، غار خونيك نزديك بيرجند، تل ابليس كرمان، حوالی تهران، در حوضه مسيله ورامين جنوب تهران.
اين آثار از يكصد هزار سال پيش تا هشتاد هزار سال پيش می‌باشند.
دوره‌های پارينه سنگی جديد زبرين را نمی‌توان به طور دقيق از دوره ميانی جدا نمود، زيرا مكان‌هايی كه آثار آنها كشف شده است نزديك هم هستند و همچنين سير تكاملی ابزار بسيار كند بوده است. يكی از مهمترين مناطق كوه‌های زاگرس بوده است. البته مناطق شرقی ايران نيز از اين لحاظ كمتر از زاگرس نيست؛ ولی تاكنون بيشتر حفاری‌های علمی در زاگرس انجام گرفته است.
- غارهای خر، يافته، ارجنه، پناهگاه سنگی ورواسی پاسنگر، در غرب ايران اشكفت قادی بر می شور در ساحل درياچه مهارلو همچنين اشكفت گاوی و در دره هوليلان در مار گورگلان سراب، غار گاگل، سل مار، در مار، و ديگر نقاط.
آزمايشات انجام شده حدود سال‌های سی و هشت هزار سال تا بيست هزار سال پيش تخمين زده‌اند.
(گردآوری غذا ١٦٠٠٠ تا ١٢٠٠٠ پيش در ايران)
در اين دوره انسان علاوه بر غذايی كه برای خوردن فراهم می‌كرد مقداری را نيز ذخيره می‌كرد. عمل ذخيره سازی اكثرا با مواد غذايی كه منشا گياهی داشتند انجام می‌گرفت، مانند غلات و حبوبات. در اين دوره از داس برای دروی محصولات طبيعی گياهی استفاده شد و عمل انتقال تجربه از نسلی به نسل بعد راحت تر انجام گرفت. اختراع داس نوعی تحول به وجود آورد و انسان كم كم وارد دوره نوسنگی شد. انسانها كوچ روی را كنار گذاشتند و ساكنين دايمی روستاها شدند و نظام اجتماعی كامل تری ايجاد كردند و به سوی تمدن امروزی قدم برداشتند. دوران گردآوری غذا را دوران فرا پارينه سنگی می‌نامند. اين دوران در ايران به نام زارزی شناخته می‌شود و از شانزده هزار سال پيش تا دوازده هزار سال پيش ادامه دارد تا اينكه انسان وارد دوره توليد غذا می‌شود. از ويژگی‌های ابزار اين دوره استفاده از ريز تيغه‌ها می‌باشد كه عمدتا شكل هندسی دارند. ديگر مشخصه آن تركيب سنگ با اجناس ديگر مانند چوب و استخوان است كه به عنوان دسته برش دهنده‌ها استفاده می‌شد. دانه‌های غلات را با سنگ‌های ساب آسياب می‌كردند. از صدف و سنگ لوازم تزيينی می‌ساختند و از استخوان ابزاری مانند درفش. از اين دوره غار پاسنگر لرستان، غار خر و ورواسی كرمانشاه، چهار غار در دره هليلان هرسين مناطقی در خوزستان و مرودشت فارس مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.
(توليد غذا)
پس از دوران پارينه سنگی انسان از جمع آوری غذا دست كشيد و به توليد غذا پرداخت. به اين ترتيب دوران فرهنگی نوينی برای بشر شروع شد كه هم اكنون ما آنرا ادامه می‌دهيم. اين دوره در ايران و خاور ميانه حدود ٩٠٠٠ سال پ م شروع شد و در بيشتر نقاط جهان تا هزار سال ديرتر آغاز شد. در اين دوره انسان كوچ را كنار گذاشت تا در يك مكان سكنی گزيند. در اين دوره سه انقلاب بزرگ در زمينه توليد غذا، ساخت سفال و ايجاد نظم در معماری به وقوع پيوست. ابزارهای سنگی به سرعت پيشرفته شدند. در اين دوره‌هاون‌های سنگي، دسته‌هاون، ساينده و ساطور درست شد. اين دوره به دو قسمت بدون سفال و با سفال تقسيم می‌شود. آثار كشف شده از غارهای هوتو و كمربند و همچنين تپه سراب و گوران نيز به دوره بدون سفال تعلق دارند. در تپه گوران اولين نشانه‌های معماری و اسكان ثابت ديده می‌شود. ديگر مناطق عبارتند از تپه موسيان، علی كش، تپه آسياب، تپه سيابيد، گنج دره، علی كش، زيويه، سيوان، دالما، پيزدلي، حاجی فيروز، سيلك، چشمه علی، زاغه.[۱]
يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامۀ آريانا توسط مهديزاده کابلی از کتاب "ايران پيش از تاريخ" که توسط دکتر صادق ملک شهميرزادی برشتۀ تحرير درآمده، بازنويس شده است.پيوست‌ها
پيوست ۱: دکتر صادق ملک شهميرزادی، ايران در دوره پارينه‌سنگی
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
پی‌نوشت‌ها
[۲]-
[۳]-
[۴]-
[۵]-
[۶]-
[٧]-
[۸]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱۲]-
[۱۳]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱۶]-
[۱٧]-
[۱۸]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[٢۱]-
[٢۲]-
[٢۳]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢۶]-
[٢٧]-
[٢۸]-
[٢۹]-
جُستارهای وابسته
□
□
منابع
□
پيوند به بیرون
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]
