- واژه‌شناسی
- تعریف
- پیشینه‌ی تاریخی
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[فرهنگ] [روند تکامل اجتماعی]
تمدن (به انگلیسی: Civilization؛ به آلمانی: Zivilisation؛ به عربی: الحضارة)، عبارت از نظم اجتماعی است که بیشتر به جنبه‌های مادی و تکنولوژی زندگی انسان‌ها اشاره دارد[۱] و اساساً زمانی پدید آمد که انسان در روند تکامل اجتماعی، از کوچ‌نشینی به یکجانشینی روی آورد و شهرنشین شد[٢].
[↑] واژه‌شناسی
تمدن در لغت به‌معنای شهرنشينی آمده است[٣]. به گفته دکتر علی شریعتی، «تمدن از ريشۀ مُدُن و خويشاوندِ مدينه است. بنابراين، مدينه به‌معنای شهر است و تمدن به‌معنای انتساب، استناد، وابستگی‌نمودن به آن، معنايی است که در اين باب آمده است.»[۴]
[↑] تعریف
هرسکویتس، در تعریف تمدن می‌نویسد: «تمدن عبارت است از مجموعه‌ی دانش‌ها، هنرها، فنون، آداب و رسوم تأسیسات نهادهای اجتماعی که در پرتو ابداعات و اختراعات و فعالیت‌های افراد و گروه‌های انسانی طی قرون و اعصار گذشته توسعه و تکامل یافته و در تمام قسمت‌های یک جامعه و یا چند جامعه که با هم ارتباط دارند رایج است مثل تمدن مصر تمدن بین‌النهرین و ... و هر کدام دارای ویژگی‌هایی است که به عوامل جغرافیایی ،تاریخی و تکنیکی خاص بستگی دارد.»[زمینه‌ی فرهنگ‌شناسی، ص ۴۹]
مارسل موس، می‌گوید: «تمدن مجموعه‌ای است به‌قدر کافی بزرگ از پدیده‌های شهرنشینی، به‌قدر کافی متنوع و به‌قدر کافی با اهمیت از نظر کمی و کیفی و معمولاً بین چند جامعه مشترک است.[همان‌جا، صص ۴۹-۵٠]
ویل دورانت اندیشه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی جوامع را وقتی در شمار تمدن به‌حساب می‌آورد که شهرنشینی تکامل یافته باشد. وی تمدن را عبارت از نظم اجتماعی می‌داند که در اثر وجود آن خلاقیت فرهنگی امکان‌پذیر می‌شود و جریان پیدا می‌کند. وی هم‌چنین تمدن را تابع عواملی چند می‌داند که یا سبب تسریع در حرکت آن می‌شود و یا آن‌را از سیر و حرکتی که در پیش دارد باز می‌دارد و این عوامل به‌نظر او عبارتند از شرایط معرفه‌الارضی، جغرافیایی، اقتصادی، زیستی، روانی، نظم سیاسی وحدت زبانی و قانون اخلاقی.[همان‌جا، ص ۵٠]
[↑] پیشینه‌ی تاریخی
از حدود ٦٠٠٠ سال پیش از میلاد به بعد، مدارکی حاکی از وجود جوامع بزرگ‌تری است که قبلاً وجود نداشته، و از جهات مشخصی با انواع پیشین فرق می‌کند. این جوامع بر پایۀ توسعۀ شهرها بنا شده بودند، نابرابری‌های آشکار ثروت و قدرت را جلوه‌گر می‌ساختند، و با فرمانروایی شاهان یا امپراتورها همراه بودند. به‌علت استفاده از خط و شکوفایی علم و هنر در این جوامع، از آن‌ها اغلب زیر عنوان تمدن‌ها نام برده می‌شود.[گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی، ص ۵۵]
یکی از کهن‌ترین تمدن‌های تاریخی مشرق، تمدنی است که در بین‌النهرین (میان‌رودان) سفلی یعنی اراضی رسوبی فرات و دجله و زمین‌های مجاور آن که به‌وسیله‌ی کارون و کرخه مشروب می‌شوند، به‌وجود آمده و برخلاف آنچه تا چندی پیش تصور می‌شد، تمام ملل آسیای غربی در ایجاد و توسعه‌ی این تمدن دخالت داشته‌اند؛ منتها شرح همه‌ی جزئیات حوادثی که در این نواحی روی داده، مقدور نیست و قسمت مهمی از تاریخ سیاسی و اقتصادی این کشورها هنوز روشن نشده است.[بهمنش، احمد، تاریخ ملل قدیم آسیای غربی، ص ۱]
به‌موجب روایات قدیم، نخستین مظاهر تمدن در بین‌النهرین به‌وجود آمده و با استناد به‌حفریات و کاوش‌هایی که در این نواحی صورت گرفته، امروزه تاریخ و تمدن حقیقی این سرزمین در دسترس عموم قرار گرفته و معلوم شده است که مدت‌ها پیش از سه هزار سال پیش از میلاد که آغاز دورۀ تاریخی است و آثار مکتوب از آن‌زمان در دست می‌باشد، در آسیای غربی تمدنی وجود داشته که با بسط و توسعه آن، تمدن دوره‌های تاریخی ایجاد شده است.[بهمنش، احمد، تاریخ ملل قدیم آسیای غربی، ص ۱٧]
تمدن مایاها، که در شبه جزیرۀ یوکاتان، در کنار خلیج مکزیک زندگی می‌کردند، از سال ٣٠٠ تا ٨٠٠ میلادی، در اوج شکوفایی بود. مایاها مراکز مذهبی باشکوهی بنا کردند که پیرامون آن‌ها را خانه‌های‌شان، که همه از سنگ ساخته شده بود، فراگرفته بود. این زیارتگاه‌های مذهبی به شکل اهرام بزرگی بودند، که در بالای هر یک از آن‌ها معبدی قرار گرفته بود. در تیکال، بزرگ‌ترین این اهرام، شهر پیرامونی حدود ۴٠٠٠٠ سکنه داشت. این شهر مرکز اصلی اداری - در واقع پایتخت - دولت مایا بود.
بر جامعۀ مایا طبقه‌ای اشرافی از کاهنان جنگی حکومت می‌کردند. آن‌ها عالی‌ترین مقامات مذهبی در جمعیت را زارعان تشکیل می‌دادند، که همگی ملزم بودند سهمی از تولید خود را به فرمانروایان اشرافیان، که زندگی تجملی داشتند تسلیم کنند.
به‌طور قطع معلوم نیست که چرا تمدن مایا سقوط کرد، ولی احتمالاً از قبایل مجاور شکست خورد. زمانی که اسپانیایی‌ها وارد شدند، دولت مایا مدت‌ها بود که از میان رفته بود.[گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی، ص ۵٦]
[۵]
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]- مهدیزاده کابلی، فرهنگ و تمدن، مقاله‌ی منتشرنشده
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ روح‌الامینی، محمود، زمینه‌ی فرهنگ‌شناسی، انتشارات مهدی، چاپ ۱٣٧٧
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
