- نام پرشیا یا پارس به ایران تغییر یافت
- دولت بر استفاده از نام ایران به‌جای پرشیا و پرسه تاکید کرد
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
[نام‌های تاریخی ایران]
[↑] نام پرشیا یا پارس به ایران تغییر یافت
روز اول فروردین ۱۳۱۴ شمسی طبق بخشنامه وزارت امور خارجه نام پارس یا پرشیا، رسما به ایران تغییر یافت. پیشتر نام ایران در مجامع بین‌المللی به‌عنوان پرشیا یا پارس خوانده می‌شد و هنوز در برخی از کتب قدیمی خارجی می‌توان چنین نامی را در مورد ایران یافت. در این روز همچنین تاریخ رسمی کشور طبق ماه‌های شمسی تنظیم شد و به کار بردن ماه‌های هجری قمری ممنوع گردید.
تا اوایل قرن بیستم، مردم جهان کشور ما را با عنوان رسمی "پارس" یا "پرشیا" می‌شناختند، اما در دوران سلطنت رضاشاه که بحث رجعت به ایران باستان و تاکید بر ایران پیش از اسلام قوت گرفته بود، حلقه‌ای از روشنفکران باستان‌گرا مانند سعید نفیسی، محمدعلی فروغی و سید حسن تقی‌زاده گردهم آمدند که به این منظور اقداماتی را انجام می‌دادند، "سعید نفیسی" از مشاوران نزدیک رضاخان به وی پیشنهاد کرد نام کشور رسما به "ایران" تغییر یابد، این پیشنهاد در دی‌ماه ۱۳۱۳ شمسی رنگ واقعیت به خود گرفت. این تصمیم بعد از ۷۶ سال هنوز هم محل مناقشه است. مخالفان این تغییر معتقدند که ایران نمی‌تواند آن بار معنایی، فرهنگی و تمدنی‌ای را که در اصطلاح "پرشیا" نهفته است و غیر ایرانیان از دیرباز با آن آشنایی دارند، منتقل کند. گروهی معتقدند که رضاشاه فقط به دلیل سیاسی برای تثبیت حکومت اقتدارگرایانه خود چنین تصمیمی گرفته است. این دسته از تحلیلگران می‌گویند، اصل اقدام را باید متوجه جمعی از نخبگان فرهنگی و سیاسی آن دوره از جمله افرادی ذکر شده دانست که در اقتدار حکومت کودتایی رضاخانی منافع خاص خود را نیز جستجو می‌کردند.
دکتر احسان یارشاطر، سرویراستار دانشنامه ایرانیکا در این باره می‌گوید:
"هم کلمه پرشیا یا پارس، به فارسی و هم کلمه ایران قدیمترین ماخذش در کتیبه‌های داریوش است. داریوش در کتیبه‌اش می گوید من پارسی هستم و آریایی. ولی خود کلمه پارس در کتیبه قدیم‌تر آشوری به صورت پارسوا دیده می‌شود که تقریبا یک قرن یا کمی بیشتر قدیمی‌تر است. ولی هر دوی اینها در ایران هخامنشی به کار می‌رفته و بیشتر از آن که اسم مملکت باشد، اسم قوم بوده.
داریوش می‌گوید من یک پارسی هستم و ایرانی‌ام. این کلمه ایران در تمام دوره‌های بعدی رواج داشته. البته ما از دوره اشکانی که آثار کتبی کم است، اطلاع درستی نداریم. ولی در دوره ساسانیان به تمام سرزمین ایران می گفتند ایرانشهر. شهر معنی قدیمی‌‌اش یعنی مثلا به انگلیسی kingdom یعنی شهریاری و سرزمینی که وسعت داشته باشد و پادشاهی داشته باشد.
ایرانشهر که بعدها هم به کار می‌رفته به معنی ایران زمین بوده و البته ایران هم به کار می‌رفته. در زبان اوستایی هم گفته می‌شود که ایرانی‌ها یعنی مردم اوستایی، آنها اسمی از ایرانی‌ها آن طور که ما می‌گوییم نام نمی‌برند، ولی قوم اوستایی در یک جایی ساکن بودند به اسم آیره وئه یو که آن قسمت اولش آیرو همان قسمت اول ایران است و این اسم در اسم ایرج باقی مانده، اولش آیرج همان جزئی است که در کلمه ایران دیده می‌شود. بنابراین کلمه پرشیا و ایران هر دو قدیمی است و قدیمترین سند و ماخذی که از هر دویش در ایران وجود دارد همان کتیبه‌های داریوش هخامنشی است و پارسوا درکتیبه‌های آشوری هم دیده می‌شود.
بعد از اسلام هم این اسم وجود داشته. گو اینکه مملکت دیگر به آن صورت وجود نداشته بلکه تا دویست سالی جزو متصرفات عرب‌ها بود و حاکم‌های عربی داشته تا این که به تدریج در ایران امرای محلی پیدا شدند. اول طاهریان ولی مهم تر سامانی‌ها و صفاری‌ها که اینها ایرانی الاصل بودند. و به خصوص صفاری‌ها و سامانی‌ها موجب ترویج زبان فارسی و نوشته شدن آثاری به زبان فارسی و سروده شدن اشعاری به زبان فارسی شدند که بعدا هم ادامه پیدا کرد و قوت گرفت.
در مورد ایران که آیا ایران گفته شود یا پرشیا، این یک اشتباهی بود که در دوره رضا شاه پیش آمد و دولت ایران از کشورهای خارجی خواست که کشور را ایران بخوانند چون در زبان فارسی، ما کشور ایران می‌گوییم. این اصولا ممکن بود عیبی نداشته باشد. فقط یک عیب بزرگ دارد و آن اینست که کلمه پرس در فرانسه یا پرشیا در انگلیسی یا Persien، پرزین در آلمانی یک تداعی‌های مطلوبی دارد. شما وقتی در انگلیسی می‌گویید پرشیا عباراتی از قبیل Persian poetry, Persian Art, Persian empire و حتی Persian cat را به ذهن می‌آورد که همه غیر از Persian cat حکایت از یک جنبه‌هایی از فرهنگ و تاریخ ایران می‌کند و همه تداعی‌های مطلوبی است. حال آنکه ایران در نظر اروپایی‌ها بعد از ملی شدن نفت در زمان دکتر مصدق که انگلیسی‌ها نمی‌پسندیدند، و بعد از انقلاب ایران که آمریکایی‌ها و اروپایی هیچکدام نمی پسندند، یک قدری زنندگی پیدا کرده ولی البته این هم ممکن است موقت باشد و از بین برود.
ولی به نظر من اشتباه بود که ما کلمه پرشیا و پرس را تغییر دهیم برای اینکه با تغییرش آن تداعی‌های مفید و مطلوب از بین رفت. دولت‌ها چقدر خرج تبلیغات می‌کنند. ما با دست خودمان کاری که با تبلیغات و خرج صدها میلیارد دلار نمی‌شد انجام داد، از بین بردیم. ولی دیگر حالا شده و ایران اینقدر اسمش در روزنامه‌ها به دلایل مختلف آمده و در کتاب‌ها و آثار دیگر که دیگر حالا برگرداندنش به پرس و پرشیا یک قدری دشوار است. ما خودمان در دانشنامه ایرانیکا چون مدت‌ها فقط پرشیا به کار می‌بردیم برای اسم مملکت ایران. ولی از چندین سال به این طرف دیدیم که باید یک قدری هم تابع تاریخ و تابع جریان مرسوم بود. اینست که الان فرق نمی‌کند که کسی پرشیا بنویسد در اشاره به کشور ایران یا ایران بنویسد."[۱]
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط سیاوش آریا برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- نام پرشیا یا پارس به ایران تغییر یافت، سایت تاریخ ایرانی
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ سایت تاریخ ایرانی
[برگشت به بالا]
