درآمدی بر شناخت کتاب مقدس فهرست مندرجات
[کتاب‌های آسمانی] [کتاب مقدس]
کتاب مقدس عنوان مجموعه‌ای از نوشته‌های کوچک و بزرگ است که مسیحیان همه آنها را و یهودیان بخشی از آنها را کتاب آسمانی خود می‌دانند. عنوان معروف این کتاب در زبان انگلیسی و بیشتر زبان‌های اروپایی «Bible» و یا هم خانواده آن است که از کلمه یونانی «Biblia»، بهمعنای «کتاب‌ها»، گرفته شده است. عنوان دیگر این کتاب در این زبان‌ها «Scripture» است که ریشه لاتینی دارد و به معنای «نوشته» است.
در زبان‌های فارسی و عربی عنوان عهدین نیز برای این کتاب به کار می‌رود. این عنوان به این اعتقاد مسیحیان اشاره دارد که خدا دو عهد و پیمان (Testament) با انسان بسته است: یکی «عهد قدیم» (OldTestament)، که در آن خدا از انسان پیمان گرفته است که بر شریعت الهی گردن نهد و آن را انجام دهد. این عهد و پیمان، که نماد آن ختنه کردن است، ابتدا با حضرت ابراهیم(ع) بسته شده و سپس در زمان حضرت موسی(ع) تجدید و تحکیم شده است. با ظهور حضرت عیسی(ع) دوران این عهد و پیمان پایان یافته و خدا عهد دیگری با انسان بسته است. این «عهد جدید» (New Testament) پیمان بر سر محبت خدا و عیسی مسیح است. بنابراین مسیحیان به دو دوره و عصر قائلند: یکی دوره «عهد قدیم» و دیگری دوره «عهد جدید». آنها متناظر با این تقسیم، کتاب‌های مربوط به دوره اول را عهد قدیم و کتاب‌های مربوط به دوره دوم را عهد جدید می‌خوانند و هر دو قسمت را مقدس و معتبر می‌شمارند[۱]. اما یهودیان معتقدند که خدا تنها یک پیمان با انسان بسته و آن همان پیمان «شریعت» است. بر این اساس آنها تنها بخش عهد قدیم را، که «عهد» می‌نامند، قبول دارند.
[الف] - عهد قدیم
عهد قدیم، که تنها بخش مورد اعتقاد یهودیان و قسمتی از کتاب مسیحیان است، حدود سه چهارم کتاب مقدس را در بر می‌گیرد. این مجموعه، که گفته می‌شود در طی قرن‌ها و به‌دست نویسندگان مختلف نگاشته شده، در بر گیرنده مطالب متنوعی از قبیل تاریخ، شریعت، حکمت، مناجات، شعر و پیشگویی است. بیشتر کتاب‌های این بخش به‌زبان عبری و اندکی از آن به زبان کلدانی نوشته شده است[٢]. این مجموعه مشتمل بر ٣۹ کتاب است (البته، همان‌طور که بیان خواهد شد، به اعتقاد دو فرقه مسیحی کاتولیک و ارتدکس، عهد قدیم مشتمل بر ۴٦ کتاب است).
[↑] تقسیم‌بندی عهد قدیم
این مجموعه را، با توجه به موضوع کتاب‌های مختلف آن، به چند صورت می‌توان تقسیم کرد.
یهودیان عهد قدیم را به سه بخش تقسیم می‌کنند:
- ۱- تورات؛
٢- نبییم یا انبیا؛
٣- کتوبیم یا مکتوبات.
تورات، که کلمه‌ای عبری و بهمعنای قانون است، نام اولین قسمت عهد قدیم است که به عقیده اکثر یهودیان و مسیحیان سنت‌گرا به حضرت موسی وحی شده و به دست او نوشته شده است (برخی از دانشمندان قدیم و جدید یهودی و مسیحی، مانند ابن عزرا و اسپینوزا، از درون خود تورات ادله زیادی آورده‌اند که این کتاب باید چند قرن پس از حضرت موسی و به دست فرد دیگری نگاشته شده باشد).[٣] این بخش مشتمل بر پنج سفر است که عبارتند از:
- ۱- سفر پیدایش؛
٢- سفر خروج؛
٣- سفر لاویان؛
۴- سفر اعداد؛
۵- سفر تثنیه.
در بخش انبیا کتاب‌های انبیای بنی اسرائیل گرد آمده است. کتاب یوشع، داوران، کتاب اول و دوم سموئیل، کتاب اول و دوم پادشاهان، اشعیا، ارمیا، حزقیال و دوازده کتاب کوچک، که به خاطر حجم کم، کتب انبیای کوچک خوانده می‌شوند، یعنی هوشع، یوئیل، عاموس، عوبدیا، یونس، میکاه، ناحوم، حبقوق، صفنیا، حجی، زکریاو ملاکی، از کتاب‌های این بخش اند.
بخش مکتوبات، کتاب‌های اول و دوم تواریخ ایام، کتاب‌های عزرا، نحمیا، استر، روت، مزامیر، امثال سلیمان، ایوب، مراثی ارمیا، جامعه، غزل غزلهای سلیمان و دانیال را شامل می‌شود.
از جنبه‌ای دیگر نیز این مجموعه به سه بخش تقسیم می‌شود:
- ۱- تاریخ؛
٢- حکمت، مناجات و شعر؛
٣- پیشگویی‌های انبیا.
بخش اول، که مشتمل بر هفده کتاب و شامل تورات تا کتاب استر است، از خلقت جهان و انسان آغاز می‌شود و تاریخ بنی‌اسرائیل را تا حدود قرن پنجم قبل از میلاد ادامه می‌دهد. هرچند در این بخش مطالب متنوعی از قبیل شریعت و اخلاق هم وجود دارد، اما از آنجا که بخش عمده آن تاریخ است، آن را بخش تاریخی نامیده‌اند.
بخش دوم، پنج کتاب ایوب، مزامیر، امثال سلیمان، جامعه سلیمان و غزل غزلهای سلیمان را در بر می‌گیرد. این مجموعه مشتمل بر کلمات حکیمانه، مناجات‌ها و اشعار و سروده‌هایی است که گاهی شاد و گاهی غمناکند؛ گاهی از روی شور و اشتیاق و گاهی با دلسردی و از روی بدبینی گفته شده‌اند.
بخش سوم شامل هفده کتاب است و از کتاب اشعیا تا ملاکی را در بردارد. در این قسمت انبیای بنی‌اسرائیل قوم خود را هشدار داده، از گناهان بر حذر داشته و آینده اسفناک یا خوشایند آنها را پیشگویی کرده‌اند.
[↑] نگاهی به محتوای کتاب‌های عهد قدیم
گفتیم که عهد قدیم شامل ٣۹ کتاب کوچک و بزرگ است. اینک به‌مطالب و محتوای هر یک از آنها اشاره می‌کنیم:
۱- سفر پیدایش
در این کتاب از چگونگی خلقت جهان و انسان صحبت شده است. خدا انسان را پس از خلقت در محیطی زیبا و آرام و پر از نعمت قرار می‌دهد. انسان گناه می‌کند و از آن دنیای آرمانی رانده و به زمین آورده می‌شود. این آغاز تاریخ بشر بر روی زمین است که با اولین بشر یعنی آدم و همسر او حوا شروع می‌شود. ماجراهای فرزندان آدم تا حضرت نوح و سپس تا حضرت ابراهیم و فرزندان او و حضرت یعقوب و یوسف و مهاجرت فرزندان یعقوب (بنی‌اسرائیل) به مصر و استقرار در آن مکان، به صورت پیوسته و داستان وار در سفر پیدایش آمده است. داستان این کتاب با مرگ یوسف در مصر خاتمه می‌یابد.
٢- سفر خروج
این کتاب دنباله ماجراهای بنی‌اسرائیل را بیان می‌کند. بین پایان سفر پیدایش و آغاز سفر خروج چند سده فاصله است. ماجرا در این سفر از آنجا آغاز شده است که نظام حکومتی مصر عوض شده و حکومت جدید، بنی‌اسرائیل را تحت فشار و شکنجه قرار داده است. موسی(ع) ظهور می‌کند و بنی‌اسرائیل را نجات می‌دهد. بنی‌اسرائیل در اثر گناه و نافرمانی به مدت چهل سال در بیابان سرگردان می‌شوند. در این مدت حضرت موسی احکامی را برای قوم خود می‌آورد. ده فرمان[۴] در این مقطع آمده است.
٣- سفر لاویان
این کتاب نام خود را از یکی از اسباط بنی‌اسرائیل، یعنی سبط[۵] لاوی، گرفته است. کاهنان بنی‌اسرائیل همه از این سبط بودند و چون این کتاب بیشتر درباره احکام کهانت و وظایف کاهنان سخن گفته، به این نام نامیده شده است. احکام دیگری از قبیل احکام خوردنیهای پاک و ناپاک و حلال و حرام و نیز احکام روز سبت (شنبه) در این کتاب آمده است.
۴- سفر اعداد
این کتاب ماجراهای قوم را در دوره سرگردانی در بیابان بیان می‌کند. قوم پس از اینکه از ساکنان سرزمین موعود می‌ترسند و از جنگ سر باز می‌زنند، سرگردان و آواره می‌شوند. این کتاب آمار دقیقی از تعداد جمعیت اسباط بنی اسرائیل ارائه می‌دهد. همچنین در آن، احکام و دستورات فقهی متعددی آمده است.
۵- سفر تثنیه
کلمه تثنیه به معنای تکرار است. از این رو این کتاب به این نام خوانده شده است که احکام و دستورات کتاب‌های دیگر دوباره در آن تکرار شده‌اند. ماجرای این کتاب از پایان دوره سرگردانی و زمانی که بنی‌اسرائیل کنار رود اردن و مرز سرزمین موعود رسیده‌اند، آغاز می‌شود. در این مکان است که حضرت موسی(ع) احکام را برای قوم یادآوری و جانشین خود را تعیین می‌کند. در پایان این کتاب، وفات حضرت موسی و عزاداری بنی اسرائیل برای او آمده است.
٦- صحیفه یوشع
یوشع جانشین حضرت موسی است و، به گفته تورات، حضرت موسی او را انتخاب کرد و به مردم دستور داد برای ورود به سرزمین موعود او را اطاعت کنند. این کتاب جنگ‌های بنی‌اسرائیل با کنعانیان و فتح و پیروزی بنی‌اسرائیل و تقسیم زمین بین اسباط بنی اسرائیل را بیان می‌کند. در این کتاب حضرت یوشع بنی‌اسرائیل را به اطاعت از خدا و فرمان‌های او فرا می‌خواند.
٧- سفر داوران
پس از حضرت یوشع یک دوره ٣۵٠ ساله بر بنی‌اسرائیل گذشته است که به دوره داوران (یا قضات) معروف است. بنی‌اسرائیل در این دوره دست از خدا برمی دارند و به گناه روی می‌آورند. اسباط با همدیگر نزاع می‌کنند و از دشمنان غافل می‌شوند. افراد قوم گاهی مورد تاخت و تاز دشمنان قرار می‌گیرند و چون به درگاه خدا روی می‌آورند، خدا داورانی را برای آنها می‌فرستد. ماجراهای این دوره و نیز داستان دوازده داور، که خدا برای بنی‌اسرائیل فرستاده، در این کتاب آمده است.
٨- کتاب روت
روت نام زنی از جده‌های حضرت داود است. او در دوره داوران از سرزمین موآب وارد بنی‌اسرائیل می‌شود. سرگذشت او را کتاب کوچک روت بیان می‌کند.
۹- کتاب اول سموئیل
سموئیل نبی، آخرین داور بنی‌اسرائیل است. در این زمان بنی‌اسرائیل از سموئیل می‌خواهند که برای آنها پادشاهی تعیین کند و او شائول را بر می‌گزیند. به گفته این کتاب، شائول در ابتدا خوب عمل می‌کند ولی کم کم از خدا دور می‌شود. سموئیل از طرف خدا مامور می‌شود که حضرت داود را به جای او برگزیند. در این ضمن، داود به‌خاطر شجاعت‌هایش در جنگ با دشمنان، در بین مردم محبوبیت زیادی پیدا می‌کند، بگونه‌ای که شائول به او حسد می‌ورزد و تصمیم به قتل او می‌گیرد. داود فرار می‌کند و شائول در جنگی که با فلسطینیان رخ می‌دهد کشته می‌شود.
۱٠- کتاب دوم سموئیل
این کتاب سرگذشت حضرت داود را پس از شائول بیان می‌کند. با کشته شدن شائول، حضرت داود دشمنان را شکست می‌دهد و به حکومت می‌رسد. در زمان او کشور بنی‌اسرائیل قدرتمند می‌شود و تمام دشمنان از بین می‌روند. این کتاب گناهانی به حضرت داود نسبت می‌دهد.
۱۱- کتاب اول پادشاهان
چون داود به سن پیری می‌رسد، فرزندش سلیمان را به جانشینی خود برمی گزیند. حضرت سلیمان پس از وفات پدر اقتدار حکومت او را به اوج می‌رساند و باقیمانده دشمنان او را نابود می‌کند. او ساختمان خانه خدا را، که حضرت داود طرح ریزی کرده بود، به پایان می‌رساند. به گفته این کتاب حضرت سلیمان در پایان به گناه روی می‌آورد و از خدا دور می‌شود و به همین حالت از دنیا می‌رود. پس از او بین بنی‌اسرائیل نزاع در می‌گیرد و ده سبط شمالی از افسری شورشی به نام یربعام پیروی می‌کنند و در شمال، کشور اسرائیل را تشکیل می‌دهند. تنها دو سبط، با رحبعام، فرزند و جانشین حضرت سلیمان، باقی می‌مانند که کشور یهودا را در جنوب به وجود می‌آورند. سرگذشت این دو کشور و جانشینان این دو تن، در ادامه کتاب یاد شده آمده است.
۱٢- کتاب دوم پادشاهان
در این کتاب، دنباله تاریخ این دو کشور و پادشاهانی که در آنها به حکومت رسیدند، بتفصیل آمده است. آشوریان به حکومت شمالی حمله می‌کنند و ده سبط شمالی از بین می‌روند. کشور جنوبی نیز مورد حمله نبوکد نصر (بختنصر)، پادشاه بابل، قرار می‌گیرد. وی معبد سلیمان را ویران می‌کند و بنی‌اسرائیل را به بابل می‌برد.
۱٣- کتاب اول تواریخ ایام
این کتاب، تکرار تاریخ بنی‌اسرائیل از دیدگاهی دیگر است که در آغاز، نسل انسانها را از آدم تا داود می‌شمارد و بعد به تاریخ بنی‌اسرائیل می‌پردازد. گرایش این کتاب به‌سوی تاریخ معبد و احکام مربوط به آن است. کتاب اول تواریخ ایام با طرح ریزی معبد توسط حضرت داود و وفات آن حضرت پایان می‌یابد.
۱۴- کتاب دوم تواریخ ایام
این کتاب دنباله کتاب اول تواریخ ایام است که به ماجرای حضرت سلیمان و ساخته شدن معبد و نیز ماجرای ملکه سبا و آمدن او نزد سلیمان می‌پردازد. در این کتاب نیز گناهانی به حضرت سلیمان نسبت داده شده است. کتاب مزبور، پس از وفات حضرت سلیمان و تقسیم کشور بنی‌اسرائیل، بیشتر به ماجراهای کشور جنوبی می‌پردازد و تا تخریب معبد و تبعید قوم به بابل ادامه می‌یابد.
۱۵- کتاب عزرا
کتاب عزرا به پایان یافتن اسارت بنی‌اسرائیل به دست کورش و بازگشت آنان به وطن خویش می‌پردازد. بنی‌اسرائیل پس از بازگشت، اقدام به بازسازی معبد می‌کنند و در این راه با مشکلاتی رو به رو می‌شوند، ولی سرانجام موفق می‌شوند که این کار را به پایان برند. مدتی پس از بازسازی معبد، عزرا با عده‌ای از بنی‌اسرائیل از بابل به اورشلیم می‌رود و می‌بیند که قوم به گناه افتاده است. پس کمر به هدایت قوم می‌بندد.
۱٦- کتاب نحمیا
ماجرای بازگشت نحمیا به اورشلیم به‌عنوان نماینده پادشاه ایران برای رسیدگی به اوضاع کشور یهودا و خدماتی که او به عنوان حاکم این سرزمین انجام می‌دهد، بازسازی حصار اورشلیم و خوانده شدن تورات توسط عزرا و اعتراف بنی‌اسرائیل به گناهان خود، موضوعاتی اند که در این کتاب مطرح شده‌اند.
۱٧- کتاب استر
این کتاب داستان دختر یتیم یهودی بهنام «استر» را بیان می‌کند که به‌همسری خشایار شاه درمی آید و دین خود را مخفی می‌کند. هنگامی که وزیر خشایار او را تحریک می‌کند که حکم به‌قتل عام یهودیان دهد، استر دین خود را آشکار می‌کند و پادشاه وزیر را اعدام می‌کند.
۱٨- کتاب ایوب
این کتاب داستان زندگی ایوب و بلایا و مصیبت‌هایی را که بر او وارد شده، بیان می‌کند. پس از اینکه ایوب همه چیز خود را از دست می‌دهد، کسانی نزد او می‌آیند و علت این مصیبت‌ها را گناهکاری ایوب می‌شمارند. او این را رد می‌کند. وی علت این بلاها را نمی‌داند تا اینکه خدا بر او ظاهر می‌شود و عظمت خود را یادآوری می‌کند. ایوب توبه می‌کند و خدا نعمت‌هایی بیش از قبل به‌او می‌دهد.
۱۹- کتاب مزامیر
کتاب مزامیر یا زبور داود، مجموعه‌ای از شعر و سرود درباره نیایش، پرستش و توکل بر خدا است. این کتاب مشتمل بر ۱۵٠ سرود است که حدود نیمی از آن منسوب به‌حضرت داود و بقیه منسوب به‌دیگران است.
٢٠- کتاب امثال
این کتاب که عمده آن منسوب به‌حضرت سلیمان است، بر اهمیت دانش تاکید می‌کند و خداترسی را کلید دانش می‌شمرد؛ خوار شمردن حکمت و ادب را حماقت می‌داند و به‌جوانان موعظه می‌کند که نصایح و تعالیم پدر و مادر را بپذیرند. این کتاب خردمندانه زیستن را به‌انسان می‌آموزد.
٢۱- کتاب جامعه
این کتاب را، که به‌حضرت سلیمان منسوب است، می‌توان یک فلسفه بدبینانه قلمداد کرد. نویسنده آن بین ایمان و شک، امید و یاس، لذت و رنج، مفهوم زندگی و پوچی در نوسان است. او به‌انسانی که به‌سوی آینده‌ای ناشناخته گام برمی دارد، سفارش می‌کند که از زمان حاضر لذت ببرد. نویسنده این کتاب همه چیز را پوچ می‌داند، زیرا شر و بدی و، بالاتر از همه، مرگ سایه خود را بر همه چیز افکنده است. او در پایان به‌انسان توصیه می‌کند که از خدا بترسد و احکام او را پاس دارد.
٢٢- غزل غزلهای سلیمان
این کتاب که مجموعه‌ای از اشعار عاشقانه است، به‌حضرت سلیمان منسوب است. هرچند ظاهر این اشعار اشاره به‌عشق دنیوی دارد، اما می‌تواند به‌عنوان کنایه و مجاز تلقی شود.
٢٣- کتاب اشعیأ
این کتاب، بیشتر، گناه و پیامدهای آن را به‌قوم اسرائیل هشدار می‌دهد و آنان را سرزنش می‌کند. همچنین در این کتاب ظهور مسیح و نتایج آن پیشگویی شده است.
٢۴- کتاب ارمیا
ارمیا در این کتاب چگونگی رسیدن خود را به‌نبوت و این را که مردم زیر بار او نمی‌روند، توضیح می‌دهد. او به‌بنی‌اسرائیل به‌خاطر گناهانشان هشدار داده و از مجازات بیم می‌دهد. البته گاهی هم در این کتاب از آینده نیکوی اورشلیم سخن به‌میان آمده است.
٢۵- مراثی ارمیا
این کتاب را ارمیای نبی، پس از ویرانی اورشلیم و اسارت قوم نوشته و مصایب و گرفتاریهای آنان را بیان می‌کند و از غم و درد هموطنانش شکوه می‌کند؛ اما این بلاها و مصایب را به‌خاطر گناه قوم می‌داند.
٢٦- کتاب حزقیال نبی
حزقیال نبی که با بنی‌اسرائیل به‌تبعید رفته است، در بابل قوم را دلداری می‌دهد و پیشگویی می‌کند که آنان به‌زودی به‌وطن خود باز می‌گردند. او اختیار و آزادی انسانها را گوشزد می‌کند و می‌گوید: اگر راه صحیح را انتخاب نکنند، باید منتظر عواقب آن باشند.
٢٧- کتاب دانیال نبی
هنگامی که پادشاه بابل به‌کشور یهودا حمله کرد، دانیال پسر جوانی بود. وی همراه قوم به‌بابل آورده شد. در بابل او به‌دربار نبوکدنصر راه می‌یابد و خوابهای پادشاه را تعبیر می‌کند. بخشی از این کتاب به‌شرح زندگی دانیال و بخشی دیگر به‌رویاهای او درباره آینده و حوادثی که قبل از آمدن ملکوت خدا رخ می‌دهد و نیز چگونگی ملکوت خدا اختصاص دارد.
٢٨- کتاب هوشع
هوشع در کشور شمالی، پیش از سقوط آن، زندگی می‌کرد. پیام‌ها و اندرزهایی که خدا به‌واسطه این پیامبر به‌مردم و حاکمان کشور شمالی (اسرائیل) فرستاده است، در این کتاب آمده است. همچنین بخشی از آن به‌زندگی هوشع اختصاص دارد.
٢۹- کتاب یوئیل
یوئیل مردم کشور جنوبی (یهودا) را انذار می‌دهد و به‌آن‌ها می‌گوید، خدا بر آنان به‌خاطر گناهانشان بلا نازل می‌کند. او مردم را از روز داوری می‌ترساند و از آنها می‌خواهد که توبه کنند.
٣٠- کتاب عاموس
این پیامبر از طرف خدا مامور به‌انذار مردم سرزمین شمالی می‌شود. در این زمان مردم اسرائیل به‌ثروتی رسیده، در گناه و ظلم و فساد غرق شده‌اند. عاموس آنها را به‌راه راست دعوت می‌کند و از روز داوری می‌ترساند.
٣۱- کتاب عوبدیا
این کتاب درباره قوم ادوم که از نسل عیسو، برادر یعقوب، بودند و با اسرائیل می‌جنگیدند، سخن می‌گوید. عوبدیا در این کتاب از نابودی ادومی‌ها به‌دست خدا خبر می‌دهد.
٣٢- کتاب یونس
در این کتاب خدا به‌یونس دستور می‌دهد که به‌سوی نینوا پایتخت کشور آشور برود و مردم آنجا را به‌سوی خدا فرا بخواند. اما چون مردم آن سرزمین دشمن بنی‌اسرائیل بودند، یونس مجازات آنها را از خدا خواست و آنها را ترک کرد و به‌سمت دیگری رفت. در راه در دریا ماجراهایی برای وی رخ می‌دهد که موجب توبه او می‌شود. او سپس به‌نینوا برمی گردد و مردم را به‌خدا دعوت می‌کند.
٣٣- کتاب میکاه
این کتاب قبل از اشغال دو کشور شمالی و جنوبی نوشته شده است و در آن، میکاه نبی، بنی‌اسرائیل را از گناه باز می‌دارد و تخریب هر دو کشور را پیشگویی می‌کند. او قوم را ترغیب به‌توبه و بازگشت می‌کند. همچنین آمدن مسیح را پیشگویی می‌کند.
٣۴- کتاب ناحوم
در این کتاب از قدرت و مهربانی خدا سخن رفته است. و سقوط کشور آشور و نینوا، پایتخت آن، در حالی که در فسق و فجور افتاده، پیشگویی شده است.
٣۵- کتاب حبقوق
حبقوق در این کتاب مردم را به‌ترک گناه و توبه دعوت می‌کند و از مجازات آنها و حمله بابلیها خبر می‌دهد. او با وجود مشکلات زیاد، هیچ گاه از خدا دست برنمی دارد و در سرودی نشان می‌دهد که در هر حال اعتمادش به‌خداست.
٣٦- کتاب صفنیا
در این کتاب صفنیا قوم را بیم می‌دهد و می‌گوید خدا هر قومی را که گناه کند، مجازات می‌کند. او همچنین از شکوه و عظمت اسرائیل که خدا به‌آن باز خواهد گرداند، سخن می‌گوید.
٣٧- کتاب حجی
این کتاب مربوط به‌زمانی است که قوم از اسارت بازگشته و به‌بازسازی خانه خدا پرداخته‌اند. چون در کار بازسازی سستی پیش می‌آید حجی از طرف خدا دستور می‌آورد که کار را به‌پایان برسانند.
٣٨- کتاب زکریا
زکریای نبی که معاصر حجی است، در این کتاب مردم را به‌بازسازی خانه خدا تشویق می‌کند. او همچنین از آمدن مسیح موعود خبر می‌دهد.
٣۹- کتاب ملاکی
ملاکی در زمانی زندگی می‌کند که خانه خدا بازسازی شده است، ولی کاهنان وظایف خود را در قبال آن انجام نمی‌دهند و مردم به‌گناه افتاده‌اند. او کاهنان و مردم را انذار می‌کند و به‌توبه دعوت می‌کند؛ همچنین از آمدن مسیح موعود خبر می‌دهد.
[↑] کتاب‌های قانونی و غیرقانونی عهد قدیم
گفتیم که یهودیان و مسیحان عهد قدیم را معتبر می‌دانند، اما در تعداد کتاب‌های آن اختلاف دارند و برخی تعداد کتاب‌های آن را ٣۹ و برخی ۴٦ می‌دانند. ریشه این اختلاف در تفاوت نسخه‌های عهد قدیم است.
پس از اشغال سرزمین فلسطین در قرن چهارم قبل از میلاد، به‌دست اسکندر، یهودیان در سراسر امپراتوری پراکنده شدند و به‌تدریج زبان مادری خود (عبری) را فراموش کردند و به‌زبان یونانی رو آوردند. در قرن سوم قبل از میلاد و در زمان حکومت بطلمیوس فیلادلفوس بر مصر، به‌امر او، یهودیان اسکندریه کتاب عهد قدیم را به‌زبان یونانی ترجمه کردند. این ترجمه به‌سبعینیه معروف است؛ چون گفته می‌شود که این کتاب را حدود هفتاد نفر ترجمه کرده‌اند.
نسخه سبعینیه با متن عبری تفاوتهایی دارد. مهمترین تفاوت آنها، این است که هفت کتاب در این نسخه موجود است که متن عبری آن در دست نیست. این کتاب‌ها عبارتند از: طوبیت، یهودیت، حکمت سلیمان، حکمت یشوع بن سیراخ، باروک، کتاب اول مکابیان و کتاب دوم مکابیان.
در دو قرن قبل از مسیحیت و یک قرن پس از آن، بسیاری از یهودیان، و نیز بعدا مسیحیان، از این نسخه استفاده می‌کردند، تا اینکه در حدود سال ۱٠٠ م. سران یهود شورایی تشکیل دادند و بر رسمیت ٣۹ کتاب که در متن عبری بود، رای دادند و اسفار هفتگانه موجود در ترجمه سبعینیه را غیر قانونی اعلام کردند. اما مسیحیان این نسخه را معتبر دانسته، به‌استفاده از آن ادامه دادند تا اینکه پروتستان‌ها در قرن شانزدهم به‌متن عبری بازگشتند و این هفت کتاب را غیررسمی اعلام کردند.
بنابراین، یهودیان و پروتستان‌های مسیحی متن عبری را قانونی می‌دانند و کتاب‌های عهد قدیم را ٣۹ عدد می‌شمرند و دو فرقه مسیحی کاتولیک و ارتدکس نسخه سبعینیه را معتبر دانسته، تعداد کتاب‌های عهد قدیم را ۴٦ می‌دانند.
هفت کتاب موجود در نسخه سبعینیه، اپوکریفا (Apocrypha) بهمعنای «مخفی و پوشیده» نامیده می‌شود. همچنین گاهی از آنها با عنوان «قانون» ثانوی» یاد می‌شود که بهمعنای اعتبار درجه دوم آن است. بخش اپوکریفایی عهدقدیم به‌فارسی ترجمه نشده است.
[ب] - عهد جدید
بخش دوم کتاب مقدس عهد جدید است که تنها مسیحیان آن را قبول دارند و یهودیان آن را معتبر نمیدانند. این بخش نیز مشتمل بر کتاب‌ها و رسالات متنوع و نیز مطالب گوناگونی است.
عهد جدید به‌زبان یونانی نوشته شده است و این در حالی است که حضرت عیسی و حواریون به‌زبان آرامی، که لهجهای از زبان عبری است، سخن میگفتهاند. علت این امر، این است که با کشورگشایی اسکندر و ایجاد یک امپراتوری بزرگ، زبان و فرهنگ یونانی در بسیاری از مناطق آن تبلیغ شد و زبان یونانی به‌عنوان زبان علمی و زبان دوم مورد توجه قرار گرفت، بهگونهای که بسیاری از مردم، بهخصوص در حوزه دریای مدیترانه، با این زبان آشنایی یافتند. هنگامی که رسولان مسیحی با مردم این مناطق سخن میگفتند و برای آنها مینوشتند، طبیعی بود که از زبان مشترک، یعنی یونانی، استفاده کنند.
نکتهای که درباره عهد جدید باید تذکر داد، این است که مسیحیان معتقدند حضرت عیسی هرگز کتابی نیاورده است و اصلا لازم نبوده است که کتابی بیاورد؛ چون پیامبران که واسطه بین خدا و بشرند از طرف خدا پیام و کتاب می‌آورند. ولی حضرت عیسی خود خداست و عین وحی است و تنها رفتار و گفتار او برای انسانها کافی است و آن را دیگران نگاشتهاند. پس باید توجه داشت که اعتقاد مسیحیان با آنچه در فرهنگ و متون اسلامی درباره حضرت عیسی و کتاب او وجود دارد متفاوت است[٦]
[↑] تقسیم‌بندی عهد جدید
عهد جدید به‌طور کلی به‌چهار بخش تقسیم می‌شود:
۱- زندگی‌نامه و سخنان حضرت عیسی: این بخش مشتمل بر چهار انجیل است که گفته می‌شود متی، مرقس، لوقا و یوحنا آنها را نگاشتهاند (کلمه انجیل، یونانی و بهمعنای مژده است). در واقع این چهار کتاب، سیره عملی و گفتاری حضرت عیسی هستند که افرادی آن را روایت می‌کنند. سه انجیل نخست سبکی یکسان دارند و مطالب مندرج در آنها هماهنگ است و با فرهنگ یهودی اختلاف چندانی ندارد. در این سه انجیل از الوهیت حضرت عیسی(ع) سخنی نیست. انجیل چهارم از نظر مطالب با سه انجیل دیگر متفاوت است و با فرهنگ یهودی سازگاری ندارد و در آن، الوهیت حضرت عیسی(ع) مطرح شده است. سه انجیل اول، اناجیل همنوا یا همدید (Synoptic) نامیده می‌شوند.
٢- تبلیغات و مسافرت‌های تبلیغی مبلغان مسیحی: در این بخش تنها یک کتاب بهنام اعمال رسولان وجود دارد که اقدامات حواریون و دیگر مسیحیان، بهخصوص پولس را بیان می‌کند.
٣- نامهها: حواریون و رسولان مسیحی صدر اول، نامههایی به‌‌شهرها و افراد مختلف نگاشتهاند که ٢۱ عدد از آنها در مجموعه عهد جدید وجود دارد. سیزده یا چهارده عدد از این نامهها از پولس و از هفت نامه باقیمانده، سه نامه به‌یوحنا، دو نامه به‌پطرس و دو نامه دیگر به‌یعقوب و یهودا منسوب است.
۴- رویا و مکاشفه: در این بخش نیز تنها یک کتاب وجود دارد که به‌یوحنا منسوب است و در پایان عهد جدید واقع شده است.
[↑] نگاهی به محتوای کتاب‌های عهد جدید
عهد جدید مشتمل بر ٢٧ کتاب است که عبارتند از:
۱- انجیل متی
متی فردی یهودی بود که برای رومیان باج و خراج میگرفت. این شغل نزد یهودیان مذموم بود. وقتی عیسی او را دعوت کرد او پذیرفت و از حواریون او شد. انجیل اول که غالب محققان برآنند که بین سالهای ٧٠ ٦۵ م. یعنی بیش از سی سال پس از حیات زمینی حضرت عیسی، نوشته شده به‌این حواری منسوب است. در این انجیل که با سنت یهودی مطابقت دارد و سخنی از الوهیت حضرت عیسی در آن نیست، نسب، تولد، کودکی، شروع به‌تبلیغ، موعظهها، معجزات، دستگیری، مصلوب شدن حضرت عیسی(ع) و سرانجام برخاستن او از میان مردگان، با تفصیل نسبی آمده است.
٢- انجیل مرقس
این انجیل، که کوتاه‌ترین و قدیمیترین اناجیل است و غالبا تاریخ آن را نیز به‌سال‌های ٧٠ ٦۵ م. بر میگردانند، به‌مرقس منسوب است. مرقس از حواریون نبوده، بلکه شاگرد خاص پطرس حواری بوده است. گفته می‌شود که او مطالب این انجیل را از پطرس نقل می‌کند. این انجیل از نظر محتوا و سبک، مانند انجیل متی است، با این تفاوت که مختصرتر است و قسمت‌هایی از زندگی عیسی، مانند تولد و کودکی او را در بر ندارد. پژوهندگان کتاب مقدس برآنند که متی و لوقا از این انجیل استفاده کرده‌اند.
٣- انجیل لوقا
لوقا پزشکی غیر یهودی بود که پس از حضرت عیسی به‌دست پولس ایمان آورد و شاگرد و همراه او شد. انجیل سوم و نیز کتاب اعمال رسولان را وی برای فردی بهنام تئوفیلوس نوشته است. با اینکه پولس مبدع الهیات عیسی خدایی است، ولی در دو کتاب منسوب به‌لوقا، که شاگرد خاص او بود، هیچ سخنی از الوهیت مسیح نیست و انجیل لوقا از نظر مطالب و سبک، شبیه دو انجیل قبل است. گفته می‌شود این انجیل همزمان با انجیل متی یا اندکی پس از آن نوشته شده است.
۴- انجیل یوحنا
این انجیل به‌یوحنا پسر زبدی منسوب است. یوحنا یکی از حواریون بود. وی در زمان حیات زمینی حضرت عیسی طفل خردسالی بود. در این انجیل هم، زندگی نامه و سخنان حضرت عیسی آمده است، ولی ویژگی بارز آن مسیح شناسی خاص آن است. در این انجیل، مسیح جنبه الوهی یافته و خدای متجسد گردیده است. غالب محققان امروزی تاریخ نگارش این انجیل را به‌پایان قرن اول، یعنی نزدیک به‌هفتاد سال پس از حضرت عیسی، برمیگردانند.
۵- کتاب اعمال رسولان
نویسنده این کتاب همان نویسنده انجیل سوم است و این امر از ابتدای کتاب مشخص است. پس این کتاب هم به‌شاگرد خاص پولس، یعنی لوقا، منسوب است. در هشت باب اول این کتاب، فعالیتها و تبلیغات حواریون حضرت عیسی، و در راس همه پطرس، مطرح شده است. در باب نهم سخن از ایمان آوردن ناگهانی پولس به‌میان می‌آید که تا قبل از آن یهودیای سختگیر و شکنجهگر مسیحیان بود. این کتاب از باب نهم به‌بعد، بیشتر بهمسافرتها و تبلیغات پولس می‌پردازد و از حواریون کمتر سخن می‌گوید. این کتاب قطعا پس از انجیل سوم نوشته شده است.
٦- نامه پولس به‌رومیان
در کتاب عهد جدید سیزده یا چهارده نامه به‌پولس منسوب است که محققان میگویند بین سالهای ٦٠ ۴۵ م. یعنی قبل از نگارش اناجیل، نگاشته شده‌اند. در همه این نامهها الهیات خاص پولس، که الهیات عیسی خدایی است، دنبال شده است. نامه اول به‌مسیحیان روم است. در این نامه بر این نکته تاکید می‌شود که نجات، تنها با ایمان به‌مسیح، حاصل می‌شود، نه با عمل کردن به‌شریعت.
٧- نامه اول پولس به‌قرنتیان
در این نامه پولس به‌سوالاتی که برای مسیحیان قرنتس پیش آمده پاسخ می‌دهد و مسائلی از قبیل اختلافات، فساد اخلاقی در کلیسا، ازدواج و روابط جنسی، نظام کلیسایی و رستاخیز را بیان می‌کند. او در پایان بر محبت تاکید می‌کند.
٨- نامه دوم پولس به‌قرنتیان
در این نامه پولس بیشتر مشکلاتی را که در راه تبلیغ مسیحیت برای وی پیش آمده، مطرح می‌کند. گویا می‌خواهد مسیحیان قرنتس را دلگرم کند.
۹- نامه پولس به‌غلاطیان
در این نامه پولس به‌مسیحیان غلاطیه گوشزد می‌کند که با عمل به‌شریعت به‌جایی نمیرسند، بلکه با ایمان نجات مییابند و آن هدیهای الهی است. گویا برخی از حواریون و یا فرستادگان آنها به‌غلاطیه رفته و از تعالیمی خلاف گفتههای پولس سخن گفته بودند.
۱٠- نامه پولس به‌افسسیان
گویا بین مسیحیان افسس به‌خاطر تفاوت‌های نژادی و زبانی اختلاف پیدا شده بود. پولس این نامه را از زندان برای حل اختلاف آنها می‌فرستد.
۱۱- نامه پولس به‌فیلپیان
در این نامه که باز در زندان نوشته شده، پولس به‌مسیحیان فیلپی گوشزد می‌کند که ایمان به‌مسیح چه شادی‌ها و سعادت‌هایی نصیب انسان می‌کند.
۱٢- نامه پولس به‌کولسیان
برای مسیحیان کولسی درباره انسانیت و الوهیت مسیح سوالی پیش آمده بود. آنها فردی را نزد پولس به‌زندان میفرستند. پولس این نامه را مینویسد و بر جنبه الوهیت مسیح تاکید می‌کند. در ضمن مطالب دیگری هم گوشزد می‌کند.
۱٣- نامه اول پولس به‌تسالونیکیان
در این نامه، پولس مسیحیان شهر تسالونیکی را به‌ایمان و زندگی پاک همراه با صبر و تحمل دعوت می‌کند و از آنها می‌خواهد منتظر ظهور مسیح باشند.
۱۴- نامه دوم پولس به‌تسالونیکیان
برخی از مسیحیان به‌بهانه انتظار مسیح دست از کار و زندگی شسته و به‌تنبلی روی آورده بودند. پولس در این نامه واقعیتهای زندگی را به‌آن‌ها گوشزد می‌کند.
۱۵- نامه اول پولس به‌تیموتائوس
تیموتائوس شاگرد پولس است که او را به‌رهبری کلیسای افسس گماشته بود. در این نامه برای او شرایط رهبری خوب را بیان می‌کند و از او می‌خواهد که تعالیمی را که درباره مسیح و انجیل به‌او آموخته است، از تحریف و تغییر حفظ کند.
۱٦- نامه دوم پولس به‌تیموتائوس
این نامه را پولس از زندان به‌عنوان وصیتنامه برای شاگرد خود تیموتائوس نوشته است و از او می‌خواهد که در راه مسیحیتی که او تعلیم داده است استقامت کند و زیر بار تعالیم دیگران نرود. پولس مشکلاتی را که در راه تبلیغ و بشارت تحمل کرده است، گوشزد می‌کند.
۱٧- نامه پولس به‌تیطس
تیطس یکی از شاگردان پولس است که او را به‌رهبری کلیسای کریت گماشته بود. در این نامه، او وظیفه یک رهبر خوب را بیان می‌کند و از او می‌خواهد که مردم آن شهر را از گناه باز دارد.
۱٨- نامه پولس به‌فلیمون
فلیمون از کسانی است که به‌دست پولس ایمان آورده است. غلام او از شهر کولسی میگریزد و به‌روم می‌رود. در آنجا به‌دست پولس ایمان می‌آورد. پولس او را به‌شهر کولسی می‌فرستد و در این نامه از فیلمون می‌خواهد که غلام خود را ببخشد و با او مثل برادر رفتار کند.
۱۹- نامه به‌عبرانیان
این نامه خطاب به‌مسیحیان یهودی الاصلی است که به‌شریعت یهودی پایبند بودند. نویسنده نامه به‌آن‌ها می‌گوید: این شریعت و اعمال با آمدن مسیح باطل شده است و ایمان به‌مسیح انسان را نجات می‌دهد. نویسنده این نامه مشخص نیست، اما از آنجا که مطالب آن شبیه گفتههای پولس است، برخی، نویسنده آن را پولس می‌دانند.
٢٠- نامه یعقوب
به گفته عهد جدید، یعقوب برادر حضرت عیسی بوده و به‌مقام اسقفی کلیسای اورشلیم رسیده است. در این نامه او بر خلاف گفتههای پولس به‌مسیحیان گوشزد می‌کند که ایمان تنها کافی نیست و باید به‌شریعت هم عمل کنند.
٢۱- نامه اول پطرس
این نامه به‌پطرس حواری منسوب است؛ وی مسیحیان آسیای صغیر را که زیر فشار و شکنجه بودند، به‌صبر و بردباری توصیه می‌کند و از آنها می‌خواهد که ایمان خود را از دست ندهند.
٢٢- نامه دوم پطرس
در این نامه که باز به‌پطرس منسوب است، مسیحیان به‌صبر و بردباری دعوت شده‌اند و حقایقی درباره ایمان مسیحی به‌آن‌ها گوشزد شده است.
٢٣- نامه اول یوحنا
در این نامه که به‌یوحنا، نویسنده انجیل چهارم، منسوب است، نویسنده مطالبی شبیه گفتههای پولس بیان می‌کند و نیز خطر کسانی را گوشزد می‌کند که مطالبی خلاف مسیحشناسی پولس تعلیم می‌دهند.
٢۴- نامه دوم یوحنا
این نامه ظاهرا خطاب به‌یک زن مسیحی صاحب مقام نوشته شده است و از او می‌خواهد که محبت و اطاعت را فراموش نکند و تعالیم غلط را نپذیرد. ولی از آنجا که این زن شناخته شده نیست، برخی احتمال می‌دهند که «بانوی گرامی»، کنایه از کلیسای مسیح باشد.
٢۵- نامه سوم یوحنا
در این نامه، که خطاب به‌یکی از رهبران کلیسا بهنام غایوس نوشته شده، دستوراتی درباره تشویق خادمان واقعی و توبیخ مخالفان داده شده است.
٢٦- نامه یهودا
در این نامه نویسنده خطر معلمان دروغین و مرتد را گوشزد می‌کند و مردم را از آنها برحذر می‌دارد.
٢٧- مکاشفه یوحنا
این کتاب که به‌یوحنا، نویسنده انجیل چهارم، منسوب است، کتابی است رمزی و سری که حوادث آینده را پیشگویی می‌کند و بنابراین نباید ظاهر آن را معیار قرار داد. این کتاب در زمانی نوشته شده که مسیحیان سخت تحت فشار و شکنجه بودهاند.
[↑] کتاب‌های قانونی و غیر قانونی عهد جدید
علاوه بر مجموعه کتاب‌های عهد جدید، اناجیل، رسالهها، اعمال و مکاشفات دیگری نیز وجود داشتهاند. تعداد اندکی از این نوشتهها سالم باقی مانده و از بقیه یا پارههایی باقی مانده است و یا تنها نام آنها در کتاب‌های دیگر به‌چشم میخورد. این مجموعه، که اپوکریفای عهد جدید خوانده می‌شود، در دو قرن اول نگاشته شده‌اند. از آیه اول انجیل لوقا برمیآید که افرادی که به‌نوشتن انجیل دست زدهاند، بسیار زیاد بودهاند:
- «از آن جهت که بسیاری دست خود را دراز کردند به‌سوی تالیف حکایت آن اموری که نزد ما به‌اتمام رسید چنان که آنانی که از ابتدا نظارگان و خادمان کلام بودند به‌ما رسانیدند، من نیز مصلحت چنان دیدم که همه را من البدایه به‌تدقیق در پیرفته به‌تو بنویسم‌ای تیوفلس عزیز (لوقا، ۱: ۴.۱)».
اما بین سالهای ٢٠٠ ۱۵٠ م. کلیسای اکثریت مسیحی، از میان کتاب‌های موجود، تنها این ٢٧ عدد را رسمی و قانونی اعلام کرده و بقیه را بیاعتبار دانسته است.
مسیحیان معتقدند پدران صدر اول کلیسا با تایید روحالقدس اینان را برگزیدهاند، همان طور که معتقدند نویسندگان این مجموعه را با تایید روحالقدس نگاشتهاند.
این نکته قابل ذکر است که آنچه به‌انجیل برنابا معروف است، نزد مسیحیان حتی اعتبار اپوکریفایی نیز ندارد و آنان جعلی و ساختگی بودن آن را قطعی می‌دانند. دانشمندان مسیحی میگویند، قدیمیترین نسخه این کتاب به‌قرن شانزدهم برمیگردد که بسیار متاخر است و میافزایند که متن آن را نیز یک مسیحی تازه مسلمان نگاشته است. در پایان ذکر دو نکته مناسب به‌نظر می‌رسد:
۱- شیوه ارجاع به‌کتاب مقدس
شیوه ارجاع به‌کتاب مقدس هم، مانند قرآن، با ارجاع به‌کتاب‌های معمولی متفاوت است؛ چرا که این کتاب چاپ‌ها و نسخ فراوان و متعددی دارد و نمیتوان با ذکر شماره صفحه به‌آن ارجاع داد. به‌همین دلیل برای ارجاع به‌این مجموعه، از شمارههای باب‌ها و آیهها استفاده می‌شود؛ برای مثال برای ارجاع به‌آیه دوم از باب پانزدهم سفر پیدایش مینویسم: سفر پیدایش، ٢: ۱۵ تنها کتاب مزامیر عنوان باب ندارد و به‌جای آن مزمور به‌کار رفته است، ولی باز شیوه ارجاع به‌همان صورت است. گفته می‌شود «مزامیر، ٣: ٢۱» و مقصود «مزامیر، مزمور سوم، آیه ٢۱» است.
٢- ترجمههای کتاب مقدس
از کتاب مقدس و یا قسمت‌هایی از آن، ترجمههای مختلفی در زبان فارسی وجود دارد. یکی از این ترجمهها ترجمهای قدیمی است که بخش عهد قدیم آن را فردی بهنام ویلیام گلن و به‌کمک فاضل خان همدانی و برخی دیگر، ترجمه کرده است. بخش عهد جدید آن را نیز هنری مارتین ترجمه کرده است. بخش عهد قدیم این ترجمه در سال ۱٨۵٦ و عهد جدید آن در سال ۱٨٧٦ به‌‌‌چاپ رسیده است. ترجمه این کتاب بسیار سنگین است.
ترجمه دیگر این کتاب به‌وسیله «انجمن پخش کتب مقدسه» صورت گرفته است. با اینکه این ترجمه نیز قدیمی است و چندان روان نیست، ولی معتبرترین ترجمه به‌زبان فارسی است. ترجمه دیگر، تحت عنوان «ترجمه تفسیری» در دست است که هرچند روان و به‌قلم امروزی است، ولی چون تفسیری است، برای استناد اعتبار ندارد. ترجمههای دیگری هم از قسمت‌های مختلف کتاب مقدس مخصوصا عهد جدید و اناجیل در دست است، از قبیل ترجمه عهد جدید از انتشارات انجمن کتاب مقدس و نیز ترجمه اناجیل اربعه به‌وسیله میرمحمدباقر بن اسماعیل حسینی خاتونآبادی. این ترجمهها نیز با اینکه ممکن است از دقت نظر برخوردار باشد، اعتبار ترجمه انجمن پخش کتب مقدسه را ندارند. از این رو، در نوشته‌های تحقیقی، معمولا بهترجمه انجمن پخش کتب مقدسه ارجاع داده می‌شود.
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- مسیحیان با اینکه زمان عهد قدیم و شریعت را با آمدن مسیح پایان یافته می‌دانند، ولی کتاب عهد قدیم را معتبر و مقدس می‌شمارند و از نکات دیگری که در این کتاب آمده استفاده می‌کنند در حقیقت، برخورد مسیحیان با احکام موجود در عهد قدیم، مانند برخوردی است که در اسلام با احکام نسخ شده می‌شود.
[٢]- دو زبان عبری و کلدانی از زبان‌های سامی و هم خانواده با عربی اند.
[٣]- رک: بخش هشتم کتاب «THE CHIEF WORKS OF BENEDICT DE SPINOZA» ترجمه این بخش در شماره اول فصل‌نامه هفت آسمان چاپ شده است.
[۴]- به‌گفته عهد قدیم، خدا ده فرمان مهم را به‌حضرت موسی وحی کرده است تا وی آنها را به‌بنی‌اسرائیل ابلاغ کند این دستورات که مشتمل بر اصول اعتقادی، احکام فقهی و امور اخلاقی است، در سفر خروج (باب بیستم) و سفر تثنیه (باب پنجم) به‌طور کامل آمده است.
[۵]- سبط که جمع آن اسباط است، بهمعنای فرزندزاده و نواده است در بنی‌اسرائیل دوازده طایفه وجود داشت، که هر یک به‌یکی از فرزندان یا نوادگان حضرت یعقوب منسوب بودند از دوازده پسر حضرت یعقوب، فرزندان لاوی وظیفه کهانت قوم را بر عهده داشتند و در میان قوم بنی‌اسرائیل پراکنده بودند گرچه اسباط بنی‌اسرائیل، همانند تعداد فرزندان یعقوب دوازده نفر هستند، اما سبط لاوی جزء این اسباط شمرده نمی‌شود از طرفی نام یوسف، پسر دیگر یعقوب نیز بین اسباط نیست، اما دو سبط از دوازده سبط، بهنام فرزندان اویند بنابراین اسباط بنی‌اسرائیل، بدون احتساب سبط لاوی، دوازده تن هستند.
[٦]- البته بین محققان در این باره که اناجیل موجود از چه منبعی استفاده کرده‌اند اختلاف است برای مثال برخی از آنان یک منبع فرضی با علامت اختصاری«Q» (مخفف کلمه آلمانی «Quelle») بهمعنای منبع را مطرح کنند و میگویند برخی از اناجیل باید از این منبع استفاده کرده باشند.
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ سلیمانی اردستانی، عبد الرحیم، درآمدی بر شناخت کتاب مقدس، هفت آسمان، تابستان ۱٣٧٨ - شماره ٢؛ برگرفته از منایع زیر:۱- کتاب مقدس، انجمن پخش کتب مقدسه.
٢- ترجمه تفسیری کتاب مقدس.
٣- آشتیانی، جلال الدین، تحقیقی در دین یهود، نشر نگارش، ۱٣٦٨
۴- توفیقی، حسین، نگاهی به‌ادیان زنده جهان، مرکز مدیریت حوزههای علمیه خواهران، ۱٣٧٧
۵- ساموئل، شولتز، عهد عتیق سخن می‌گوید، ترجمه مهرداد فاتحی، شورای کلیساهای جماعت ربانی، آموزشگاه کتاب مقدس.
٦- سی. تنی، مریل، معرفی عهد جدید، ترجمه ط. میکائیلیان، انتشارات حیات ابدی، ۱٣٦٢
٧- فیلسون، فلوید، کلید عهد جدید، ترجمه مسعود رجبنیا، انتشارات نور جهان، ۱٣٣٣
٨- میشل، توماس، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱٣٧٧
