[ژورنالیسم در افغانستان] [خبرنگاران افغان]
میرویس جلیل (زادۀ ۱٣۴٨ خ - درگذشتۀ ۱٣٧٣ خ)، خبرنگار جسور افغان که برای بخش جهانی بی‌بی‌سی در افغانستان کار می‌کرد[۱].
[↑] زندگی‌نامه
میرویس جلیل فرزند دکتر عبدالجلیل، در سال ۱٣۴٨ خورشیدی، در استان (ولایت) لغمان زاده شد. تحصیلات خود را در ایام مهاجرت در دیار غربت (پاکستان) به پایان برد و در همان‌جا به صف کارمندان بی‌بی‌سی پیوست و در فرصت کمی با ارایه گزارش‌های داغ صحنه‌های درگیری در کابل به مشهورترین خبرنگار وقت مبدل شد[٢].
به گفتۀ عزیزاحمد بارز، یکی از همکاران دیرینۀ میرویس جلیل، وی «یکی از خبرنگاران جسور بی‌بی‌سی فارسی و پشتو دهه نود در افغانستان بود» و نخستین اشتباهی وی این بود که در سال ۱۹۹٣ میلادی، در گزارشی به رادیوی بی‌بی‌سی گفت: «نیروهای دولتی (نیروهای جهادی ربانی - مسعود) در یک حملۀ برق‌آسا نیروهای حزب اسلامی حکمتیار و جنرال دوستم را از تپه مرنجان و بالاحصار بیرون راندند.» این خبر، عقده رهبران این گروه‌ها را بر انگیخت[٣]. بارز می‌نویسد:
- من و میرویس دوستان و همکار مطبوعاتی بودیم ... روز ۱٠ جنوری ۱۹۹٣ من، میرویس و یک خبرنگار امریکایی به‌رانندگی امیرشاه که فعلاً خبرنگار «اسوشیت پرس» در کابل است، راهی چهارآسیاب (مقر گلبدین حکمتیار) جهت مصاحبه با وی شدیم. میرویس با اعضای دفتر حکمتیار آشنایی داشت و قبلاً وقت مصاحبه گرفته بود، هنگامی‌که از کنار بالاحصار کابل رد می‌شدیم، چندین لندکلوزر به‌رنگ نخدی داشت از مقر بالاحصار بیرون می‌شد، میرویس گفت این موترها شبیه‌ی موترهای حکمتیار هستند. زمانی‌که به مقری حکمتیار به چهارآسیاب رسیدیم، شخصی که به‌قول میرویس یکی از منشی‌های حکمتیار بود، ما را به دفترکار وی دعوت کرد. اما بعد از چند دقیقه انتظار افراد حکمتیار برای ما جواب دادند که «صدراعظم با رهبران احزاب ملاقات دارند و مشغول‌اند؛ بنابراین، نمی‌تواند با شما مصاحبه انجام دهند. اما وعده می‌دهند که در هفته آینده شما را در کابل جهت مصاحبه بپذیرند»
ما در بازگشت از چهارآسیاب از راه تپه‌های مشرف بر خیرآباد و قصر دارامان به‌طرف کابل حرکت کردیم؛ در راه سری زدیم به دفتر حزب وحدت اسلامی در کارته سوم، میرویس می‌خواست با عبدالعلی مزاری مصاحبه کند. اما از جانب دفتر آقای مزاری نیز جواب رد داده شد. شام بود که به کابل بر گشتم میرویس گفت: «احتمالاَ جنگی آغاز خواهد شد.» دقیقاً ساعت چهار صبح روز شنبه ۱۱ جنوری ۱۹۹٣، کودتای به‌رهبری گلبدین حکمتیار، صدراعظم وقت، علیه نیروهای دولت پروفسور ربانی آغاز گردید که در فرجام به شکست مواجه شد. اما در نتیجه‌ی این جنگ قدرت چه خانواده‌هایی که عزیزان‌شان را از دست دادند و کابل به مخروبه‌ای مبدل شد که هنوز هم اثرات آن به‌وضوح دیده می‌شود.
کودتای ۱۱ جنوری و تلفات ناشی از آن نفرت زیاد را در دل هر شهروند آشکار و نهان داشت که میرویس جلیل نیز نمی‌توانست از این امر مثتثنی باشد. وی بدون جانبداری جسورانه‌تر از گذشته، وقایع افغانستان را که در پایتخت جریان داشت، انعکاس می‌داد که باعث خشم جنگ‌افروزان می‌گردید. وی چندبار از طرف اداره‌ی امنیت ملی فراخوانده شد و از این اداره در آغاز هراس داشت؛ ولی بعدها[جانبداری از] همه طرف‌های جنگ را نادیده می‌گرفت و به ارائه وقایع بی‌طرفانه جنگ می‌پرداخت.[۴]
پس از آن، میرویس برای مدتی به اسلام‌آباد رفت. زمانی که به کابل بازگشت، تصمیم داشت به چهارآسیاب برود و با گلبدین حکمتیار مصاحبه کند. بارز می‌نویسد:
- شام ٢٨ جولای ۱۹۹۴، برایم زنگ زد و از من دعوت کرد که فردا اگر ممکن باشد چای صبح را باهم بنوشیم. من نیز رفتم به دفتر بی‌بی‌سی که در سرک ۱٣ وزیر محمداکبرخان واقع است. وی ضمن صحبت‌های در مورد آژانس، خبرنگار ایتالیایی را که قرار بود باهم جهت مصاحبه با گلبدین حکمتیار به چهارآسیاب بروند، برایم معرفی کرد و از من نیز خواهش کرد اگر علاقه دارم با آن‌ها به چهارآسیاب بروم. اما من نسبت مصروفیت که داشتم، معذرت خواستم. هنگامی‌که داشتیم صبحانه می‌خوردیم، خبرنگار ایتالیایی خون‌بینی شد؛ ما همه او را کمک کردیم تا به‌حالت عادی برگردد. لحضاتی بعد، من، میرویس و خبرنگار ایتالیایی با ماشین شریف ولید - که وی بعدها نیز به‌عنوان خبرنگار رادیوی بی‌بی‌سی مشغول کار شد - از وزیراکبرخان حرکت کردیم. آن‌ها مرا در خانه‌ام، در کوجه گل‌فروشی شهرنو پیاده کردند و راهی سفر بی‌بازگشت چهارآسیاب شدند.
ساعت ۴:۱۵ بعد از ظهر ٢۹ جولای ۱۹۹۴، اتفاقاً رادیو را روشن کردم که رادیو «حزب اسلامی» خبر شهادت میرویس جلیل را پخش کرد. اما هیچ توضیحی نداد که وی در کجا و توسط چه کسی به شهادت رسیده است. فکر می‌کنم که هنگام پخش خبر شهادت میرویس همراهان وی به محل کار خود نرسیده بودند. چگونه رادیو حزب اسلامی پیش‌تر از همه به خبر مرگ میرویس جلیل دست یافت؟ بعداَََ جنازه میرویس شهید از ساحه‌ی چهلستون که توسط نیروهای حزب اسلامی اداره می‌شد، یافت شد که ده‌ها مرمی (گلوله) را به‌جان وی شلیک کرده بودند[۵].
همو می‌افزاید: «در ماه‌های آخر حیات‌اش، از من خواهش کرد که در تأسیس «آژانس خبری مستقل» با وی همکاری کنم، متعهد شدیم که باهم کار نمایم، میرویس با مقامات دولت وقت در حال رایزنی جهت کسب اجازه کار آژانس بود. هنوز اجازه رسمی دولت وقت حاصل نشده بود که میرویس به شهادت رسید.»[٦]
میرویس جلیل، در ٢۹ جولای ۱۹۹۴، پس از مصاحبه با گلبدین حکمتیار در چهارآسیاب، در حالی که خبرنگار ایتالیایی همراه او بود، در منطقه چهلستون کابل توسط افراد نقاب‌پوش با ضرب گلوله به قتل رسید. در گزارش‌های نشر شده، از جرح و ضرب بیشتر از ٢٠ گلوله در نواحی سر و سینه‌ی وی نقل شده است. اما رازهای در قتل میرویس جلیل نهفته است که تا اکنون بازگو نشده است و هیچ مرجع مستقلی هم در این زمینه، تحقیقی انجام نداده است. وی، قبل از کشته‌شدن، بارها از جانب احزاب مختلف مجاهدین، تهدید به مرگ شده بود[٧]. پرسش بی‌پاسخ این است که چه گروهی او را کشته است؟
مرکز خبرنگاران افغانستان، دربارۀ قتل میرویس جلیل، گزارش بی‌بی‌سی از کابل را چنین نقل می‌کند:
- کابل - ۴ سرطان ۱٣٧٣: میرویس جلیل، شهروند افغانستان و از اهالی ولایت لغمان که برای بخش فارسی و پشتوی رادیو بی‌بی‌سی کار می‌کرد، بعد از مصاحبه با گلبدین حکمتیار از رهبران مجاهدین در حومه کابل، و در راه بازگشت به این شهر کشته شد.
وی در اوج جنگ‌ها داخلی میان احزاب مختلف مجاهدین که بعد از سقوط رژیم کمونیستی کشور را به ویرانه‌ای تبدیل کرده بودند، خبرنگاری فعال و جسور بود که اوضاع جنگ را از طریق بی‌بی‌سی به‌عنوان یگانه رادیوی پیشتاز در آن زمان، بازتاب می‌داد.
جسد میرویس جلیل از منطقه چهلستون کابل پیدا شد. او یک شب قبل از مرگ در خبری از وضعیت جنگ در کابل گفته بود که «با نیروهای دولتی در تپه مرنجان قرار دارد و این تپه به کنترل نیروهای دولتی در آمده است.»
نیروهای دولتی در آن زمان به نظامیان طرفدار برهان‌الدین ربانی اطلاق می‌شد. ربانی که رئیس دولت مجاهدین بود با طرفداران حزب اسلامی گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی در جنگ بود.
وحیده مِژده، نویسنده و پژوهشگر براین باور است که میرویس جانش را با پخش این خبر از دست داد.[٨]
اما بی‌بی‌سی بدون متهم‌کردن گروه خاص، می‌گوید: «میرویس جلیل در دهه ۹٠ میلادی به‌دست گروه‌های مسلح افغان کشته شد.»[۹]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- گوشه‌هایی از فجایع جنگ‌های کابل از لابلای اسناد «سازمان عفو بین‌الملل» (بخش نخست)، سایت اینترنتی حزب همبستگی افغانستان
[٢]- بارز، عزیزاحمد، یادی از شهدای راه آزادی بیان و حقوق بشر، سایت اینترنتی گفتمان؛ و همچنین «شهدای راه آزادی»، وبگاه بارز
[٣]- همان‌جا
[۴]- همان‌جا
[۵]- همان‌جا
[٦]- همان‌جا
[٧]- گوشه‌هایی از فجایع جنگ‌های کابل از لابلای اسناد «سازمان عفو بین‌الملل» (بخش نخست)، پیشین
، [٨]- میرویس جلیل، خبرنگار رادیو بی بی سی، مرکز خبرنگاران افغانستان؛ قابل یادآوری است که لحن این خبر به‌ویژه این عبارت «نیروهای دولتی در آن زمان به نظامیان طرفدار برهان‌الدین ربانی اطلاق می‌شد»، با تاریخ نشر خبر (۴ سرطان ۱٣٧٣ خورشیدی) سازگار نیست. زیرا، اگر گزارش در این تاریخ نشر شده باشد، دولت ربانی هنوز پا بر جا بود.
[۹]- کشته‌شدن خبرنگار بی‌بی‌سی در هلمند، وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی (بخش افغانستان): يکشنبه ٠٨ ژوئن ٢٠٠٨ - ۱۹ خرداد ۱٣٨٧
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
