فهرست مندرجاتمغز انسان
(۱٠ حقیقت جالب درباره مغز انسان)
- مغز انسان بسیار بزرگ است...
- ... اما در حال کوچک شدن است
- مغز انسان انرژی خوار است
- چین‌خوردگی‌های مغز انسان را هوشمند می‌کنند
- بیشتر سلول‌های مغز نورون‌ها هستند
- مغز باشگاهی خصوصی است
- مغز در ابتدا به شکل لوله‌ای کوچک است
- مغز کاملاً تکامل نیافته است
- مغز هرگز از تغییر دست بر نمی‌دارد
- زنان از این پس دیگر ونوسی نیستند
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
[قبل] [بعد]
در گزارشی به ۱٠ حقیقت دربارۀ مغز انسان که شاید بسیاری آن‌ها را ندانند، پرداخته شده و تفاوت‌های مغز انسان‌های گذشته و مدرن، زنان و مردان را مورد بررسی قرار گرفته است.
طی تاریخ مغز انسان در نادیده گرفته‌شدن خود نقش بسیار خوبی را ایفا کرده است. تمامی انسان‌ها از مصریان باستان گرفته تا ارسطو اهمیت چندانی به نقش ماده مرموزی که میان دو گوش انسان قرار گرفته است، نداده‌اند.
آناتومی‌شناس معروف «گالن» به مغز به‌عنوان فرمانده حرکات و صحبت کردن بدن انسان اعتبار داد، اما حتی او نیز توجه چندانی به ماده سفید و خاکستری مغز نداشت. بر اساس گزارش «لایو ساینس» امروزه تحقیقات و پیشرفت‌های تکنولوژیکی امکان مشاهده نزدیک مغز انسان را به‌وجود آورده است و یافته‌هایی که به‌واسطه این تکنولوژی‌ها به‌دست آمده‌اند می‌توانند افرادی مانند گالن را نیز شگفت‌زده کند:
[↑] مغز انسان بسیار بزرگ است...
میانگین وزن مغز یک فرد بالغ ۱،٣ تا ۱،۴ کیلوگرم است. برخی از جراحان مغز و اعصاب بافت مغز زنده را مانند خمیردندان و مواد نیمه‌جامد دیگر توصیف می‌کنند که در حدود ٨٠ درصد از محتوی جمجمه انسان را مغز فرا گرفته است و مابقی این جمجمه از میزان یکسانی خون و مایع نخاعی انباشته شده است. به بیانی دیگر، حجم مواد انباشته‌شده در جمجمه انسان با گنجایش بطری دو لیتری آب معدنی برابری می‌کند.
[↑] ... اما در حال کوچک شدن است
انسان‌های ماقبل تاریخ از مغزهای بسیار بزرگ‌تری برخوردار بوده‌اند و مطالعات نشان می‌دهند مغز انسان از پنج هزار سال پیش تا کنون در حدود ۱۵٠ سانتی‌مترمکعب کوچک‌تر شده است که این میزان با ۱٠ درصد از کل حجم مغز برابری می‌کند. تا کنون دلیل این کاهش حجم مغز مشخص نشده، اما برخی بر این باورند این کاهش حجم با افزایش کارایی مغز همراه شده است.
برخی دیگر بر این باورند که به‌دلیل عدم نیاز به فک‌های مقاوم برای جویدن مواد غذایی سخت، جمجمه انسان رو به کوچک‌ترشدن گذاشته است. با این همه تا کنون شاهدی بر این موضوع که کوچک‌شدن مغز از میزان هوشمندی انسان‌ها کاسته است یا نه به‌دست نیامده است.
[↑] مغز انسان انرژی خوار است
این عضو حیاتی که تنها دو درصد از وزن بدن را تشکیل می‌دهد در حدود ٢٠ درصد از اکسیژن و ٢۵ درصد از گلوکز خون را مصرف می‌کند. این میزان مصرف انرژی مباحثاتی را در میان دانشمندان به راه انداخته است تا دریابند چه ماده غذایی منجر به تکامل یافتن مغز بزرگ در انسان شده است.
در ابتدا گوشت به‌عنوان عامل آغاز این تکامل انتخاب شد اما به‌دلیل غیر قابل اتکا بودن این منبع غذایی دانشمندان گیاهان غنی از انرژی را به‌عنوان ماده غذایی انتخاب کردند که باعث تکامل یافتن مغز انسان و بزرگ‌شدن آن شده است. از دیگر نظریه‌هایی که برای توضیح بزرگ‌شدن مغز ارائه شده‌اند می‌توان به تغییرات آب‌وهوایی، نیاز محیطی و رقابت‌های اجتماعی اشاره کرد.
[↑] چین‌خوردگی‌های مغز انسان را هوشمند می‌کنند
سطح مغز انسان از شیارهای عمیقی در هم پیچیده‌شده و از فرورفتگی‌ها (Sulci) و برآمدگی‌ها (Gyri) تشکیل شده است. این سطح غشای مغزی خوانده شده و منزلگاه ۱٠٠ بیلیون نورون یا سلول عصبی است. این ساختار پیچیده به مغز امکان می‌دهد تا در فضایی کوچک بیشتر فشرده شده و در نتیجه قدرت پردازش آن افزایش پیدا کند.
[↑] بیشتر سلول‌های مغز نورون‌ها هستند
دیدگاه قدیمی که انسان تنها از ۱٠ درصد از مغزش استفاده می‌کند دیدگاهی نادرست است؛ اما اکنون آشکار شده است زمینه به‌وجود آمدن این دیدگاه در واقع این است که نورون‌ها تنها ۱٠ درصد از مغز انسان را تشکیل می‌دهند. بقیه سلول‌های مغزی که بیش از نیمی از وزن مغز را به‌خود اختصاص داده‌اند سلول‌های Glia نام دارند که به‌زبان یونانی به‌معنی چسب است.
از این رو در گذشته عصب شناسان معتقد بودند این سلول‌ها برای در کنار هم نگاه داشتن نورون‌ها در مغز قرار دارند اما مطالعات جدید نشان داده‌اند که نقش این سلول‌ها محافظت و ایجاد ایمنی برای رشد و عملکرد سیناپس‌ها است.
[↑] مغز باشگاهی خصوصی است
ساختاری از سلول‌ها در سیستم خونی مغز که دیواره خونی-مغزی نام دارد مانند نگهبانان در باشگاه‌های خصوصی تنها به چند مولکول اجازه ورود به بخش اصلی سیستم عصبی یعنی مغز را می‌دهد. مویرگ‌هایی که تغذیه مغز را به‌عهده دارند در کنار سلول‌هایی که به یکدیگر چسبیده‌اند از ورود مولکول‌های بزرگ جلوگیری می کنند، تنها پروتئین‌های ویژه‌ای اجازه دارند موادغذایی و مواد دیگر مورد نیاز مغز را به داخل ببرند.
این دیواره در عین محافظت از مغز گاه می‌تواند از ورود داروهای حیاتی به مغز نیز جلوگیری کنند. تنها راهی که تا کنون توانسته است ورود داروها از میان این مانع مغزی را امکان‌پذیر سازد فناوری نانو بوده است. در مطالعاتی که در سال ٢٠٠۹ در رابطه با درمان سرطان انجام گرفته بود دانشمندان توانستند نانو ذرات ویژه‌ای را از میان این دیواره عبور داده و به دیواره تومورهای سرطانی اتصال دهند. در آینده می‌توان با ترکیب نانو ذرات و داروهای شیمی درمانی روشی موثر برای از بین بردن تومورهای مغزی به‌وجود آورد.
[↑] مغز در ابتدا به شکل لوله‌ای کوچک است
پایه‌های مغز در اولین روزهای شکل‌گیری جنین بنا گذاشته می‌شوند. سه هفته پس از شکل گرفتن جنین لایه‌ای از سلول‌های بنیادین که صفحه عصبی نام دارد شکل گرفته و به لوله‌ای عصبی تبدیل می‌شود. این نسج در واقع سیستم مرکزی عصبی را به‌وجود می‌آورد. لوله عصبی از ابتدایی‌ترین مراحل رشد جنین شکل گرفته و از دیگر بخش‌ها متمایز می‌شود و شکل‌گیری نورون‌ها و دیگر سلول‌ها نیز از سه ماهه دوم آغاز خواهد شد. چین‌خوردگی‌های مغز بسیار دیر آغاز می‌شود و در ٢۴ هفتگی تعداد بسیار کمی از این چین‌خوردگی‌ها بر روی سطح مغز مشاهده می‌شود.
[↑] مغز کاملاً تکامل نیافته است
نقطه اوج رشد ماده خاکستری مغز به دوران بلوغ انسان تعلق دارد و در دوران نوجوانی و با گسترش بخش‌های قدامی مغز که با قضاوت و تصمیم‌گیری در ارتباطند تکامل بیشتری پیدا می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند بخش‌هایی که با عملکرد چندگانه انسان در ارتباط است تا ۱٦ یا ۱٧ سالگی به‌طور کامل تکمیل نمی‌شوند و بسیاری از دیگر توانایی‌های مغز تا ٢٠ سالگی به تکامل می‌رسند.
[↑] مغز هرگز از تغییر دست بر نمی‌دارد
زمانی دانشمندان بر این باور بودند که با پشت‌سر گذاشتن جوانی، توانایی شکل‌گیری اتصالات نورونی جدید نیز در انسان متوقف می‌شود. دیدگاهی که در سال ٢٠٠٧ مردود اعلام شد و دانشمندان دریافتند مغز در شرایط مختلف توانایی تشکیل دادن نورون‌های جدید را دارد و مغز می‌تواند در دوران بزرگ‌سالی نیز اتصالات جدید نورونی بسازد. همچنین تحقیقات بر روی مراقبه یا مدیتیشن نشان داده است تمرین‌دادن شدید مغز می‌تواند ساختار و عملکرد مغز را تغییر دهد.
[↑] زنان از این پس دیگر ونوسی نیستند
فرهنگ‌های عام می‌گویند مغز زن و مرد با یکدیگر تفاوت دارند. درست است که هورمون‌های زنان و مردان بر روی گسترش مغز تأثیرات متفاوتی دارد و تا کنون تفاوت‌هایی در زمینه شیوه‌های احساس دارد، تصمیم‌گیری‌های اجتماعی و کنار آمدن با فشارهای روحی میان زنان و مردان کشف شده است؛ اما در واقع بیشترین بخش مغز و قدرت مغزی زنان و مردان با یکدیگر یکسان‌اند[۱].
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- ۱٠ حقیقت جالب درباره مغز انسان، وبسایت خبری - تحلیلی فرارو: کد خبر: ۴۶۷۳۴، ۱۲ ارديبهشت ۱۳۸۹
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ وبسایت خبری - تحلیلی فرارو
