فهرست مندرجاتواژههای قرآن
(الکریم)
[قبل] [بعد]
[↑] کریم (الکریم)
کریم (الکریم)، یکی از اسمای حسنای خداوند. کریم، از ریشۀ کرم، در لغت به معانی صفوح (بخشاینده)، حسَن، شریف و در کل اسمی جامع ِ همۀ خیرات و فضایل و امور پسندیده است[۱]. هم‌چنین آن را به‌معنای کسی که خیر بسیار می‌رساند و چیزی که نفعش دوام دارد معنا کرده‌اند[٢]. اکرم (صفت تفضیلی از ریشۀ کرم) نیز در برخی منابع به‌معنای کریم آمده و یکی از اسمای خداوند دانسته شده است[٣]. فخر رازی[۴] نیز در صفت ذی‌الجلال و الاکرام، إکرام را به‌معنای کریم و اخص از إنعام دانسته است.
کریم ٢٧ بار در قرآن به کار رفته، که فقط در دو آیه، یکی به عنوان اسم خدا[۵] و دیگری به عنوان صفت خداوند[٦]، است. کریم در قرآن، برای وصف رسول، کتاب (قرآن)، عرش، ملک، مقام، رزق، اجر، قول، مدخل و زوج نیز به کار رفته است[٧].
در روایاتی که در آن‌ها اسمای خداوند احصا شده، کریم یکی از ۹۹ اسم حسنای الهی است[٨].
بر اساس آنچه مفسران و شارحان اسماءالله ذکر کرده‌اند، کریم به سه مفهوم اساسی اشاره دارد: ۱) جواد، یعنی بخشنده‌ای که بسیار و بدون هیچ مانعی می‌بخشد و کفران و عصیان بندگان در بخشش او اثری ندارد و به معنای والا‌تری یعنی کسی که همۀ افعالش احسان و انعام است. ٢) صفوح، یعنی کسی که از گناه درمی‌گذرد و عفو می‌کند و برتر از آن، گناه را به حسنه بدل می‌کند. ٣) عزیز[۹]. کریم را به معانی دیگری نیز دانسته‌اند، از جمله کسی که به وعدۀ خویش وفا می‌کند، کسی که امید آرزومندان را ناامید نمی‌کند، و کسی که مستغنی از غیر است و بر عطای خود منت نمی‌گذارد[۱٠]. زجاج[۱۱]، باتوجه به‌معنای لغوی کریم، اساس معنای آن را شتاب به سوی امور خیر دانسته و گفته که خداوند اکرم الاکرمین است، زیرا سبب هر خیر و آسان‌کنندۀ آن است.
کریم از جمله اسمای خداوند است که بر انسان نیز اطلاق می‌شود، اما در معنایی متفاوت؛ برای انسان، مجازی است و برای خداوند، حقیقی[۱٢]. البته غزالی[۱٣]، با برشمردن صفات شخص کریم، اشاره کرده است که انسان، با تکلف و سختی، برخی از این معانی را می‌تواند کسب کند،اما تأکید کرده که کریم مطلق، فقط خداوند است. هم‌چنین حلیمی[۱۴]، با اشاره به وسعت عطایای الهی، خداوند را سزاوارتر به اسم کریم دانسته است.
کریم را از سویی، به اعتبار این‌که صفت نقص (دنائت) را از خداوند نفی می‌کند، از صفات ذات می‌توان به‌شمار آورد. این نفی دنائت به سبب صفات جلال خداوند دانسته شده است. از سوی دیگر، به اعتبار این‌که فضل و بخشش پیش از همه از خداوند آغاز شده است، کریم از صفات فعل به‌شمار می‌آید. به این معنا، کریم حاصل فضل و جود خداوند است[۱۵].
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- رجوع کنید به ازهری، ابن‌عبّاد، جوهری، ذیل مادّه
[٢]- کفعمی، ص ۴۵
[٣]- رجوع کنید به ابن بابویه، ص ٢٠٠؛ بیهقی، ص ٧۵
[۴]- فخر رازی، چ ۱٣٦۴، ص ٣۴٢
[۵]- سورۀ نمل: آیۀ ۴٠
[٦]- سورۀ انفطار: آیۀ ٦
[٧]- رجوع کنید به عبدالباقی، ذیل واژه؛ برای توضیح برخی عبارات رجوع کنید به ابوحاتم رازی، صص ۱٠۵-۱٠٦؛ ازهری، ذیل مادّه
[٨]- برای نمونه، رجوع کنید به ابن ماجه، ص ۱٢٧٠؛ ابن بابویه، صص ۱۹۴-۱۹۵، ٢۱۹-٢٢٠؛ اصفهانی، ص ۱٣۱؛ قس ابن بابویه، صص ۱۹٠-۱۹۱؛ کلینی، ج۱، ص ۱۱٢، که در روایتی از امام صادق علیه السلام، کریم یکی از ٣٦٠ اسم خداوند است
[۹]- رجوع کنید به زجاجی، ص ۱٧٦-۱٧٧؛ ابن بابویه، ص ٢۱٣؛ طوسی، ذیل انفطار: ٦؛ بیهقی، ص ٧٣؛ طبرسی، ذیل نمل: ۴٠؛ فخررازی، ۱۹٣۴، ذیل انفطار: ٦، نمل: ۴٠
[۱٠]- رجوع کنید به ابوحاتم رازی، ج ۱، ص ۱٠٦؛ قشیری، صص ٦٢-٦٣؛ غزالی، ص ٧۵
[۱۱]- رجوع کنید به: زجاج، صص ۵٠-۵۱
[۱٢]- سمعانی، ص ٣٢٧؛ فخر رازی، ۱۹٣۴، ج ۱۵، ص ٦٧
[۱٣]- رجوع کنید به: غزالی، ص ٧۵
[۱۴]- حلیمی، ج ۱، ص ٢٠۱
[۱۵]- رجوع کنید به: ابن‌فورک، ص ۴٦؛ قاضی عبدالجبار، ج ۴، صص ٢۱٢-٢۱٣؛ قشیری، ص ٦٢
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
فیروزه صادق‌زاده دربان، کریم (الکریم)، دانشنامۀ جهان اسلام (پایگاه اطلاع‌رسانی متعلق به بنياد دايرةالمعارف اسلامی)، جلد سوم؛ برگرفته از منابع زیر:
□ ابن‌بابویه، التوحید، چاپ سید هاشم حسینی طهرانی، قم ۱٣۵٧ش؛
□ اسماعیل بن‌عبّاد، المحیط فی اللغه، چاپ محمد حسن آل‌یاسین، بیروت ۱۹۹۴م؛
□ ابن‌فورک، محمدبن حسن، مجرد مقالات الشیخ ابی‌الحسن اشعری، چاپ دانیل ژیمارت، بیروت ۱۹٨٧م؛
□ ابن ماجه، سنن، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، بی‌جا، بی‌تا ؛
□ منصوربن محمد ازهری، تذهیب اللغه، چاپ علی حسن هلالی، مصر ۱٣٨۴؛
□ اصفهانی، حافظ ابونعیم، جزء فی طرق حدیث «إن الله تسعه و تسعین اسما»، چاپ مشهوربن حسن بن سلمان، مدینه ۱۴۱٣؛
□ بیهقی، احمدبن حسین، الاسماء و الصفات، چاپ عمادالدین احمد حیدر، بیروت؛
□ حسین‌بن حسن حلیمی، المنهاج فی شعب الایمان، چاپ حلیمی محمد فوده، بیروت ۱٣۵٨/۱۹٧۹؛
□ جوهری، صحاح، تاج اللغه و صحاح العربیه، چاپ احمد عبدالغفور عطار، تهران ۱٣٦٨ش؛
□ ابوحاتم رازی، الزینه فی الکلمات الاسلامیه العربیه، چاپ حسین‌بن فیض الله همدانی، قاهره، ۱۹٧۵م؛
□ محمدبن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره ۱۹٣۴، افست تهران ۱٣٦٣؛
□ همو، لوامع البیانات شرح اسماء الله تعالی و الصفات، چاپ طه عبدالرئوف، تهران ۱٣٦۴ش؛
□ زجاج، ابراهیم‌بن سری، تفسیر اسماء الله الحسنی، چاپ احمد یوسف دقاق، [قاهره] ۱٣۹۵/۱۹٧۵؛
□ زجاجی، عبدالرحمان‌بن اسحاق، اشتقاق اسماءالله، چاپ عبدالحسین مبارک، بیروت ۱۴٠٦/۱۹٨٦؛
□ سمعانی، احمدبن ابوالمظفر، روح الارواح فی شرح الاسماء الملک الفتاح، چاپ نجیب مایل هروی، تهران، ۱٣٦٨ش؛
□ طبرسی؛
□ طوسی؛
□ عبدالباقی، محمد فؤاد، معجم المفهرس لالفاظ القران الکریم، قاهره ۱۹٣۴م؛
□ غزالی، محمدبن محمد، المقصد الاسنی فی شرح اسماءالله الحسنی، بی‌جا ۱۹٦۱م؛
□ قاضی عبدالجبار، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، چاپ محمد مصطفی حلمی و ابوالوفا غنیمی تفتازانی،[ قاهره] بی‌تا؛
□ قشیری، عبدالکریم، التبحیر فی التذکیر، چاپ ابراهیم بسیونی، قاهره ۱۹٨٦م؛
□ کفعمی، ابراهیم‌بن علی، المقام الاسنی فی تفسیر الاسماء الحسنی، چاپ فارس حسون، قم ۱۴۱٢ق؛ کلینی.
