 |
|
بند سلما
فهرست مندرجات
- پیشینه‌ی تاریخی
- موقعیت جغرافیایی
- هدف و ظرفیت
- اقدام‌های تخریب‌کارانه
- نگارخانه
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
منابع آبی افغانستان سدهای افغانستان
سد سلما (به انگلیسی: Salma Dam) که در افغانستان به پروژه بند سلما معروف است، سدی است، که بر روی رودخانه‌ی هریرود در شهرستان چشت شریف، استان هرات افغانستان ساخته شده است. این سد، از پروژه‌های بزرگ زمان ریاست جمهوری محمدداوود بود که ساخت آن؛ در سال ۱٣۵۵ خورشید (۱۹۷٦ میلادی) به کمک هند آغاز شد. اما روند ساخت آن، پس از کودتای هفتم ثور ۱٣۵٧، به دلیل جنگ‌های داخلی در افغانستان متوقف شد. با این حال، بازسازی آن، بار دیگر، با ارزش ۳۰۰ میلیون دلار، در سال ۲۰۰۵ شروع شد. احداث بند سلما از پروژه‌های بزرگ کشور هندوستان برای بازسازی افغانستان بود که روز شنبه ۱٦ جوزا (خرداد) ۱۳۹۵ گشایش یافت و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
ذخیره اصلی بند سلما با ۲۰ کیلومتر طول و ۳ کیلومتر عرض، ظرفیت ۶۴۰ میلیون متر معکب آب را دارد و پر شدن کامل این ذخیره، ۹ تا ۱۲ ماه را در بر می‌گیرد. این سد، پس از پایان آب‌گیری، علاوه بر تأمین آب مورد نیاز برای بیشتر از ۷۵ هزار هکتار زمین کشاورزی، ظرفیت تولید سالانه ۴۲ مگاوات برق را نیز دارا است. کار آب‌گیری ذخیره اصلی این سد، روز یکشنبه ۴ اسد (مرداد) ۱۳۹۴ آغاز شد.
| ▲ | پیشینه‌ی تاریخی |
سد بزرگ آبی-برقی سلما، بزرگ‌ترین پروژه‌ی زیربنایی افغانستان، در زمان حکومت محمدداوود، اولین رئیس جمهور اسبق افغانستان، طرح‌ریزی شد، مطالعات فنی و مقدماتی آن در سال ۱۳۵۱ و کار اجرایی ساخت آن در سال ۱٣۵۵ خورشید آغاز شد و تا سال ۱۳٦۱ خورشیدی باید به بهره‌برداری می‌رسید. آن‌زمان، برآورد شده بود که این سد به هزینه‌ی هفتادوچهار میلیون دلار، ساخته شود. مبلغی که ۵۵ میلیون آن قرار بود به‌صورت قرضه از سوی دولت عربستان سعودی پرداخته و بقیه از بودجه‌ی دولت افغانستان تأمین شود.
اما اندکی پس از کودتای ٧ ثور ۱٣۵٧، که اعمار آن تا بیست‌وپنج درصد تکمیل شده بود، به‌سبب آغاز جنگ‌های داخلی و به‌ویژه در سال ۱٣٦٠ خورشیدی (۱۹٨۱ میلادی) به‌دلیل اشغال افغانستان توسط نیروهای نظامی شوروی سابق کارش متوقف شد.
به گفته‌ی دولت ایران، در سال ۱۳٦۲ که اولین معاهده بین ایران و شوروی سابق برای ساخت سد بر روی هریرود منعقد شد، اما در آن‌زمان عنوان شد که افغانستان سد سلما را در دست ساخت دارد و سرمایه‌گذاری برای احداث سد توجیه ندارد و همین مسئله باعث شد ۱۰–۱۲ سال ایران دست نگه دارد. با این حال، زمانی‌که سراسر افغانستان را آتش جنگ فرا گرفته بود و در این آتش می‌سوخت، سد دوستی، با همکاری مشترک - و فرصت‌طلبانه - ایران و ترکمنستان، بدون در نظر گرفتن افغانستان به‌عنوان کشور سرچشمه هریرود، در مرز این دو کشور روی این رودخانه، در ۷۵ کیلومتری شهرستان سرخس در شمال شرق خراسان رضوی احداث شد. عملیات اجرایی ساخت آن در سال ۱۳۷۹ آغاز و در فروردین سال ۱۳۸۴ توسط محمد خاتمی رئیس جمهور ایران و صفرمراد نیازف رئیس جمهور ترکمنستان افتتاح گردید.
به‌هر حال، پس از سقوط طالبان، دولت افغانستان ساخت سد سلما را نخستین برنامه‌ی بزرگ سازندگی‌اش عنوان کرد و در ۲۵ حوت (اسفند) سال ۱۳۸٦ سنگ زیربنای آن گذاشته شد. کشور هند که یکی از بزرگ‌ترین کشورهای کمک‌کننده به افغانستان به‌شمار می‌آید، کار ساخت این سد را با هزینه بیش از هشتاد میلیون دلار آمریکایی از کمک‌های بلاعوضش به افغانستان به‌عهده گرفت. اما بعدها مشخص شد که اعمار سد سلما هزینه‌ی بیشتری نیاز دارد و دولت هند بازهم تعهد کرد که همه هزینه‌ی احتمالی آن را پرداخت خواهد کرد.
سرانجام، پس از چهل سال انتظار، پروژه‌ی سد آبی سلما که به «بند دوستی افغان-هند» تغییر نام یافته است، روز شنبه ۱٦ جوزا ۱۳۹۵، با حضور نارندارا مودی نخست‌وزیر هند و اشرف غنی رییس‌جمهور کشور، رسما افتتاح و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
| ▲ | موقعیت جغرافیایی |
سد سلما، با مختصات ۳۴°۱۹′۵۱″ شمالی ٦۳°۴۹′۳۱″ شرقی، در ۱۷۰ کیلومتری شمال شرق هرات، در شهرستان چشت شریف، در استان هرات افغانستان، موقعیت دارد.
این سد بر روی هریرود ساخته شده است. رودخانه‌ی هریرود از دامنه‌های کوه بابا در مناطق مرکزی افغانستان سرچشمه می‌گیرد و مسیر طولانی را در استان غور پیموده و با گذر از شهر چغچران مرکز آن استان، وارد استان هرات می‌شود. هریرود ۱۱۲۴ کیلومتر طول دارد که ۵۶۰ کیلومتر آن در داخل افغانستان جاری است و شصت کیلومتر مرز مشترک میان دو کشور ایران و افغانستان را همین رود تشکیل می‌دهد و در نهایت وارد شنزارهای کشور ترکمنستان می‌شود.
| ▲ | هدف و مشخصات فنی |
هدف از احداث سد سلما، تامین آب کشاورزی و تولید برق است. مخزن این سد دارای ظرفیت فعال ۵٦۰ میلیون مترمکعب (۴۵۳٬۹۹۹ جریب فوت)، ظرفیت غیرفعال ٦۳۳ میلیون مترمکعب (۵۱۳٬۱۸۱ جریب فوت) و حوضه آبریزی به وسعت ۱۱٬۷۰۰ کیلومترمربع (۴٬۵۰۰ مایل‌مربع) می‌باشد. این سد شامل سه توربین X 14 MW جمعاً به قدرت ۸٦،٦ گیگاوات در ساعت است، که ظرفیت تولید سالانه ۴۲ مگاوات برق را دارد.
این سد که با طول ۵۵۱ متر (۱٬۸۰۸ فوت) و ارتفاع ۱۰۷٫۵ متر (۳۵۳ فوت) بر روی رودخانه‌ی هریرود ساخته شده است، و آب مورد نیاز برای بیشتر از ۷۵ هزار هکتار زمین کشاورزی را تأمین می‌کند.
| ▲ | اقدام‌های تخریب‌کارانه |
در سال‌های اخیر، بحران آب و منابع آبی در سطح جهان به مرکز توجه بین‌المللی منتقل و به مسأله‌ای کاملاً امنیتی تبدیل شده که می‌تواند حتی در تعیین وضعیت جنگ یا صلح میان کشورها تأثیرگذار باشد. در همین راستا، به تازگی بحث‌ها و حتی کارشکنی‌ها و اقدام‌های تخریب‌کاران درباره یک اقدام دولت افغانستان در حوزه منابع آب درگرفته که می‌تواند وضعیت صلح در منطقه را به خطر بیندازد.
با این حال، سد سلما سه دشمن دارد و به‌همین دلیل، کار پروژه‌ی آن، چهار دهه به‌واسطه اشغال افغانستان به‌دست نیروهای خارجی، تنش‌های مستمر در این کشور و جنگ داخلی به‌حمایت همسایگان آن، به تعویق افتاده بود.
یکی از این «دشمنان»، پاکستان است، زیرا این کشور از ساخته‌شدن این سد به‌دست هند (رقیب دیرینه خود) خشنود نیست. دو دشمن دیگر این سد، ایران و ترکمنستان هستند، زیرا این پروژه، سبب کاهش جریان آب به‌سمت سرزمین‌های آن‌ها می‌شود. به گفته‌ی رادیو کلید: «ایران و ترکمنستان که در حال حاضر عمده مصرف‌کننده آب هریرود هستند، با احداث سد سلما مخالف هستند. زیرا ورودی آب سد دوستی که توسط این دو کشور بر روی هریرود احداث شده است را ۷۳ درصد کاهش می‌دهد.»
بنابراین، جنجال بر سر آب، مشکل دیرینه میان حکومت‌های افغانستان و ایران است که هرازگاهی روابط دو کشور را پُرتنش ساخته است. ایران متهم به کارشکنی به اعمار سد آبی سلما در استان هرات است.
از آغاز به‌کار احداث این سد، بارها حملات مسلحانه موجب هراس کارکنان و مهندسان این سد شد. چنان‌که تا اواخر سال ۱۳۸۹ بیست تن از کارکنان و محافظان امنیتی آن، توسط افراد مسلح ناشناس به قتل رسیدند. این‌گونه حملات با هدف ایجاد هراس و جلوگیری از تکمیل عملیات ساخت این سد صورت می‌گرفت.
رادیو کلید در سال ۱۳۸۹ به نقل از فرمانده محافظ پروژه‌ی سد سلمای هرات نوشته بود: «طالبان در شهرستان چشت هرات بر اساس یک سلسله سازش‌هایی که با کشورهای همسایه از جمله ایران و پاکستان دارند، دست به یک سلسله حملات تخریبی می‌زنند. وی دلیل مخالفت پاکستانی‌ها را حضور مهندسان هندی در این پروژه دانسته و ایران را نیز به‌خاطر [کاهش آب در شرق آن‌کشور و مشکلات] تامین برق منطقه و دسترسی مردم آن به تسهیلات کشاورزی، مخالف این پروژه دانست».
پیش از این نیز مقام‌های محلی استان هرات گفته بودند که «عوامل ایرانی، مسوولین و کارگران پروژه‌ی اعمار بند سلما را ترور کرده‌اند.» هم‌چنین، کارشناسان در غرب افغانستان نیز یکی از عمده‌ترین عواملی که باعث کندی کار پروژه‌ی سد سلما در هرات شده بود را دخالت‌های تخریب‌کارانه‌ی کشورهای همسایه از جمله ایران و پاکستان می‌دانند. محمدرفیق شهیر، رییس شورای متخصصان هرات نیز گفته بود که تاسیس سد سلما بر روی رودخانه‌ی هریرود باعث اِعمال برخی فشارها از جانب کشور ایران گردیده است.
دولت افغانستان تا کنون هیچ واکنش رسمی نسبت به اظهارات نشریات افغان مبنی بر دست داشتن ایران در ایجاد ناامنی در بند سلما نشان نداده است ولی هیچ‌گاه نیز دست داشتن ایران در این حوادث را رد نکرده است.
اما دلیل نگرانی ایران از این پروژه و احتمال انجام اقدامات تخریب‌کارانه مخفی آن کاملاً مشخص است از آن‌جایی‌که آب آشامیدنی شهر مشهد ایران از آب رودخانه هریرود تأمین می‌شود، و ساخت سد سلما در افغانستان مشکلات بی‌آبی به‌ویزه آب آشامیدنی مشهد در شرق ایران ایجاد خواهد کرد، دولت ایران - به‌طور رسمی - معتقد است که می‌بایست حقابه ایران توسط افغان‌ها مدنظر گرفته شود.
روزنامه‌ی «هفت صبح» چاپ تهران در شماره‌ی دوشنبه ۱۷ جوزا ۱۳۹۵، در واکنش به افتتاح سد پروژه‌ی آبی سلما در استان هرات در تیتر صفحه اول خود، بهره‌برداری این سد در افغانستان را «رکب هندی!» خوانده است و در ادامه نوشته است که «بزرگ‌ترین پروژه‌ی زیر بنایی افغانستان، می‌تواند زنگ خطر را برای زندگی میلیون‌ها نفر در شرق ایران به صدا در آورد». روزنامه هفت صبح، رسانه‌ی نزدیک به جناح اصول‌گرایان و مورد حمایت محمود احمدی نژاد، رییس‌جمهور پیشین ایران می‌باشد.[*]
| ▲ | نگارخانه |
سال ٢٠۱٦ میلادی
گشایش سد سلما (بند دوستی افغان-هند) | ||
|
|
 |
 |
|
|
 |
|
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
آب‌گیری بند سلما در غرب افغانستان آغاز شد، وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی: یکشنبه ٢٦ ژوئیه ٢٠۱۵ - ٠۴ مرداد ۱٣۹۴
آب‌گیری بند سلما در غرب افغانستان آغاز شد، وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی: یکشنبه ٢٦ ژوئیه ٢٠۱۵ - ٠۴ مرداد ۱٣۹۴
محمد قاضی‌زاده، چهل‌وپنج سال تلاش برای افتتاح بند سلما در غرب افغانستان، وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی: شنبه ٠۴ ژوئن ٢٠۱٦ - ۱۵ خرداد ۱٣۹۵
همان‌جا
بند سلما در هرات فردا افتتاح می‌شود کانال خبری سپوتنیک دری: جمعه ٠٣ ژوئن ٢٠۱٦ - ۱۴ خرداد ۱٣۹۵
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها: │ ...
