 |
|
اسفندگان
فهرست مندرجات
- واژه‌شناسی
- پیشینه‌ی تاریخی
- زمان برگزاری
- آیین‌ها
- نگارخانه
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
گاه‌شمار جشن‌های آریایی
جشن اسفندگان (سپندارمذگان) یا جشن مژده‌گیران (به انگلیسی: Sepandārmazgān)، یکی از جشن‌های آریایی است که در روز ۵ اسفند برگزار می‌شود. آریاییان روز پنجم اسفند (۵ حوت) را روز بزرگداشت زن و زمین می‌دانستند.
| ▲ | واژه‌شناسی |
 |
واژه‌ی «اسفند» (اسپند) در زبان فارسی دری، از واژه‌ی پهلوی «سپندارمت» (Spandarmat) که ریشه در واژه‌ی اوستایی «سپِنتَه آرمَئی‌تی» (SpentaArmaiti) دارد، بر گرفته شده است. این واژه در اوستا، نام چهارمین امشاسپند است، که از دو بخش «سپِنتَه» یا «سپند» به مانک پاک و مقدس و «آرَمَئی‌تی» به‌معنای فروتنی و بردباری تشکیل شده است و معنای این دو با هم فروتنی ِ پاک و مقدس است. این واژه در زبان پهلوی ساسانی (پارسیک) «سپندارمت» و در زبان فارسی دری «سپندارمذ» و «اسفندارمذ» و «اسفند» شده است. در گاه‌شماری پارسی، ماه دوازدهم هر سال «اسفند» نام دارد و روز پنجم این ماه «سپَندارمَزد» (سپَندارمَذ) نامیده می‌شود، که در آن روز، جشن «سپَندارمَذگان» برگزار می‌گردد.
به لحاظ لغوی، در این تعبیر واژه‌ی «اَرمَیتی» به‌معنای اخلاص و فروتنی و فداکاری و بردباری مقدس می‌باشد که در وداها نیز به‌همین نام و در همین معانی به‌کار برده شده است. این تعبیر در ریگ‌ودا به‌معنای «زمین» و در زبان پهلوی ساسانی به‌معنای فرزانه کامل آمده است. امّا سپنت، صفت ارمیتی می‌باشد که بعدها بدان افزوده شده است.
بنابراین، در اساطیر آریایی، سپندارمذ در جهان معنوی نمودار محبت و بردباری و تواضع اهورامزدا است و در جهان مادی فرشته‌ای است که موکّل زمین است. اَرمیتی همواره زمین را خرّم و آباد و بارور می‌سازد و هر کسی که در زمین به کشت و زرع بپردازد و مزرعه‌ای را آباد کند، خشنودی او را فراهم ساخته است.
| ▲ | پیشینه‌ی تاریخی |
جشن اسفندگان (سپندارمذگان) یکی از جشن‌های آریایی است که در روز پنجم اسفند برگزار می‌شود. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه آورده است:
- اسفندازمذ ماه، روز پنجم آن «روز اسفندارمَذ» جشن است، هم از سازواری دو نام، و معنای آن «خرد و بردباری» باشد؛ و اسفندارمذ (= سپنته آرمئیتی) فرشته‌ی گماشته بر زمین، و هم گماشته بر زن شایسته‌ی پاکدامن ِ نیکوکار و شوی‌دوست است. این ماه و همین روز ِ آن ویژه است - مر جشن زنان را، که مردان بر آنان بخشش‌ها کنند؛ و این رسم در اصفهان و ری و دیگر شهرهای «پهله» برجای مانده، و به فارسی «مردگیران» می‌نامند.
برخی نوشته‌اند: «جشن اسفندگان (سپندارمذگان) یکی از جشن‌های کهن خراسان زمین است که زرتشتیان آن‌را در روز اسفند (سپندارمذ) پنجمین روز اسفند (حوت) برگزار می‌کردند.»
جشن «سپندارمذگان» یا «اسفندگان»، روز گرامیداشت زنان در سرزمین‌های آریایی بوده و این روز به‌نام «مردگیران» یا «مژدگیران» یا «مزدگیران» (= هدیه گرفتن از مردان) نیز در ادبیات فارسی به‌کار رفته است.
سپنته آرمیتی یکی از ایزدبانوان و امشاسپندان زرتشتی است که در زبان اوستایی، «سپِنتَه آرمَئی‌تی» یا «سپنت آرمَئی‌تی» یا «سپند آرمَئی‌تی» خوانده می‌شود، در زبان پهلوی بدان «سپندارمذ» یا «سپندارمت» گویند. این امشاسپند، نگهبان و ایزدبانوی زمین سرسبز و نشانی از باروری و زایش است. دانشمندان، وی را همان الهه بسیار قدیمی اسفند دانسته‌اند و گفته‌اند که او را دو امشاسپند دیگر یعنی هورواتات (خرداد) و امرتات (امرداد) همراهی می‌کنند و این سه گروهی از امشاسپندان را می‌سازند که قرینه‌ی سه امشاسپند نخستین، یعنی وهمن (وهومن یا همان بهمن)، اشه وهیشته (اردیبهشت) و خشتره وییریه (شهریور) محسوب می‌شوند.
| ▲ | آیین‌ها |
| ▲ | نگارخانه |
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
ابوریحان بیرونی، آثارالباقیه، ص ۳٠۵.
همان‌جا.
هاشم رضی، گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان، ص ٦۸۷.
رضا طاهری، آناهیتا و ایزدبانوان دیگر در اسطوره‌ها و باورهای ایرانیان، ص ۱۲۸.
همان‌جا.
ابوریحان بیرونی، آثارالباقیه، ص ۳٠۵.
جان راسل هینلز، شناخت اساطیر ایران، چ ٢، ص ۱۳۵.
همان‌جا.
ابوریحان بیرونی، پیشین، ص ۳٠۵.
جی. مناسک و م. سویمی، اساطیر ملل آسیایی، جلد اول: (اساطیر پارسی و چینی)، ص ۹.
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ جان راسل هینلز، شناخت اساطیر ایران، ترجمه‌ی ژاله آموزگار، تهران: نشر چشمه، چاپ فروردین، ۱٣۹۵ خ.
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها │ مردم‌شناسی │ جشن‌های آریایی
