 |
|
غده‌ی کاجی
فهرست مندرجات
◉ پیشینه‌ی تاریخی
◉ ساختار
◉ عملکرد
◉ اهمیت بالینی
◉ يادداشت‌ها
◉ پيوست‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
◉ پيوند به بيرون
دستگاه عصبی مغز
غده‌ی کاجی یا غده‌ی صنوبری (به انگلیسی: Pineal یا Pineal gland)، که غده رومغزی (epiphysis gland) و اغلب به‌عنوان «چشم سوم» (Third Eye) هم نامیده می‌شود، اندام یا توده‌ی بافتی مخروطی‌شکل کوچکی در مغز است که در زمان تاریکی هورمونی به‌نام ملاتونین (Melatonin) و هم‌چنین ماده شیمیایی به‌نام سروتونین (Serotonin) را ترشح می‌کند که با چرخه روزانه خواب و بیداری مرتبط می‌باشد. به‌علاوه در این غده، گیرنده‌های مواد مخدر (انواع خاصی از مشتقات آمفتامین‌ها) وجود دارد و باعث کاهش زمان خواب می‌شود. احتمالاً یک نقش مخالف با محرک بیضه‌ها و تخمدان‌ها (آنتی‌گنادوتروپیک) نیز دارد.
| ▲ | پیشینه‌ی تاریخی |
...
| ▲ | ساختار |
غده‌ی کاجی، یک غده‌ی کوچک درون‌ریز (small endocrine gland) در مغز است، که در عمق مغز یعنی در زیر نیمکره‌های مخ و در بین دو برجستگی جلویی از برجستگی‌های چهارگانه مغز میانی یا دیانسفال (Diencephalon) قرار دارد و به‌علت شباهت به صنوبر، غده‌ی صنوبری یا غده‌ی کاجی نامیده می‌شود. این غده، یک ساختمان خاکستری‌رنگ متمایل به قرمز، به اندازه‌ی یک دانه‌ی برنج (در حدود ۵ تا ۸ میلی‌متر) در مغز انسان است که در جلوی مخچه جای دارد. در نوزاد انسان، غده پینه‌آل نسبتاً بزرگ است، ولی قبل از بلوغ به مقدار زیادی تحلیل می‌رود.
این غده، یک توده‌ی عصبی مخروطی‌شکل کوچک و بخشی از اپی‌تالاموس (Epithalamus) است، که بین تالاموس‌ها (thalamic bodies) و عقب «رابط هابنولار» (Habenular commissure) واقع است و به‌وسیله‌ی ساقه‌ای به سقف بطن سوم مغز متصل است.
| ▲ | عملکرد |
کارکرد دقیق غده‌ی پینه‌آل هنوز مشخص نیست، البته این غده هورمونی به‌نام ملاتونین و ماده‌ی شیمیایی به‌نام سروتونین را ترشح می‌کند که با چرخه‌ی روزانه خواب و بیداری مرتبط می‌باشد. افزون بر این، در این غده گیرنده‌های مواد مخدر (انواع خاصی از مشتقات آمفتامین‌ها) وجود دارد و باعث کاهش زمان خواب می‌شود. احتمالاً یک نقش مخالف با محرک بیضه‌ها و تخمدان‌ها (آنتی‌گنادوتروپیک) نیز دارد.
بسیاری از فیزیولوژیست‌ها معتقدند که این غده یک بازمانده‌ی غیرفعال است، اما عدده‌ی دیگر سال‌ها مدعی بودند که غده‌ی پینه‌آل وظایف مهمی در کنترل فعالیت‌های جنسی و تولید مثل دارد. اما امروزه پس از سال‌ها بحث به‌نظر می‌رسد که طرفداران نظریه‌ی عملکرد جنسی برنده هستند و غده‌ی پینه‌آل نقش مهم تنظیمی در عملکرد جنسی و تولید مثلی ایفا می‌کند.
تحقیقات نشان داده است اگر در حیوانات پست‌‌تری که جوانی خود را در فصول معینی از سال می‌گذرانند، غده‌ی پینه‌آل برداشته شود، یا مدارهای عصبی غده‌ی پینه‌آل آن‌ها حذف گردد، دوره‌های طبیعی باروری فصلی از بین می‌رود. باروری فصلی در این‌گونه حیوانات از آن‌جهت مهم است که به آن‌ها اجازه می‌دهد در زمانی از سال که احتمال زنده‌ماندن بچه‌ها بیش‌تر است، یعنی بهار یا اوایل تابستان بچه بزایند. مکانیسم این اثر کاملاً روشن نیست، ولی به‌نظر می‌رسد که چنین باشد:
۱- غده‌ی پینه‌آل به‌وسیله‌ی مقدار نور یا «الگوی زمانی» نوری که هر روز به‌چشم‌ها می‌رسد کنترل می‌شود، مثلاً در همستر (نوعی موش بزرگ)، تاریکی بیش از ۱۳ ساعت در روز، غده‌ی پینه‌آل را فعال می‌کند و تاریکی کوتاه‌تر از آن نمی‌تواند غده را فعال نماید. به‌طوری‌که نوعی تعادل حیاتی بین فعال شدن و نشدن وجود دارد.
مسیر عصبی دخیل در این اثر چنین است: پیام‌های نور از چشم‌ها به هسته‌ی سوپرا کیاسماتیک در هیپوتالاموس می‌روند و از آن‌جا به غده‌ی پینه‌آل رفته و آن را وادار به ترشح می‌کنند.
۲- غده‌ی پینه‌آل ملاتونین و چند ماده‌ی مشابه دیگر را ترشح می‌نماید. دانشمندان معتقدند که ملاتونین یا یکی از مواد دیگر، از طریق خون یا مایع بطن سوم به غده‌ی هیپوفیز پیشین می‌رود و ترشح هورمون گنادوتروپیک (هورمون تحریک‌کننده‌ی غدد تناسلی) را کاهش می‌دهد.
بنابراین، در برخی از گونه‌های حیوانی، ترشح هورمون گنادوتروپیک در حضور ترشح غده‌ی پینه‌آل سرکوب می‌شود و غدد تناسلی (گنادها) مهار می‌گردند و حتی تا حدی پسرفت می‌کنند. تصور می‌شود این همان‌چیزی است که در اوایل زمستان، یعنی زمان افزایش تاریکی رخ می‌دهد.
اما ترشح هورمون‌های گنادوتروپیک پس از حدود چهار ماه عدم فعالیت، از سر گرفته می‌شود و با غلبه بر اثر مهاری غده‌ی پینه‌آل، گنادها را یک‌بار دیگر فعال می‌سازد و آماده فعالیت کامل طی بهار می‌کند.[گایتون، آرتور؛ فیزیولوژی پزشکی، ترجمه‌ی حوری سپهری، تهران، اندیشه رفیع، ۱۳۸۷، چاپ سوم، ص ۱۰۲۳.]
اما این‌که آیا غده‌ی پینه‌آل در انسان هم عملکرد مشابهی در زمینه کنترل تولیدمثل دارد یا نه، معلوم نیست. با این‌حال، برخی از تومورهایی که گاهی در ناحیه‌ی پینه‌آل ایجاد می‌شوند، مقدار زیادی از هورمون‌های پینه‌آل را ترشح می‌کنند، در حالی‌که سایر تومورها مربوط به بافت‌های اطراف هستند و با فشار بر غده‌ی پینه‌آل باعث تخریب آن می‌شوند. هر دو نوع تومور اغلب با عملکرد هیپوگنادیسم (کاهش تولید هورمون‌های جنسی توسط غدد تناسلی) یا هایپرگنادیسم همراه‌اند. بنابراین، احتمالاً غده‌ی پینه‌آل حداقل نقش‌هایی را در کنترل رانش جنسی و تولید مثل در انسان دارا می‌باشد.[همان، صص ۱۰۲۳ و ۱۰۲۴.]
| ▲ | اهمیت بالینی |
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها │ ...
