 |
|
زبان نیا-هندواروپایی
یافته‌هایی جدید درباره‌ی خاستگاه زبان فارسی
فهرست مندرجات
◉ یافته‌هایی جدید درباره‌ی خاستگاه زبان فارسی
◉ يادداشت‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
.
زبان نیا-هندواروپایی
زبان نیا-هندواروپایی (Proto-Indo-European با مخفف: PIE)، نیای زبان‌های هندواروپایی است که، هندواروپاییان اولیه با آن صحبت می‌کردند. هر چند از پذیرش وجود این زبان در میان زبان‌شناسان یک سده می‌گذرد، اما در جزئیات آن اختلاف است.
زبان فارسی دری، یکی از زبان‌های هندواروپایی در شاخه‌ی زبان‌های ایرانی جنوب غربی است که در کشورهای افغانستان، ایران و تاجیکستان به آن سخن می‌گویند و زبان رسمی این کشورهاست.
پنج‌هزار سال پیش عشایر سوار بر اسب از استپ‌های اوکراین راهی اروپا و بخش‌هایی از آسیا شدند. آن‌ها زبانی را با خود آوردند که ریشه‌ی بسیاری از زبان‌های مدرن است؛ انگلیسی، اسپانیایی، هندی، روسی و فارسی. این پذیرفته‌شده‌ترین توضیح برای خاستگاه این زبان باستانی است که به اصطلاح نیا-هندواروپایی (Proto-Indo-European) نامیده می‌شود. یافته‌های ژنتیکی اخیر بر این فرضیه صحه گذاشته ولی هم‌چنین سؤالاتی را درباره‌ی چگونگی تکامل و گسترش این زبان به‌وجود آورده است.
هیچ دست‌نوشته‌ای به زبان نیا-هندواروپایی در دست نیست، ولی زبان‌شناسان بر این باورند که بخش اعظمی از آن را بازسازی کرده‌اند. برخی از لغات، شامل “water” (wód)، “father” (pH۲-ter) و “mother” (meH۲-ter)، امروزه نیز کاربرد دارند. برای اولین بار در دهه‌ی ۱۹۵۰، باستان‌شناس، ماریا گیمبوتاس (Marija Gimbutas) خاستگاه اوکراینی را مطرح کرد که به فرضیه‌ی کورگان (Kurgan hypothesis) مشهور شد. او رد این زبان را تا مردم یامنایا دنبال کرد. این مردم گله‌دارانی بودند که در مراتع اوکراین جنوبی امروزی می‌زیستند و اسب را اهلی کرده بودند.
در یک سری از مطالعات در سال ۲۰۱۵، دی‌ان‌ای (DNA) استخوان‌های انسان و دیگر بقایا از بسیاری از قسمت‌های اروپا و آسیا مورد توالی‌یابی قرار گرفت. آن اطلاعات پیشنهاد می‌کرد که حوالی ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد – تقریباً همان زمانی که بیش‌تر زبان‌شناسان خاستگاه نیا-هندواروپایی می‌دانند و باستان‌شناسان اهلی شدن اسب را ثبت کرده‌اند - ژن‌های یامنایا جانشین ۷۵ درصد ژن انسانی در خزانه‌ی ژنی اروپا شده است. روی‌هم‌رفته با شواهد باستان‌شناسی و زبان‌شناسی، اطلاعات ژنتیکی نیز از فرضیه‌ی کورگان پشتیبانی می‌کرد.
یافته‌های جدید ماجرا را پیچیده‌تر کرده است. در مطالعه‌ی جدیدی که ژوئن سال گذشته در ژورنال Human Genetics منتشر شد، محققان دی‌ان‌ای میتوکندریایی ۱۲ فرد یامنایایی را به همراه جد و زادگان نزدیک‌شان توالی‌یابی کردند. بقیه هم در تپه‌های خاک‌سپاری، یا کورگان‌ها در اوکراین امروزی پیدا شد. آن‌ها در لایه‌ی بالایی لایه‌ای دفن شده بودند که مربوط به پایان عصر حجر، منتهی به عصر برنز، بین ۴۵۰۰ تا ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌شد. یعنی همان زمانی که جانشینی ژن‌های یامنایا در اروپا اتفاق افتاده است. نمونه‌های اولیه و میانی دی‌ان‌ای میتوکندریایی (که فقط از مادر به ارث می‌رسد)، تقریباً به‌طور کامل منطقه‌ای بود. ولی دی‌ان‌ای میتوکندریایی بیش‌تر نمونه‌های اخیر، شامل دی‌ان‌ای از اروپای مرکزی، لهستان امروزی، آلمان و سوئد می‌شد. این اکتشافات نشان می‌دهد که «مهاجرت‌های آونگی به‌عقب و جلو وجود داشته است». الکسی نیکیتین، استاد باستان‌شناسی و ژنتیک دانشگاه ایالت گرند ولِی اضافه می‌کند که «این سفر یک‌طرفه نبوده است».
این یافته‌ها اعتبار بیش‌تری به فرضیه‌ی کورگان می‌دهد. ولی به‌نظر می‌رسد مقیاس مهاجرت کوچک‌تر از چیزی بوده که به‌نظر می‌رسد. نمونه‌های اخیر ظاهراً اروپای مرکزی را مقصد تا قبل از بازگشت اعلام می‌کند. ولی با این‌حال این زبان تا جزایر بریتانیا پیش رفته است. هم‌چنین احتمال اعمال خشونت برای جانشینی ژنی نیز کم به‌نظر می‌رسد.
با این‌که سر گسترش این زبان با راه جنگ حرف است، ولی همه می‌دانند که شواهد ژنتیکی به تنهایی کافی نیست. بسیاری از نیروهای اجتماعی و فرهنگی دیگر در کار بوده است. جابه‌جایی‌های زبانی در کل، در جهت گروه‌هایی جریان دارد که حائز وضعیت اقتصادی، قدرت سیاسی و اعتبار بالاتر هستند. و در بیش‌تر موقعیت‌های وحشیانه در جهت کسانی است که زنده می‌مانند.[۱]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- علی تقی‌زاده، نیا-هندواروپایی؛ یافته‌هایی جدید درباره‌ی خاستگاه زبان فارسی، وبسایت مجله‌ی دکتر مجازی: دوشنبه ۲۶ چهارشنبه ۱۵ فروردین ۱۳۹۷
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وبسایت مجله‌ی دکتر مجازی
